Morgunblaðið - 14.07.1982, Blaðsíða 6

i8
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JÚLÍ 1982
Nokkuð um skip
og báknið
Eftir Guöjón F.
Teitsson
I grein minni um endurnýjun
strandferðaskipa ríkisins, sem
hirtist í Morjjunhlaðinu 24. febrú-
ar sl., var m.a. mótmælt samningi
g<>rðum í nóvemher sl. við brezka
skipasmíðastöð um smíði á nál.
1150 burðartonna skipi til strand-
ferða hér við land fyrir 3,3 millj.
sterlingspunda eða 62,2 millj. ísl.
kr. með gengi þegar þetta er ritað.
Ilafði ég áður bent á óhófskennd-
an en sumparl ófullnægjandi eða
óviturlegan búnað skips þessa eða
skipa, sem af hálfu Skipaútgerðar-
innar væri lagt til að smíða.
Varðandi óhófskenndan búnað
skal nefna: Tvær 1200 hestafla aðal-
vélar tengdar tveim skiptiskrúfum
rúmlega 3ja metra í þvermál (stund-
um til sigiingar í ís, auk annarrar
áhættu), 2 stýri, 450 ha. bógskipti-
skrúfu, lestaop á þilfari, auðvitað
með vclknúnum hlerum, svo víð, að
líklegt hefði mátt telja, að eingöngu
ætti að lcsta og losa með krönum, en
samt 6 metra hliðar- og skut-
farmdyr með vélrænum lokunarbún-
aði; innan við hliðarfarmdyr 2 fastar
vörutyflur, auk venjulegra ökulyft-
ara, og í sambandi við skutdyr 10
metra skutbrú beint aftur (breytt frá
útboðssmíðalýsingu, sem gerði ráð
fyrir 16 m skutbrú með möguleika
til 40° svcigju.)
Má fullyrða, að nefndur búnaður
til lcstunar og losunar er hóflaus í
fjárfestingu miðað við: stærð skips,
vcnjulegan vöruflutning, hafnaskil-
yrði, tækjabúnað á höfnum, veðurfar
og þar með snjóalög, sem gera oft
crfitt að aka nema háhjólavögnum
o.s.frv.
Óhyggilegt virðist að hafa ekki
frysti- og kælilest eða lestir, en
reikna með að nota í staðinn ein-
göngu gáma, sem eru dýr tæki og
hætt við skemmdum, auk þess sem
óvíða á höfnum munu vera hand-
bær lyftitæki fyrir t.d. allt að 20
tonna stykki af þessari eða ann-
arri gerð. Er fjárfesting í þessu
sambandi auðvitað ekki innifalin í
áður greindu smíðasamningsverði.
Umrædd smíðalýsing gerir ráð
fyrir aðeins 2 tveggjamanna far-
þegasvefnklefum, sem kynnu þó
að vera hugsaðir fyrst og fremst
sem varaklefar fyrir skipverja, ef
ekki yrði komizt af með 10 skip-
verja samkvæmt lögum, samning-
um við stéttafélög eða því sem í
reynd þætti beinlínis henta útgerð
skipsins að öðru leyti, og er því
þetta atriði nefnds smíðasamn-
ings til háborinnar skammar inn-
an um allt bruðlið og t.d. með til-
liti til þess, að ríkið stendur undir
fjárfestingu í nærri 40 farþega-
svefnrúmum í ferjuskipi Vest-
mannaeyja.
Ég hefi bent á gífurlegan hönn-
unar- og undirbúningskostnað í
sambandi við umræddan smíða-
samning, fangt umfram heimild í
fjárlögum, sem ætti eftir að bæta
við áður nefnt smíðasamnings-
verð, og óskaði ég opinberrar
sundurliðunar á þessum kostnaði,
m.a. á utanferðum manna á kostn-
að ríkisins, stundum í hópum, og
við fastráðinn tæknifræðing í sér-
stöku leiguhúsnæði, þrátt fyrir
Landssmiðjuna á aðra hönd og
Siglingamálastofnunina á hina.
Kkki hafa borizt svör vid fyrir-
spurnum þessum, og virðast þeir,
sem mcsta ábyrgð bera á bruðlinu,
telja sig geta þagað í skjóli ráðherra.
Ilefi ég óskað Steingrími Her-
mannssyni annars hlutskiptis í
þessu máli en hann sýnist hafa valið
sér.
Kútnlega 4 Coaster-skip jafn-
virði eins, sem smíða skal
I Morgunblaðinu hinn 5. janúar
sl. var frá því skýrt, að í frétta-
bréfi frá Eimskipafélagi íslands í
desember sl. hefði verið á það
bent, að samningsverð fyrir smíði
áður nefnds strandferðaskips í
Bretlandi væri óeðlilega hátt mið-
að við markaðsverð á nothæfum
nýlegum skipum, og tók ég full-
komlega undir þetta í áður nefndri
grein minni í febrúar.
