Morgunblaðið - 13.09.1981, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SEPTEMBER 1981
31
einnig ræöu og hvatti til bættrar
sambúðar stórveldanna. Svo virö-
ist, sem Reagan hafi ákveöiö
framleiöslu nifteindasprengjunnar
til þess aö styrkja stööu Bandaríkj-
anna gagnvart Sovétmönnum í
væntanlegum samningaviðræðum.
Reagan sé því reiðubúinn aö
setjast aö samningaboröi. Þó aö-
eins aö staöa Bandaríkjanna sé
sterk gagnvart Sovétmönnum og
vissulega hefur staöa Bandaríkj-
anna styrkst síöan Reagan settist í
forsetastól vestanhafs. Því hefur
veriö haldið fram, aö ástæöa þess,
aö Reagan hafi ekki hirt um aö
móta heilsteypta utanríkisstefnu
sé sú, aö hann hafi ekki viljaö láta
skerast í odda meö áköfustu
hægrimönnum. Hann vilji halda
öllum ánægöum, því á meðan
hann hefur ekki tekiö af skariö, þá
geti engir sigurvegarar talist, né
heldur þeir, sem telja sig hafa látiö
í minni pokann. Því geti hann
haldiö hugmyndafræöilegri sam-
stööu. En nú hefur Reagan spilaö
út sínum fyrstu spilum og menn
bíöa framhaldsins.
óhægt um vik og geti því ekki beint
athygli sinni sem skyldi aö Banda-
ríkjunum.
jr
Iviötali viö The New York Times
var á Haig aö heyra, aö hann
vildi blöndu þessara viöhorfa.
Hann vildi aö Sovétmenn ættu fullt
í fangi meö eigin vandamál, í
Afganistan og Póllandi, jafnframt
því aö styöjast viö kenningu Nix-
ons og Kissingers aö umbuna
Sovétmönnum fyrir góða hegðun.
Hann vildi viöræöur um takmörkun
vígbúnaöar og kornsölu í skiptum
fyrir samkomulag um „rétt Sovét-
manna til aö haga pólitískum
lausnum sínum meö vopnavaldi".
Hann greindi ekki frá því hvernig
hann ætlaöi aö fá Sovétmenn til aö
fallast á slíkt fyrirkomulag.
í viötalinu dró Haig upp heims-
mynd, varasaman heim en aö
Bandaríkjunum yxi ásmegin og aö
Sovétmenn væru á niöurleiö, póli-
tískt, hernaðarlega og efnahags-
lega og „vaxandi uggur væri meðal
hlutlausra ríkja sem og banda-
þingmanna meö þessum ummæl-
um sínum. Þá þótti þvergiröingsleg
afstaöa hans honum lítt til fram-
dráttar. Sérstök nefnd var skipuö
til aö sjá um valdaskipti Carters og
Reagans. Flestir í þeirri nefnd
höföu veriö valdir af Richard Allen,
öryggisráögjafa Reagans og feng-
iö biessun Richard Helms, öld-
ungadeildarþingmanns. Haig þótti
hlaupa á sig þegar hann tilkynnti
nefndarmönnum: „Þakka ykkur
kærlega fyrir. Þiö hafiö lokiö ykkar
starfi hér. Hver ykkar hefur eina
mínútu til aö segja þaö sem
honum býr í brjósti." Menn uröu
hvumsa viö, eins og gefur aö skilja.
Þegar valdaskiptin höföu fariö
fram, tókst Haig á viö forsetann og
helming ríkisstjórnarinnar. Þegar
Reagan var aö tilkynna aö hann
myndi útnefna helstu aöstoöar-
menn ráöherra, þá var Haig aö
skýra frá aö hann myndi útnefna
menn í helstu stööur í utanríkis-
ráöuneytinu. Daginn sem valda-
skiptin fóru fram kynnti Haig eigin
áætlun, sem geröi ráö fyrir aö
nánast allir valdaþræöir á sviöi
Haig meö Ronald Reagan forseta. Haig leggur ríka óherzlu á, að hann njóti stuönings forsetans, en almennt
er taliö, aö sá stuöningur só ekki eins eindreginn og Haig vill vera láta.
