Morgunblaðið - 13.09.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1981
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakið.
egar alþýðubandalags-
menn hafa verið í stjórn-
arandstöðu, hafa þeir reynt að
villa á sér heimildir eftir
fremsta megni, eins og kunn-
ugt er. Það kemur bezt í Ijós,
þegar þeir komast í valdaað-
stöðu og eru dæmin úr ríkis-
stjórn og stjórn sveitarfélaga,
ekki sízt úr höfuðborginni,
glögg vitni þess. Til þess að
færa rök að þessum fullyrðing-
um skulu enn rifjuð upp nokk-
26% þegar bezt gegndi, og
hafði þá verið reynt eftir
fremsta megni að vernda kjör
og kaupmátt þeirra, sem
minnst máttu sín í þjóðfé-
laginu. En hvað varðaði komm-
únista um þjóðarhag? Þeir
hófu mikinn hersöng ásamt
ýmsum úr öðrum flokkum und-
ir viðlaginu: kosningar eru
kjarabætur og samningana í
gildi. En eftir kosningarnar
kom í Ijós, að þær voru sízt af
spyrjast fyrir um þessi sömu
bílakaup rétt fyrir gengisfell-
ingu, sagt að halda sig á
mottunni, þeim komi málið
ekkert við og þeim verði ekki
svarað. Hroki Svavars Gests-
sonar er í augum almennings
að verða eins konar einkenni á
honum sem stjórnmálamanni
eftir að hann prílaði upp í
ráðherrastólana í fölskum for-
sendum um samningana í gildi.
Þegar alþýðubandalagsmenn
eru í stjórnarandstöðu, er klif-
að á spillingu og valdníðslu, en
svo þegar þeir eru setztir í
ráðherrastólana, líður varla sá
dagur, að þeir hafi ekki lyft
þessari sömu spillingu í gull-
stól íslenzkra stjórnmála og
eru dæmi þess orðin óteljandi.
Minna má á hneykslið í sam-
bandi við skólastjórastöðuna í
Grindavík, sem Ragnar Arn-
alds stóð að, apótekarahneyksli
Svavars Gestssonar, sem braut
jafnréttislögin eins og að
drekka vodkasjúss blandaðan í
skrautsölum Kremlar, skipun í
forstjórastöðu Brunabótafé-
lagsins og bitlingastefnuna í
Kúvending komma
ur dæmi, sem sýna vel tví-
skinnung alþýðubandalags-
manna, sem kúvenda jafnoft og
þær þurfa að takast á við
vandamálin. Þannig gerðu þeir
ósvífna — og raunar ólýðræðis-
lega — atlögu að ríkisstjórn
sjálfstæðismanna og fram-
sóknarmanna 1976 og 1977 og
hófu meira að segja ólöglegt
útflutningsbann á afurðir
okkar í því skyni að knýja
ríkisstjórnina frá, enda þótt
hún hefði náð mikilvægum
árangri í baráttunni við verð-
bótguna, sem komin var niður í
öliu kjarabætur, heldur kjara-
skerðing undir forystu vinstri
flokkanna og þá ekki sízt al-
þýðubandalagsmanna — og
samningarnir komust auðvitað
aldrei í gildi, heldur hefur
kaupmáttur launa síminnkað
frá því kommúnistar hófu upp
heróp sín, enda hafa þeir haft
forystu um stjórnarstefnuna
síðan.
Þegar alþýðuband.alagsmenn
voru í stjórnarandstöðu, var
hamast út af bílakaupum ráð-
herra, en nú er þeim, sem
sambandi við opinbera mats-
menn í íbúðarhúsnæði, en síð-
asta dæmið er eins og þau
gerðust verst á velmektardög-
um Framsóknarflokksins á
fjórða áratugnum.