Vil ég nú til nánari rökstuðn-
ings benda á, að í byrjun janúar sl.
var frá því skýrt í norskum blöð-
um, að 4 Coaster-skip (Coaster
Emmy þekkt af siglingum hér við
land og 3 systurskip, öll rúmlega
3ja ára gömul) hefðu laust fyrir sl.
áramót verið seld í Noregi fyrir að
meðaltali 8,925 millj. norskra kr.,
samsvarandi 15,52 millj. ísl. kr.
hvert eða fyrir samtals 62.07 millj.
ísl. kr. með gengi, þegar þetta er
skrifað.
Verð er þannig fyrir öll áðurnefnd
4 skip álíka og þó heldur minna en
samið hefir verið um fyrir smiði á
hinu eina skipi í Bretlandi, án þess
að bæta við samningsverðið mjög
óvenjulega miklum undirbún-
ingskostnaði og svo sjálfsagt
miklum eftirlitskostnaði, saman-
ber það, að tæknifræðingur út-
gerðarinnar er þegar sagður far-
inn til Bretlands með fjölskyldu
sína til árs dvalar í þessu sam-
bandi á kostnað ríkisins.
Er þetta athyglisvert vegna þess
að Coaster-skipin áttu áður (ólengd
um 17 metra og með helmingi minni
hleðsluhæfni en nú) að vera góð
fyrirmynd að 3 strandferðaskipum
fyrir Skipaútgerðina samkvæmt til-
lögum núverandi forstjóra, er hann
lagði fyrir alþingi í desember 1977.
Nánari samanburður við
Coaster-skipin
Skip í smíðum í Bretlandi verð-
ur nokkru bolstærra en Coaster-
skip og með nokkru meira vöru-
lestarými, en þungaburðarhæfni
virðist þó nálega jöfn vegna hins
þyngri vélabúnaðar hins fyrr-
nefnda. Er einnig ólíklegt, að hið
meira lestarými nýtist vegna þungs
búnaðar ofan sjólínu og þar sem
hleðslurými neðan sjólínu, fyrir arð-
gefandi farm, verður aðeins brot af
hleðslurými ofan sjólínu, sem getur
boðið heim hættuástandi, ef full að-
gát er ekki höfð, bæði að því er
snertir þungahlutföll í hleðslu og
skorðun farms.
Nú skal bent á það, að þótt
Coaster-skipin séu að sumu ieyti
knapplega búin, svo sem að véla-
orku og með fá íbúðarherbergi
fyrir skipverja, þá var samt skrif-
að um það í norsk blöð, án mót-
mæla málsmetandi manna, sem
lögðu orð í belg, á þeim tíma, sem
upphaflegt eigendafélag var að
verða gjaldþrota, að skip þessi
væru svo dýr í gerð sinni, að þau
gætu yfirleitt ekki keppt við skip,
sem lestuð væru og losuð með
fyrri hefðbundnum hætti. Yrðu
því Coaster-skipin helzt að keppa
við „hraðrútuskipin", sem byðu
fjölþættari þjónustu í ganghraða
og tíðni ferða með farþega og
stykkjavörur, sumpart í frysti-
eða kæligeymslum.
En eigendur „hraðrútuskip-
anna“ létu ekki varning baráttu-
laust af hendi, og útgerð Coaster-
skipanna var komin í gjaldþrota-
stöðu eftir 2ja ára rekstur.
En hafi það verið rétt, að Coaster-
skipin væru á sínum tíma ekki
rekstrarhæf vegna upphaflegrar fjár-
festingar, hvað má þá ætla um skip-
ið, sem nú er ráðgert að smíöa í
Kretlandi til strandferða hér við
land?
Samanburður við Eimskip
Eimskipafélagið keypti nýlega
systurskipin Álafoss og Eyrarfoss,
smíðuð 1978, 3620 burðartonna
með 4500 hestafla aðalvélum.
Þetta eru ekjuskip með 7,7 m
breiðum skutdyrum og 14 m langri
skutbrú; hliðarfarmdyr eru 4,7 m
breiðar og innan við 2x3ja tonna
lyftur. Þungavörulyfta er fyrir 35
tonn og bógskrúfa fyrir 350 hest-
öfl.
Svo sem ofangreint ber með sér,
er í nefndum skipum Einskips að
verulegu leyti búnaður tilsvarandi
þeim, sem vera á í strandferða-
skipi í smíðum í Bretlandi, en
vegna meiri stærðar og þar með
meira en þrefaldrar hleðslugetu,
bera Eimskipafélagskipin betur
nefndan búnað. En athyglisvert
er, að þrátt fyrir mun á bolstærð
og aðalvélum eru Eimskipafélags-
skipin sögð hafa verið aðeir.s tæp-
lega 8% dýrari hvort en umrætt
strandferðaskip, án aukakostnað-
ar, sem þegar er kominn og á eftir
að vaxa.