í kosningabaráttunni hélt Reag-
an því statt og stööugt fram, aö
Sovétmenn hefðu náð hernaöaryf-
Irburöum og Alexander Haig tók
undir þetta sjónarmiö. Þeir sögöu,
aö.meö samstilltu átaki tæki þaö
Bandaríkin sex ár aö ná jafnvægi,
hvaö þá þeim yfirburöum, sem
stefnt skyldi aö. Þeirri athugasemd
var varpaö fram, aö úr því Sovét-
menn heföu náð hernaöaryfirburö-
um, því skyidu þeir ekki nýta þá
meöan svo væri, þar sem yfirlýst
stefna Bandaríkjanna væri aö ná
yfirburöum. En Sovétmenn not-
færöu sér tækifæriö, segja aörir.
Sovétmenn réöust inn í Afgan-
istan, þar sem þeir töldu víst,
aö þaö væri hættulaust og aö
Bandaríkin myndu láta slíkt aö
mestu afskiptalaust. Þeirri kenn-
ingu hefur veriö varpaö fram, aö
nauösynlegt sé aö halda Sovét-
mönnum viö efniö og baka þeim
vandræöi. Aö nauösynlegt sé aö
Bandaríkin styöji skæruliða í Afg-
anistan meö því aö senda þeim
vopn. Þá hefur veriö bent á, aö
mikill sovéskur herafli sé reiöubú-
inn viö landamæri Póllands vegna
ólgunnar í landinu. Sovétmenn hafi
því um nóg aö hugsa og eigi
manna vegna árásarstefnu Sovét-
manna." Haig lagöi áherziu á
ólguna í Póllandi, sem hann sagöi
„smitandi" og bætti viö: „Ég held,
aö viö séum vitni aö upplausn
marx-leninisma í sovéska módel-
inu."
Og um yfirburöi Sovétmanna
sagöi Haig: „Ég varaöi viö þróun-
inni og að menn mættu ekki fljóta
sofandi aö feigöarósi. Viö teljum
skriödreka þeirra og þeir gera slíkt
hiö sama. Sá sem telur hverju sinni
hefur tilhneigingu til aö ýkja styrk-
leika andstæöingsins."
Um stefnuleysi bandarískra
stjórnvalda, og þó alveg sérstak-
lega um stefnuleysi Haigs, hefur
veriö sagt: „Haig hefur ekki hirt um
stefnumótun en þess í staö lagt
meiri áherzlu á pólitík. Afleiöingin
hefur veriö slæm pólitík og engin
stefnumótun."
Prátt fyrir alia sína reynslu og
alla sína hæfileika, uröu Haig
á afdrifarík mistök sína fyrstu
mánuði í embætti. Þegar hann var
í yfirheyrslum í þinginu vegna
útnefningar sinnar, tókst honum
aö læöa því aö, aö Nixon forseti
hefði í raun ekki gert neitt rangt af
sér í Watergate-málinu. Hann
skapaöi sér óvild áhrifamikilla
öryggismála yröu í hans höndum.
Þessi hugmynd Haigs rann út í
sandinn, en þaö sem reyndist
afdrifaríkara fyrir Haig, hann skap-
aöi sér óvild æöstu samstarfs-
manna Reagans, þeirra Edward
Meese, James Bakers, Michael
Deavers og Carsten Weinbergers,
varnarmálaráöherra, en hann er
náinn vinur forsetans.
Hvíta húsiö svaraöi frumhlaup-
um Haigs meö þekktu herbragöi í
Washington, öllu var lekiö í press-
una. Viðvörunarskotum var hleypt
af. Forsíöur helstu dagblaöanna
skýröu frá kvörtunum Hvíta húss-
ins, þess efnis aö Haig sæktist eftir
aö vera í sviðsljósinu, skyggja á
forsetann. Einmitt um þessar
mundir beindi Reagan athygli sinni
aö efnahagsmálum og yfirlýsingar
Haigs um El Salvador þóttu
skyggja á forsetann.
En svo virtist sem Haig hafi ekki
skiliö viövörunarskotin frá Hvíta
húsinu. Eftir aö blööin skýröu frá
hugsanlegri skipan George Bush,
varaforseta, í embætti yfirmanns
stofnunar, sem hefur meö yfir-
stjórn á hættutímum aö gera, þá
skýrði Haig utanríkismálanefnd
þingsins frá því, aö hann væri ekki
ánaagöur meö þessa þróun mála
og lét aö því liggja, að hann myndi
segja af sér embætti.
Þetta fyllti mælinn, Reagan kom
síödegis sama dag fram á sjónar-
sviöiö og útnefndi Bush í stööuna
án þess svo mikiö sem láta Haig
vita.
