Morgunblaðið - 14.02.1982, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1982
CARL SAGAN
birtist, var einmitt um það efni.
„Geislun og uppruni erfðaeind-
anna“ hét hún og Carl var ekki
nema 22ja ára þegar hann skrif-
aði hana. Á rannsóknarstofu
hans við Cornell-háskóla er það
eitt helsta viðfangsefnið að finna
hvernig hornsteinar sjálfs lífsins,
aminósýrur, eggjahvítuefni og
DNA, gátu þróast á jörðinni í
árdaga, og í samvinnu við rússn-
eska vísindamanninn I.S.
Shklovskii hefur hann gert ein-
hverja bestu úttekt á þessum
málum, sem enn hefur sést, með
bók þeirra „Vitibornar verur í al-
heiminum".
Strax á námsárunum tóku
kennarar Sagans eftir því, að
hann var haldinn einhverjum
uppreisnaranda og hafði tilhneig-
ingu til að ýta til hliðar verkefn-
um dagsins til að geta sinnt því,
sem hann hafði meiri áhuga á.
„Hann sagði mér, að hann vildi
fremur fást við vandamál
stjörnufræðinnar en að leggja á
sig erfiðið, sem fylgir úrlausnum
í hinni sígildu eðlisfræði," segir
eðlisfræðingurinn Peter Meyer,
sem heldur því jafnframt fram,
að þessar eirðarlausu gáfur Sag-
ans hafi síðar meir gert honum
kleift að sjá hlutina í víðara sam-
Taeknimenn leggja síðustu hönd á líkan al bókasafninu mikla í Alex-
andríu áður en Sagan er látinn spígspora þar um gólf.
ferð mannkynsins, heldur eru þau
líka bráðskemmtileg. Eða eins og
hann segir sjálfur: „Það er ekkert
svo flókið í vísindunum, að ekki
megi skýra það út fyrir leik-
manninum."
Hinum „hreintrúuðu" í hópi
kollega hans hrýs hins vegar hug-
ur við svona einföldun og „út-
þynningu" eins og þeir kalla það.
I þeirra augum eiga vísindin sér
langa sögu hógværðar og lítillæt-
is, ef ekki jafnvel meðvitaðrar
myrkvunar til þess, að aðeins
hinir innvígðu fái aðgang að
leyndardómnum. Hverjum öðrum
en hinum ábyrgðarlausa Sagan,
segja þessir menn, skyldi hafa
dottið í hug að búa til líkan af
eldfjalli á Mars, ganga um gólf í
bókasafninu í Alexandríu og
þykjast lesa í löngu glötuðum
papýrushandritum eða reyna að
útskýra þversagnirnar í hinni
sértæku afstæðiskenningu um
leið og hann hjólar um Toscana
þar sem Einstein dvaldi á sínum
yngri árum?
Þessir menn hafa fylgst með
uppgangi Carl Sagans með nokk-
urri óánægju og kannski öfund
líka. Þeim finnst sem hann hafi
skorið á hin heilögu vébönd vís-
indanna og láti bara stjórnast af
sjálfsánægjunni einni saman.
Þeir segja, að hann geri oft full-
mikið úr eigin afrekum og gleymi
þá jafnframt framlagi annarra
auk þess sem hann geri á stund-
um ekki nægan greinarmun á
staðreyndum og vangaveltum.
Þessir menn eru þó í miklum
minnihluta. Langflestir vísinda-
menn, sem þurfa á fjárframlög-
um hins opinbera og skilningi al-
mennings á störfum þeirra að
halda, eru þakklátir Sagan og
kunna vel að meta það hlutverk,
sem hann hefur tekið að sér: Að
vera ötulasti áróðursmaður auk-
inna framlaga til vísindastarf-
seminnar, sem Bandaríkjamenn
hafa átt fyrr og síðar.
Carl Sagan kom til Berkeley-
háskóla í Kaliforníu árið 1960 þar
sem hann stundaði rannsóknir
um tveggja ára skeið og kenndi
líka þótt þess væri ekki krafist af
honum, en að því búnu fór hann
til Læknaháskólans í Stanford og
vann þar ásamt fieirum að gát-
unni um uppruna lífsins hér á
jörðu. Síðan var hann við rann-
sóknir og kennslu við Harvard-
og Smithsonian-stjarnfræðistöð-
ina í Cambridge í Massachusetts
en árið 1968 var honum boðið að
veita nýrri stjarnvísindadeild við
Cornell-háskólann forstöðu. Því
starfi gegnir hann enn og býr í
íþöku í New York.
Sagan er tvígiftur. Fyrri kona
hans er Lynn Álexander, líffræð-
ingur að mennt, og eiga þau tvo
syni, sem nú eru um tvítugt.
Seinni kona hans er Linda Salz-
man.
Afi gamli getur hvflt
rólegur í gröf sinni, Carl
Sagan, barnabarnid hans,
höfundur þáttanna um al-
heiminn, sem nú er verið
að sýna í íslenska sjón-
varpinu, kemst bara
bærilega af. Hann er
meira að segja orðinn að
stjörnu, nokkurs konar
ofurstirni, meðal banda-
rískra vísindamanna.
