Morgunblaðið - 06.03.1982, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MARZ 1982 X 5
Jón Ottar Ragnarsson
heilaæðunum fær hann aftur á
móti heilablóðfall eða nslag“.
Gífurlegt átak hefur verið gert
á þessari öld til þess að grafast
fyrir um orsakir hjarta- og æða-
sjúkdóma. Hafa þessar rann-
sóknir sýnt að vissir þættir í fari
fólks eiga mesta sök á sjúkdóm-
unum.
Þessir þættir eru einu nafni
kallaðir áhættuþættir. Flestir vís-
indamenn telja þó að þeir séu í
raun og veru orsakaþættir, þ.e. að
það séu þeir sem valda þessum
sjúkdómum.
Helstu áhættuþættir kransæða-
sjúkdóma eru þrír: Há blóðfita,
hár blóðþrýstingur og sígarettu-
reykingar. Af þessum þremur þátt-
um er blóðfitan talin mikilvægust.
Allir þessir þættir spila sam-
an. Þannig er manni með háa
blóðfitu sem einnig reykir sígar
ettur miklu hættara við að fá
sjúkdóminn (að jafnaði) en þeim
sem aðeins hefur annan þessara
þátta.
Sömu áhættuþættir verka á
sjúkdóma í heilaæðum (heila-
blóðfall). í þessu tilviki er það þó
einkum hár blóðþrýstingur sem
virðist hafa áhrif. Því hærri sem
hann er þeim mun meiri er
áhættan.
Fituneysla og
blóðfita
En hvaða samband er á milli
hjarta- og æðasjúkdóma og mat-
aræðis? Hefur fitan í fæðinu
einhver áhrif á blóðfituna?
í stuttu máli er blóðfita í raun-
inni kólesterol í blóði. Þegar hún
fer yfir ákveðið mark (280 mg í
100 ml blóðs) er talað um að við-
komandi sé kominn með „háa
blóðfitu“.
Margir virðast álíta að það sé
beint samband á milli kólester-
ols í fæði og kólesterols í blóði.
Svo er þó ekki. Það eru aðrir
þættir í fitunni sem einkum
stjórna blóðfitunni.
Önnur algeng bábilja er að
blóðfitan hækki helst ef menn
borða dýrafitu og lækki ef menn
borða jurtafitu. Því miður á
þessi einfalda regla engan rétt á
sér.
Hvaða samband er þá milli
blóðfitu og fitunnar í fæðinu?
Fyrst og fremst það að blóðfitan
stjórnast einkum af því magni af
fitu sem neytt er svo og af tegund
hennar.
Sú fita sem einkum stuðlar að
lækkun blóðfitunnar er mjúk fita,
en það er fita sem er auðug af
svokölluðum fjölómettuðum
fitusýrum. Slík fita kemur kröm
eða fijótandi úr ísskápnum.
Sú fita sem einkum stuðlar að
hækkun blóðfitunnar er hörð fita
(harðfeiti), en það er fita sem er
auðug af mettuðum fitusýrum.
Slík fita kemur hörð úr ísskápnum
(getur orðið eins og vax).
Mýkt feitmetis er hægt að mæla.
Er þá notaður kvarði sem spannar
frá núlli upp í 10. Fita sem hefur
mýkt undir 0,1 er harðfeiti. Fita
með mýkt yfir 0,3 getur talist
mjúk.
Myndin hér á síðunni sýnir
mýkt í ýmsu feitmeti á markaðn-
um. Nær hún frá 0,01 fyrir gervi-
rjóma upp í 5,0 fyrir sólblóma-
olíu. Til samanburðar er meðal-
mýkt fitunnar í fæði íslendinga
um 0,2.
Á tímabilinu frá 1965 til 1980
fóru íslendingar að neyta mýkri
fitu en þeir höfðu áður gert. Jókst
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
Fæða og heilbrigði er
röð greina um tengsl
mataræðis og heilsu-
fars. Hver grein í þess-
um flokki stendur
fyllilega sjálfstætt.
Greinin í dag fjallar
um fituna í fæðinu og
æðakerfið.
þá mýktin úr um það bil 0,1 upp í
0,2. Talið er æskilegast að mýktin
sé ekki undir 0,5.
Myndin sýnir vel að harðasta
fitan og mýksta fitan kemur úr
jurtaríkinu. Hörðust er fitan í
gervirjóma og steikarfeiti, en
mýkstar eru hinar æskilegu
jurtaolíur, þ.á m. sojaolían.
Til þess að auka mýkt fitunnar í
fæðinu er skynsamlegast að neyta
minna af harðfeiti, þ.á m. minna af
gervirjóma, djúpsteiktum mat, fitu
utan á kjöti jórturdýra, pylsufitu
og hertri fitu.
Jafnframt er rétt að auka hóf-
lega neyslu á mjúkri og fljótandi
fitu, t.d. neyslu á hinum æskilegu
jurtaolíum (sjá mynd), olíusósum,
lýsi og feitum fiski, smjörva og
mjög mjúku smjörlíki.
I»ess verður þó að gæta að fitu-
neyslan í heild aukist ekki, heldur
minnki. Aðeins með því móti að
draga mjög úr neyslu á harðfeiti er
þetta mögulegt í reynd.
Akureyri
Það er barnaleikur að kaupa nýjan Skoda
enda kostar hann aðeins
frá63.000kr.
Við kynnum árgerð ’82 á bflasýningu
laugardag kl. 13-18 og sunnudag kl. 13-16
Skálafelt sf.
Draupnisgötu 4 ^22255