Helzta rósin í hnappagati
kommúnista fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar í
Reykjavík var sú ímyndun
manna, sem sífelldlega var
tönnlast á, aö þeir hefðu meiri
áhuga á verndun umhverfis en
aðrir menn á landinu. Nú hefur
sú skoðun lent undir grænu
torfunni í Lækjargötu og héðan
í frá mun sérhver heilvita
maður, sem fylgzt hefur með
framvindu mála hér á landi,
hrista höfuðið og brosa vons-
vikinn í kampinn, þegar
minnzt er á umhverfisvernd og
áhuga alþýðubandalagsmanna
á henni. Þeir virðast hafa
sérstaka unun af að ráðast á
græna bletti og guð má vita
hvort tekizt hefur að koma í
veg fyrir, að þeir þurrki upp
Lífshlaup
Davíð Oddsson hefur skýrt
frá því hér í blaðinu, að
borgarstjóra hafi verið falið að
ræða óformlega við Guðmund
Axelsson í Klausturhólum, sem
keypti Lífshlaup Kjarvals á
sínum tíma og lét gera við það,
og er það nú sýnt á Kjarvals-
stöðum. Lífshlaupið málaði
meistarinn á veggi vinnustofu
sinnar í Austurstræti, þegar
hann hafði lítil auraráð og litir
og léreft lágu ekki á glámbekk
hjá fátækum málara í krepp-
unni. Björgunarstarf Guð-
mundar Axelssonar er hið mik-
ilsverðasta og er vonandi að
almenningur og ráðamenn
kunni að meta það og sjái
raunar um að þessi ómetanlegu
verðmæti verði varðveitt, þar
sem bezt verður á kosið. Jó-
hannes Kjarval á það inni hjá
okkur öllum, að þessar frábæru
teikningar hans verði ávallt í
fylgd með því bezta, sem hann
gaf þjóð sinni, og það mætti
aldrei gerast, að Lífshlaupið
lenti í annarra eigu en íslend-
inga. Við eigum að sjá svo um,
að það verði í tengslum við
Kjarvalsstaði og varðveitt
ásamt öðrum snilldarverkum
þessa óviðjafnanlega meistara
íslenzkrar málaralistar. Þó að
enn hafi ekki komið til umræðu
Tjörnina með flekum og enda-
lausum bryggjum, því að þeir
virðast hafa jafnlítinn áhuga á
vatni og grasi. En nú vita menn
sem sagt betur — og jafnframt
það að alþýðubandalagsmenn
— og raunar vinstri menn —
ráða ekkert við húsnæðisvand-
ann í Reykjavík, og lykilorð
kommanna í þeim efnum hefur
festst í vitund flestra Reykvík-
inga, en það er: leigunám.
Kjarvals
innan stjórnar Kjarvalsstaða
að þessu sinni, að þorgin kaupi
Lífshlaupið úr vinnustofu
Kjarvals, er þess að vænta, að
þar skorti ekki áhuga, heldur
verði verkunum tryggður verð-
skuldaður sess í þessu musteri
íslenzkrar listar. Vonandi
þekkja ráðamenn borgarinnar
sinn vitjunartíma í þessum
efnum, þó að listaverkin séu
ekki úr steinsteypu, og raunar
er ástæða til að hvetja ríkis-
valdið til að leggja einnig hönd
á plóginn og tryggja að Lífs-
hlaupið verði varðveitt, þar
sem vera ber. Einkaframtak
Guðmundar í Klausturhólum
er mikilvægt, en nú er eftir
yðar hlutur, ráðamenn ríkis og
borgar. Við getum t.a.m. notað
bryggjupeninga Tjarnarinnar í
það að kaupa þessar gersemar,
nema taflið hafi gleypt þá alla
— og svo getum við lagt niður
íbúðamatið, sett það í tölvu og
notað peningana í minningar-
skyni við meistara Kjarval. Og
svo getum við tryggt Lífshlaup
Kjarvals ókeypis hjá Bruna-
bótafélaginu og Sigurjón Pét-
ursson getur verið viðstaddur
vígslu í tilefni dagsins — öllum
að meinalausu. Og Svavar get-
ur komið í veizluna á nýja
bílnum.
! Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦<■ Laugardagur 12. september
Ábyrgd hinna
stóru
I atvinnulífinu eins og annars
staðar eru gerðar meiri kröfur til
„hinna stóru" en annarra. Þeir eru
gagnrýndir fyrir það, sem ef til
viil er talið hinum minni til
framdráttar. Þessu kynnast allir
þeir, sem ábyrgð bera á miklum
umsvifum. Þetta vita t.d. Flug-
leiðamenn, sem verða að sæta því,
að meiri kröfur eru gerðar til
þeirra en til minni flugfélaga. Og
þessu verða forráðamenn Sam-
bands ísl. samvinnufélaga að
kyngja þessa dagana, hvort sem
þeim líkar betur eða verr. Auðvit-
að hefur samvinnuhreyfingin lagt
mikið af mörkum til uppbyggingar
atvinnulífi í landinu. Samvinnu-
rekstrarformið hefur sannað gildi
sitt í reynd, ekki sízt í sveitum
landsins. Það er nauðsynlegt fyrir
þá, sem hafa ýmislegt að athuga
við starfsemi samvinnuhreyf-
ingarinnar, að gera sér grein fyrir
því, að hún hefur skotið djúpum
rótum í þjóðlífi okkar. Fólkið í
sveitum landsins t.d. veit, að það
hefur notið góðs af starfsemi
samvinnuhreyfingarinnar og kann
því ekki vel, að hún sé gagnrýnd
að ósekju eða ósanngirni.
En samvinnuhreyfingin er nú
orðin mjög öflug í atvinnulífi
okkar. Hún teygir anga sína um
allt þjóðlífið. Þær atvinnugreinar
eru ekki margar sem samvinnu-
hreyfingin hefur ekki afskipti af í
einu eða öðru formi. Samband ísl.
samvinnufélaga ásamt dótturfyr-
irtækjum er orðið voldug við-
skiptasamsteypa, hin voldugasta,
sem hér er starfrækt undir einni
stjórn. Til slíks aðila eru gerðar
miklar kröfur og ábyrgð þessarar
viðskiptasamsteypu er mikil.
Þótt hugsjónin, sem samvinnu-
hreyfingin byggir á, sé alls góðs
makleg mega forsvarsmenn þess-
arar hreyfingar ekki gleyma því,
að framkvæmdin getur orðið með
misjöfnum hætti. Þeir einstakl-
ingar í atvinnulífi okkar, sem hafa
byggt upp nokkur umsvif af dugn-
aði en takmarkaðri fjárhagslegri
getu, eru margir, sem verða að
heyja harðvítuga samkeppni við
Sambandsveldið. Samkeppnin er
af hinu góða meðan hún er háð á
jafnréttisgrundvelli, en um leið og
farið er að beita miklum mætti
voldugrar samsteypu eins og Sam-
bandið er, til þess að vinna sigur í
þeirri samkeppni, kárnar gaman-
ið. Þá kemur að ábyrgð forsvars-
manna Sambandsins og þeim
kröfum, sem til þeirra eru gerðar
umfram marga aðra, einmitt
vegna þess hve þeir eru stórir og
hafa mikil umsvif. Þá er gerð sú
krafa til stjórnenda þessarar
miklu viðskiptasamsteypu, að þeir
kunni sér hóf, að þeir kunni að
standast freistingar, að þeir geri
sér grein fyrir því, að lítið þjóðfé-
lag, sem okkar Islendinga getur
ekki sætt sig við, að einn aðili
verði of stór. í síðustu viku
vöknuðu spurningar um það, hvort
forráðamenn Sambands ísl. sam-
vinnufélaga þekktu takmörk sín í
þeim umsvifum, sem þeir hafa
með höndum í atvinnulífinu.
Suðureyri —
Akureyri
I byrjun september vöktu for-
svarsmenn Sambandsverksmiðj-
anna á Akureyri athygli á því,
hversu alvarlegt ástandið væri
orðið í iðnaðarrekstri hérlendis.
Frá málflutningi þeirra var ræki-
lega skýrt hér í Morgunblaðinu
svo og sérstökum fundi, sem þeir
efndu til með starfsmönnum verk-
smiðjanna, þar sem þeim var
skýrt frá stöðu mála. Ut af fyrir
sig þurfti engum að koma á óvart
að iðnaðarrekstur Sambandsins á
Akureyri ætti undir högg að
sækja. Núverandi ríkisstjórn hef-
ur haldið þannig á málum at-
vinnuveganna, að staða þeirra er
mjög slæm og þá ekki sízt iðnað-
arins. Ábendingum forráðamanna
Sambandsins var því tekið með
skilningi á opinberum vettvangi
og um þær var fjallað rækilega í
fjölmiðlum, m.a. hér í Morgun-
blaðinu.
