Morgunblaðið - 25.07.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚLÍ1981
17
Frjálshyggja
nýju tímariti
eftir Hannes H.
Gissurarson
Tímaritum um þjóðmál hefur
fjölgað síðustu árin. Ungir jafnað-
armenn gefa út Málþing. Harald-
ur Jóhannsson og Gunnar Dal
Veröld. sem ég skrifaði um fyrir
nokkrum dögum, og ungir rót-
tæklingar, sem eru að sögn
trotzkýsinnar, Nýja dagskrá, en 1.
hefti þess kom út fyrir skömmu,
og um það ætla ég að fara örfáum
orðum í þessari grein. Ábyrgðar-
maður þess er Helgi M. Sigurðs-
son, en heimilisfangið er hið sama
og Fylkingarinnar.
í þessu 1. hefti eru fjórar
greinar. Lengsta greinin er um
kreppu áranna eftir 1970 eftir Má
Guðmundsson, sem iokið hefur
meistaraprófi í hagfræði frá Cam-
bridge-háskóla, en hann er vígi
stjórnlyndra hagfræðinga, sem
sótt hafa flest rök sin til Keyness
og Marx. Már greinir nokkrar
kenningar marxsinna um þessa
kreppu og telur, að þær megi
sameina í eina, og segir, að
kreppan feli „ekki í sér nein
vandamál sem lýðræðisleg áætl-
anagerð myndi ekki leysa á nokkr-
um tírna". Hann segir, að hún sé
„kreppa efnahagslifs sem stjórn-
ast eingöngu af leitinni að há-
marks einkagóða minnihluta þjóð-
arinnar". En þessi staðhæfing
Más rekst því miður óþyrmilega á
eina staðreynd — þá, að ríkisaf-
skipti stórjukust með flestum
þjóðum Vesturlanda á árunum
fyrir 1970, þannig að varla má
kenna of litlum ríkisfskiptum um
kreppuna, enda eru flestir sam-
mála um, að hún sé vegna oí
mikilla ríkisafskipta. Og er
kreppa Pólverja og annarra þjóða
undir ráðstjórn vegna of lítilla
ríkisafskipta?
Stytzta greinin er um „firring-
una í markaðssamfélaginu" eftir
Helga M. Sigurðsson sagnfræðing.
„Firring" er orð, sem sumir
menntamenn nota um kjör verka-
manna, þótt þeir þekki þau fæstir
af eigin raun. í því felst stundum
vorkunnsamleg lítilsvirðing (þvi
að menntamaðurinn telur sjálfan
sig „ófirrtan", en verkamanninn
„firrtan"). Merking þess er víðtæk
í máli marxsinna, það virðist geta
merkt vanlíðan, vanmetakennd,
óánægju, öfund og taugaveiklun,
sem allt er að sjálfsögðu rakið til
séreignarskipulagsins. Enginn ef-
ast um, að firring sé til í öllum
þessum merkingum. En hvers
vegna kemur marxsinnum aldrei í
• hug að kanna firringu í sameign-
arskipulagi? Um hana er til fróð-
leg bók eftir hagfræðinginn Paul
Craig Roberts, Alienation and the
Soviet Economy. Og eru afbrot og
ofdrykkja, sem greinarhöfundur
hefur hvort tveggja til marks um
firringu, ekki til í sameignarríkj-
unum?
Tvær greinar eru síðan í heftinu
af innlendum vettvangi, önnur um
Alþýðubandalagið eftir Árna
Sverrisson háskólanema, hin um
frjálshyggjuna á íslandi eftir Ein-
ar Baldvin Baldvinsson sagnfræð-
ing. Árni hefur komizt að því, sem
er dagsatt, að Alþýðubandalagið
er orðið kerfisflokkur, hefur
breytzt úr hreyfingu í stofnun,
sem keppir við ,aðra flokka um
fjöldafylgi á markaði stjórnmál-
anna og hættir ekki á neinar
hugsjónir. Einar Baldvin segir, að
í grein sinni verði „helst fjallað
um Hannes Hólmstein Gissurar-
son sem fulltrúa frjálshyggjunn-
ar. Hannes hefur fjallað mest um
almenn vandamál frjálshyggjunn-
ar og hjá honum er því að finna
heilsteyptustu lýsinguna á þessari
stefnu". Mér er því málið skylt. Ég
tel fulla ástæðu til að ræða
rækilega gagnrýni Einars Bald-
vins og annarra marxsinna og
Róttæklingum virðist hafa sézt
yfir. að framtíðarsýn þeirra svip-
ar til staðleysu (útópíu) markaðs-
hyggjumanna eins og dr. David
Friedmans.