Ronald Reagan ítrekaöi
oftsinnis á fyrstu vikum
stjórnarinnar, aö Haig myndi
stjórna utanríkismálum. Haig líkaöi
svo oröanna hljóðan og svo hrifinn
var hann af dálkahöfundum, sem
skýröu frá því, aö hann yröi aö
líkindum valdamesti maöur stjórn-
arinnar, aö hann ályktaöi grunn-
færnislega aö allt væri þetta satt.
Yfirlýsingar fylgdu í kjölfarið og
dag nokkurn litu starfsmenn Hvíta
hússins upp frá borðum sínum og
komust aö raun um, aö Haig væri
farinn aö stjórna búöinni og þeir
gripu til sinna ráöa.
„Allir eru sammála um, aö engin
tilraun hafi verið gerö til aö kalla
aöila saman og hreinsa loftiö. Haig
vildi ekki setja sig í samband viö
Meese né Baker vegna þess, aö
meö því hefði hann gefiö til kynna,
aö þeir heföu yfir honum aö ráöa.
Þeir vildu ekki hringja í hann,
vegna þess aö þeir vildu komast
hjá frekari deilum, og þeir vildu
ekki aö forsetinn flæktist meir í
togstreitu þessa en oröiö var. En
Reagan lét til sín heyra á þann
hátt, sem honum er einum lagiö.
Hann lætur aöila karpa en grípur í
taumana þegar hann telur í óefni
komið. Hann er tilbúinn aö reiöa
vöndinn á loft ef einhver brýtur
reglur hans um liðsheild og sam-
vinnu, aö enginn skeri sig úr. Tveir
helstu keppinautar Haigs, Allen og
Bush hafa áunnið sér traust meö
því aö viröa þessar reglur og Bush
var umbunaö meö stööunni. Náinn
vinur Reagans hefur sagt: „Reagan
vill ekki, aö aðstoöarmenn sínir
trani sér fram á kostnaö annarra.
Ef einhver vogar sér slíkt, á hann
yfir höföi sér reiði forsetans."
Svo viröist sem deilur þessar
séu aö baki, en þær eru geymdar,
ekki gleymdar. Aðilar hafa komiö
sér upp samskiptareglum. Haig var
gert Ijóst, aö „flugeldasýningar" af
hans hálfu kæmu ekki til greina
Aðilum í Hvíta húsinu finnst Haig
príma donna, jafnvel óviöráöan-
legur. Þeir benda á, aö Haig hafi
þrívegis brotiö þessar samskipta-
reglur. Hann lét þau boö út ganga,
aö hann væri andvígur afléttingu
kornsölubannsins til Sovétríkj-
anna, aö hann væri andvígur sölu
AWACS-radarflugvélanna til
Saudi-Arabíu og eftir tilræöiö viö
Reagan, þegar Haig lýsti því yfir og
frægt varö: „Ég er viö stjórn hér."
Samstarfsmenn Haigs líta á
Edwin Meese sem helsta and-
stæöing sinn. Þeir telja aö Baker,
fyrrum kosningastjóri George
Bush, vinni markvisst aö því að ýta
undir frama Bush innan stjórnar-
innar. Aörir halda því fram, aö
ómaklega sé vegið aö Baker.
Samstarfsmenn Haigs töldu, aö
Richard Allen, öryggismálaráögjafi
Reagans væri tiltölulega meinlaus.
En þeir komust á aöra skoðun.
Ýmsir, bæöi innan ríkisstjórnar og
utan, halda því fram, aö Allen hafi
haft upp ýmis ummæli, sem voru
Haig miöur hagstæö.
Haig hefur ekki leynt biturö
sinni. „Þessi og þessi eru aö reyna
aö koma höggi á mig", hefur Haig
oftsinnis sagt. Þá hefur Haig talaö
um „þríhöföa skrímslið". Með því á
hann viö þríeykiö í Hvíta húsinu,
Meese, Baker og Deaver. Haig
kennir „þríhöföa skrímslinu" en
ekki forsetanum um árásir þær,
sem hann hefur oröiö fyrir frá
Hvíta húsinu.
Frami Alexander Haigs hefur
verið mikill, en tvennt ber aö
hafa í huga í sambandi viö hann.
Hann hefur ávallt starfaö í íhalds-
sömum stofnunum og hann hefur
risiö til valda sem búrókrati.
Haig var alinn upp í rómversk-
kaþólskum siö. Hann er staöfastur
and-kommúnisti og mikill þjóöern-
issinni. Hann hefur jafnan sýnt eöli
hermannsins í utanríkismálum.