Ljóst var af málflutningi for-
svarsmanna Sambandsins, að hér
var um mikla fjármuni að tefla.
Tapið á SÍS-verksmiðjunum á sl.
ári nam um einum milljarði gkr.
og áætlað tap á þessu ári nemur
um 1600 milljónum gkr. eða sam-
tals tap á tveimur árum um 2,6
milljarða. Það er ekki hlaupið að
því að halda atvinnufyrirtækjum
gangandi í slíkum taprekstri. Það
skilja forráðamenn Sambandsins,
þótt pólitíkusar á borð við Tómas
Árnason og Ingvar Gíslason skilji
það ekki.
Einmitt vegna þess, að for-
svarsmenn Sambandsins höfðu
þessa daga unnið að því að kynna
almenningi í landinu erfiða stöðu
iðnaðarins á Akureyri, vakti sú
frétt sem Tíminn, málgagn Fram-
sóknarflokksins, birti fyrstur
blaða, mikla athygli, að SÍS væri
að kaupa frystihús á Suðureyri við
Súgandafjörð af nokkrum ein-
staklingum, sem hafa rekið fisk-
vinnslu þar með myndarbrag um
árabil. Spurningin, sem brunnið
hefur á vörum þorra almennings
frá því að vitnaðist um fyrirhugað
kaup á Suðureyri er þessi: hvernig
getur það dæmi gengið upp, að á
sama tíma og SÍS tapar 2,6
milljörðum á verksmiðjurekstri á
Akureyri, hafi þessi viðskiptasam-
steypa efni á að fjárfesta á
Suðureyri við Súgandafjörð og
taka á sig skuldbindingar, sem
gætu numið svipuðum upphæðum
og tapið á Akureyri?
Fólkið, sem hefur atvinnu sína
af iðnaðarrekstrinum á Akureyri
hiýtur að spyrja sig þessarar
spurningar. Stjórnvöld, sem hafa
fengið beiðni frá SÍS um leiðrétt-
ingu rekstrargrundvallar hljóta
að spyrja þessarar spurningar og
það gera margir fleiri.
Þau svör, sem forráðamenn
Sambandsins hafa gefið við þess-
um spurningum eru ekki sannfær-
andi. Þeir hafa sagt í fyrsta lagi:
hér er um tvö óskyld mál að ræða.
Hver atvinnugrein verður að
standa fyrir sínu. Það dugar ekki,
að taprekstur á iðnaði sé greiddur
með gróða á sjávarútvegi. Auðvit-
að er það rétt, að hver atvinnu-
grein verður að standa fyrir sínu
og atvinnuvegirnir hljóta að gera
þá kröfu til stjórnvalda, að land-
inu sé stjórnað með það markmið í
huga. En hvert atvinnufyrirtæki
verður líka að standa fyrir sínu.
Ef um atvinnufyrirtæki í einka-
eign væri að ræða mundi það
aldrei verða liðið, að slíkt fyrir-
tæki óskaði eftir Ieiðréttingu
stjórnvalda vegna ákveðins
starfssviðs en fjárfesti svo í gríð
og erg á öðrum sviðum.
Forráðamenn SÍS hafa líka
sagt: fjármagnið, sem við notum
til þess að kaupa frystihúsið á
Suðureyri er ekki til ráðstöfunar í
öðru skyni. Svarið við því er ósköp
einfaldlega það, að þar er um að
ræða reglur, sem þeir hafa sjálfir
sett og geta þess vegna sjálfir
breytt.
Að kunna að
standast
freistingar
Höfuðatriði þessa máls er þó
kannski fyrst og fremst það, að
Sambandið er orðið svo stór aðili í
íslenzku atvinnulífi, að það verður
að setja sér einhver takmörk.
Jafnvel þótt það sé rétt, sem
forráðamenn Sambandsins halda
fram, að þeir hafi verið beðnir um