Bækurnar hans, allt frá
bollaleggingum um lífið á
öðrum hnöttum til hug-
leiðinga um mannsheil-
ann og uppruna hans í
skriðdýrinu, hafa selst í
milljónum eintaka og ver-
ið þýddar á tólf þjóðtung-
ur. Hann heldur fyrir
lestra fyrir fullu húsi,
hvort heldur er innan
veggja háskólanna eða
utan, hann er orðinn hag-
vanur í sjónvarpsþáttun-
um hans Johnny Carsons
og hefur rætt við Banda-
ríkjaforseta um svartar
holur og önnur furðuleg
fyrirbæri.
Sviðið: Setustofa í Brooklyn um 1946
Afinn: Hvað ætlar þú nú að gera, drengur minn, þegar þú verður stór?
Drengurinn: Ég ætla að verða stjörnufræðingur.
Afinn: Já, já, en á hverju ætlarðu að lifa?
Carl Sagan er 47 ára að aldri,
fæddur árið 1935, og ólst upp í
Brooklyn í New York. Móðir hans
er fædd í Bandaríkjunum en faðir
hans var rússneskur innflytjandi,
verkamaður í vefnaðarverk-
smiðju, sem vann sig upp í að
verða verksmiðjustjóri.
Strax á unga aldri hafði Carl
hugann gjarna við aðra hluti en
vinir hans og leikfélagar. Þegar
þeir voru í fallin spýta eða fimm-
auraharki var hann að brjóta
heilann um himintunglin og
stjörnuskarann á næturhimnin-
um. „Eg man eftir því, að einu
sinni, þegar ég var að horfa á
stjörnurnar, spurði ég strákana
að því, hvað þær væru. Þeir
sögðu, að þær væru „ljós á himn-
inum“.“
Carl litli Sagan var ekki
ánægður með þetta svar og fór
þess vegna á bókasafnið og bað
um bók um stjörnurnar. Bóka-
vörðurinn brást vel við og lét
hann fá bók um stjörnur, Holly-
wood-stjörnurnar Jean Harlow
og Clark Gable. Þegar Carl fékk
loksins réttu bókina komst hann
að því, að stjörnurnar væru sólir,
sem lýstu til okkar úr órafjar-
lægð. „Þetta var mér hreinasta
opinberun. Fram að þessu hafði
alheimurinn verið mitt næsta ná-
grenni, en nú reyndi ég að gera
mér í hugarlund hve langt í burtu
ég yrði að flytja sólina til að hún
yrði eins og lítil stjarna. Þá fyrst
fékk ég dálitla tilfinningu fyrir
óravíddum himingeimsins. Örlög
mín voru ráðin."
Einn þráðurinn í örlagavefnum
var áhugi Sagans á vísindareyf-
urum og einkum Marsbúasögun-
um hans Edgar Rice Burroughs,
sem sagði frá lostafullum prins-
essum, sex-fættum skrímslum,
illum stríðsherrum og saklausum
sveitastrák frá Virginíu, John
Carter, sem á einhvern Undarleg-
an hátt flytur sjálfan sig til
Rauðu stjörnunnar, með því einu
að stara á hana. Sagan gerði hvað
hann gat til að fyígja í fótspor
hetjunnar sinnar út í himingeim-
inn en sú tilraun hans bar engan
árangur. Hann hefur þó aldrei
gleymt þessum draumi sínum og
á skrásetningarnúmeri bílsins
hans, rauðgullnum Porsche, má
nú sjá mynd af Phobos, einu
tungla Mars.
Það var ekki fyrr en Sagan-
fjölskyldan fluttist til Rahway í
New Jersey, að Carli fór að skilj-
ast, að hann gæti gert stjörnu-
fræðina að lífsstarfi sínu, en
fram að því hafði hann talið það
sjálfgefið, að hann færi að vinna
við fataiðnaðinn eins og faðir
hans, e.t.v. sem sölumaður. Það
var líffræðikennari hans, sem
sannfærði hann um að stjörnu-
fræðingar fengju raunveruiega
borgað fyrir vinnu sína, eins og
t.d. sá frægi maður Harlow
Shapley, og 1951, þegar Carl var
Carl Sagan þykir frábaar kannari og kann að vakja áhuga nomend
anna.
16 ára, innritaðist hann í háskól-
ann í Chicago. Níu árum seinna
kvaddi hann skólann sem
stjörnufræðingur og stjarneðlis-
fræðingur.
Sem stjörnufræðingur hefur
Sagan ekki aðeins áhuga á stjörn-
unum sem slíkum heldur er hann
einna fremstur í flokki þeirra,
sem telja fullvíst að líf sé að
finna á öðrum hnöttum. Af þeim
sökum hefur hann . einnig lagt
stund á líffræði og svo vill til, að
fyrsta ritgerðin, sem eftir hann
hengi. „Sagan kann að skilja
hafrana frá sauðunum. Hann get-
ur sagt sögu án þess að kafna í
smáatriðum.“
Sagan fellur sem sagt ekki al-
veg inn í þá mynd, sem menn
hafa lengi gert sér af hinum
dæmigerða vísindamanni. Hann
er mjög frjálslegur í klæðaburði,
eins og reyndar fleiri nú á dögum,
en boðskapur hans er jafn af-
dráttarlaus og hann er óvenju-
legur: Vísindin eru ekki aðeins
nauðsynleg fyrir framtíðarvel-
Maðurinn sem gerði
vísindin skemmtileg