Sem einn nánasti samstarfsmaöur
Nixons og Kissingers, lét hann þaö
koma skýrt fram, aö friöarsamn-
ingarnir viö N-Víetnam 1973 heföu
verið svik viö bandamann. Hann
var íhaidssamari en hinir íhalds-
sömu húsbændur hans.
Þegar hann starfaöi í Hvíta
húsinu, sá hann um aö allt gengi
vel fyrir sig. Hann sá um aö leysa
vandamál, sem voru Nixon til ama,
án þess aö Nixon þyrfti aö koma
nærri. Hann hefur aldrei fengiö orö
á sig sem hugsuöur, hann er fyrst
og síöast framkvæmdamaöur.
Almennt er taliö, aö Haig hafi
farnast vel í starfi sínu sem
yfirmaður herafla NATO. Hann
taldi stööu sína þá svo trausta, aö
hann reyndi á engan hátt aö hylma
yfir ágreining sinn og vanþóknun á
yfirmanni sínum, Jimmy Carter.
Haig á marga óvlni, fáa vini en
marga aödáendur. Sagt er aö
hann kunni þá kúnst aö vekja
kvíöa og öryggisleysi meðal
manna, svo þeir hlýöi skipunum
hans í einu og öllu. Margir eru
sagöir hafa komiö frá honum
dulítiö skelfdir.
Haig hefur starf sitt kl. 8 aö
morgni og vinnur jafnan 12
klukkustundir. Hann hittir fyrst aö
máli nána samstarfsmenn. Þeir eru
flestir valdir af Haig sjálfum utan
Frank P. Clark, aöstoöarutanríkis-
ráöherra, sem er náinn vinur ■
forsetans frá því í Kaliforníu og er
sagt, aö hann sé virkur tengiliöur
milli Haigs og Hvíta hússins. Aörir
nánir samstarfsmenn eru Walter
Strössel, fyrrum sendiherra í
Moskvu, Meyer Rashish, aöstoö-
arráöherra á sviöi efnahagsmála,
James Buckley, fyrrum öldunga-
deildarþingmaöur frá New York,
aöstoöarráöherra á sviöi örygg-
ismála, vísinda- og tæknimála, og
Robert McFarlane. Þessir menn
eru almennt taldir raunsæir
íhaldsmenn.
Með þessum mönnum hefur
Haig daginn, sem er þaulskipu-
lagöur. Dæmigeröur starfsdagur,
svo dæmi sé tekiö, var þegar hann
eftir daglegan fund meö nánustu
samstarfsmönnum ræddi viö Kurt
Waldheim, framkvæmdastjóra
Sameinuöu þjóöanna, síöan var
fundur meö Öryggisráöinu. Þar var
rætt um nýjustu áætlanir um
staösetningu kjarnorkueldflauga í
Evrópu. Síödegis ræddi Haig viö
þingmenn um stefnumótun í Afríku
og daginn endaöi ráöherrann í
herbergi John Quincy Adams en
þar héldu hann og kona hans,
Patricia Fox, diplómötum frá latn-
esku Ameríku og Karabíska hafinu
samkvæmi.
Starfsmenn utanríkisráöuneytis-
ins eru uggandi um vald hægri
aflanna, sem gangast upp í því aö
vera andvíg gömlum andlitum og
stefnumiöum, sem hægri menn
segja aö hafi leitt til hnignunar
Ameríku síöustu tvo áratugina.
Haig leggur ríka áherzlu á aö
hann njóti stuönings forsetans. Þó
er almennt taliö, aö sá stuöningur
sé ekki eins mikill og Haig vill vera
láta. Haig veröur aö sanna, aö
hann sé maöur liösheildar og hann
veröur aö sýna Reagan trúnaö, ef
hann á aö vænta stuönings forset-
ans. Haig hefur talað um þaö sem
hann kallar „átakspunkta" víöa um
heim. Staöi, þar sem ólgan gerjar
undir. Staöir eins og Miö-Ameríka,
Miö-Austurlönd, Pólland, Afganist-
an og svo framvegis. „Enn hefur
ekki reynt á stjórn þessa," sagöi
Haig.
Enn hefur ekki reynt á stjórn
Ronald Reagans, en Ijóst er
aö Reagan hefur á undanförnum
mánuöum veriö að safna tromp-
um, og menn bíöa nú útspila
Reagan-stjórnarinnar og frekari
stefnumótun utanríkismála.
Heimild: The New York
Times Magazine.