„Svo virðist sem ungu
róttæklingarnir hafi
ekki tekið eftir því, að
framtíðarsýn þeirra
svipar í mörgu til
staðleysu (útópíu)
markaðshyggju-
manna.“
hyggst gera það síðar í tímaritinu
Frelsinu. en í þessari umsögn læt
ég nægja nokkrar athugasemdir.
Einar Baldvin segir, að frjáls-
hyggjumenn ætli að ráðast á
verkalýðshreyfinguna. Það er að
vísu rangt. En hver er þessi
verkalýðshreyfing? Eru það
verkalýðsforingjarnir, sem halla
sér aítur í dúnmjúkum sessum í
palisander-þiljuðum skrifstofum,
taka upp símann og mæla með
þreytublæ í röddinni fyrir um í
hvað eigi að nota féð úr digrustu
sjóðum landsins? Eru það verka-
lýðsforingjarnir, sem sóla sig við
Svartahaf, háma í sig styrjuhrogn
og þamba vodka í boði Kreml-
verja? Ég held, að ég sé ekki einn
um að sjá lítið samband á milli
þessara manna og verkalýðsins
sjálfs, allra þeirra ólíku einstakl-
inga, sem gegna nytsamlegum
störfum í atvinnulífinu. Og hvern-
ig skýra marxsinnar það, að ekk-
ert tölulegt samband er á milli
kjarabaráttu og kjarabóta?
Einar Baldvin efast um, að
markaðskerfið sé nauðsynlegt
skilyrði fyrir lýðræði. Hann nefnir
lýðræði Forn-Grikkja. Það er að
sjálfsögðu ótækt dæmi, því að það
var ekki lýðræði í nútimaskiln-
ingi, þrælar og konur nutu ekki
borgaralegra réttinda. Hann segir
síðan, að samkeppni hafi í sifellu
minnkað á Vesturlöngum frá alda-
mótum. Þetta er rangt, þótt marg-
tuggið sé af marxsinnum. Sam-
keppnin hefur harðnað í mörgum
greinum, t.d. í Atlantshafsflugi
síðustu árin. Það er athygli vert,
að ein aðaltillaga róttækra manna
í Bretlandi er að hefta innflutning
iðnaðarvöru til að vernda brezkan
iðnað fyrir hinni hörðu samkeppni
á alþjóðamarkaði (en um hitt er
gagnrýnd í
róttæklinga
ekki hugsað, að aðgangur að
vestrænum mörkuðum er eini
möguleiki fátækra þjóða til að
sleppa úr fátæktargildrunni). En
þessi goðsögn um minnkandi sam-
keppni er hrakin i bókinni The
Competitive Economy. sem
bandariski hagfræðingurinn Yale
Brozen gaf út fyrir nokkrum
árum.
Einar Baldvin segir, að frjáls-
hyKfflan sé ólýðræðisleg. Þetta er
rétt í þeim skilningi, að lýðræði er
að dómi frjálshyggjumanna ekki
frumgildi stjórnmálanna, heldur
einstaklingsfrelsið. En þetta er
rangt, ef átt er við það, að
frjalshyggjumenn séu á móti lýð-
ræði. Ágreiningsefnið er ekki,
hvort ríkisvaldið á að vera lýðræð-
islegt eða ekki, heldur hvernig má
nota ríkisvaldið. Má meirihlutinn
til dæmis nota rikisvaldið til að
kúga minnihlutann? Þessu svara
frjálshyggjumenn neitandi. Þeir
styðja lýðræðisskipulagið, en
hafna þeirri skoðun sem fullkom-
inni fásinnu, að meiri hlutinn hafi
alltaf rétt fyrir sér. Vox populi
vox dei — hættulegri villutrú er
varla til. Frjálshyggjumenn eru
með lýðræði, því að það er greið-
færasta, skynsamlegasta og eðli-
legasta leiðin, sem til er til að
velja valdsmenn, en þeir telja þó
mestu varða, að sjálft ríkisvaldið
sé svo takmarkað og einstaklings-
frelsið svo víðrækt sem kostur er
á.
Að lokum verð ég að minnast á
það í tilefni nýs tímarits, að ég
skil varla. hvernig róttæklingar
^DAGSKRA’
haga baráttu sinni. Á sama tíma
og frjálshyggjumenn eru að leggja
undir sig hugmyndaheiminn og
unga fólkið er að gera frelsishug-
myndina að sinni, gefa marxsinn-
ar á Islandi út þrjú tímarit um
þjóðmál, Rétt undir ritstjórn Ein-
ars Olgeirssonar, Veröld og Nýja
dagskrá. Það er að vísu skiljan-
legt, að fók, sem á hugsjónir kæri
sig ekki um að vera viðriðið Rétt.
sem hefur varið — með hávaða
eða þögn eftir atvikum — öll
viðbjóðslegustu glæpaverk
Kremlverja, verið fúlipollur Al-
þýðubandalagsins. En hvers vegna
vinna útgefendur Veraldar og
Nýrrar dagskrár og fleiri rót-
tæklingar, ekki saman að því að
veita okkur einhvern frambæri-
legan, fræðilegan kost í stjórn-
málum, eftir að samhyggjuna kól í
Kremlarsölum? Þessir menn trúa
á samtakamáttinn. Hvers vegna
beita þeir honum ekki sjálfir?
Ég kem auga á tvo fræðilega
kosti, sem þeir geta tekið, eftir að
reynslan staðfesti það, sem von
Mises og Hayek höfðu staðhæft,
að altækur áætlunatbúskapur
væri ótækur. Annar er sá, sem
ýmsir eftirlifendur Keyness hafa
bent á, Crosland, Myrdal, jafnvel
Galbraith. Hann er skipulagt
samlíf og þó lýðræðislegt. Þessum
kosti hafna þeir í dag fullir
fyrirlitningar og telja argasta
„kratisma", en margir þeirra taka
hann á morgun.
Hinn kosturinn er sá, sem
hagfræðilegir stjórnleysingjar
(anarkó-kapítalistar) taka,
Murray Rothbard, David Fried-
man og aðrir markaðshyggju-
menn. Svo virðist sem ungu rót-
tæklingarnir hafi ekki tekið eftir
því, að framtíðarsýn þeirra svipar
í mörgu til staðleysu (útópíu)
markaðshyggjumanna: hún er
draumurinn um samlíf manna án
stjórnar, án ríkis eða ofbeldis.
markaðshyggjumenn eru í raun-
inni róttæklingar, og þeim hefur
tekizt það, sem samhyggju-
mönnum mistókst, að benda á leið
til Þessarar staðleysu. Þeir hafa
sýnt, að með skynsamlegri notkun
markaðsaflanna geta menn kom-
izt af án ríkisvalds á ótrúlega
morgum sviðum mannlífsins. Og
sú hugmynd þeirra er heillandi,
þótt hún sé líklega óraunhæf, að
menn geti á öllum sviðum mann-
lífsins komizt af án ríkisvalds og
treyst á samvinnu frjálsra ein-
staklinga. Þessa hugmynd hljóta
róttæklingar og eiga að kanna.
Þessiauglýsingerum
hvftar rauðar Drúnar
gularog drapplitar
EŒCTROUJX eldavélar
Nú bjóöum viö þér Electrolux eldavélar
meö færanlegum sökkli, ön/ggisgleri í
ofnhurð og nýjustu tækni eins og t.d.
kjöthitamæli. Pær sömu og þú hefur
séö í sjónvarpsauglýsingunni. Vélarnar
fást með eöa án klukkuborðs, en alltaf
meö öryggislæsingu og svo auövitaö
blástursofni.
Sama verö um allt land. 25% út og af-
gangurinn á 8 mánuðum.
Pantaöu símtal viö 32107 á næstu sím-
stöö milli kl. 9-12 í fyrramálið og fáðu
upplýsingarum næsta umboðsmann.
Viö borgum símtaliö!