Samanburður við Hafskip
Skip, sem Hafskip er að fá
nýsmíðað frá Spáni í stað syst-
urskips, sem fórst við írland, er
sagt 3500 burðartonna með 4400
hestafla aðalvél og mun þó kosta
aðeins 0,8% meira en umrætt
strandferðaskip, áður en auka-
kostnaði er bætt við hið síðar
nefnda.
Þessi samanburður er samt ekki
alls kostar raunhæfur, þar sem
um er að ræða skip mjög ólíkrar
gerðar. En sumpart vegna þess
hefi ég þó verulegan áhuga á mál-
inu og samanburðinum.
Skip Hafskips skilst mér vera
svo nefnt „cellular/gearless-" skip,
er skilgreina mætti á íslenzku sem
„skip með kassalaga lestum án
tækja til lestunar eða losunar", en
reiknað er með að losa og lesta
með krönum á landi, nema dæling
henti, en til þess að gera þetta sem
aðgengilegast eru lestaop á þilför-
um höfð mjög víð og veggir lesta
látnir fylgja lestaopnunum lóð-
rétt.
Djúprista og þar með burðarhæfni
svona skips takmarkast ekki af
opnanlegum farmdyrum á stöfnum
né hliðum, og það getur auk þess
tekið arðgefandi farm í stað mikils
þunga, sem fastbundinn kynni að
vera í skipskrönum og/eða hliðar-
og stafnafarmdyrum með fylgjandi
búnaði, sem kosta myndi mikiö í
fjárfestingu, en standa án rentunar
á siglingaleiðum, meðan kranar á
landi kynnu að hafa stöðug verkefni
og fást þegar á lægi með hagstæðum
kjörum.
Þeir, sem gera út skip um-
ræddrar gerðar án eigin lyfti-
tækja þeirra, verða auðvitað að
gæta þess að kranar séu fáanlegir
til afgreiðslu á þeim höfnum þar
sem skipin eiga að lesta eða losa,
en í sambandi við hinar stærri
hafnir erlendis veldur slíkt sjald-
an erfiðleikum.
Samanburður mismunandi
skipa, sumpart hagstætt
verð notaðra
Ef umrætt skip Hafskips er bor-
ið saman við skip Eimskipafélags-
ins, Álafoss eða Eyrarfoss, er það
athyglisvert, að þó hið fyrrnefnda
sé 9,1 m styttra og 3,5 mjórra, þá
er hleðslugeta þess í þunga þó tal-
in aðeins 3,3% minni, 3.500 tonn á
móti 3.620 tonnum. En þrátt fyrir
nefndan stærðarmun og mjög
verulegan mun búnaðar er kaup-
verð hvors hinna síðar nefndu
skipa þó sagt aðeins 7% hærra,
sem virðist sýna, þótt tekið sé til-
lit til hóflegrar fyrningar, að til-
tölulega lágt verð hafi verið greitt
eða um samið fyrir hin notuðu
skip, miðað við líklega upphaflega
fjárfestingu í þeim.
Hitt er svo annað mál hvernig
hinn meiri búnaður nýtist og
sjálfsagt verða hærri hafnagjöld
fyrir hin bolstærri skip og meiri
kostnaður af viðhaldi þeirra, með-
fram og ekki sízt vegna hins áður
nefnda búnaðar. Kynni þetta að
KORN
Eftir Dr. Jón Óttar
Ragnarsson
Fa‘ða og heilbrigði er
greinaflokkur sem fjallar
einkum um tengsl nær-
ingar og heilsu og birtist
reglulega á laugardög-
um. Næstu greinar munu
fjalla um grunnflokka
fæðunnar. Er þessi grein
sú fyrsta í röðinni.
Á undanförnum árum hefur
átt sér stað bylting á sviði
brauðgerðar á íslandi. í stað fá-
einna tegunda vísitölubrauða
bjóða íslenskir bakarar nú upp á
fjölbreytt úrval brauða.
Nær öll hin nýju brauð eru
„gróf“ brauð? Hvaða kosti hafa
slík brauð? Og hvað með annan
kornmat? Hvaða hlutverki gegn-
ir þessi fæðuflokkur í mataræði
íslendinga?
Það er ekki ýkja langt síðan
maðurinn fór fyrst að borða
korn. Og líklega eru ekki nema
um tíu þúsund ár síðan hann fór
sjálfur að rækta korn í stað þess
að treysta á villt grös.
Kornneysla á íslandi
Kornmatur er eini fæðuflokk-
urinn sem íslendingar þurfa að
flytja inn öll hráefni í. Að vísu
var bvgg ræktað til ölgerðar á
sínum tíma, en sú ræktun lagðist
af á 16. öld.
Korninnflutningur hófst fyrir
alvöru á 19. öld og má segja að
þá fyrst hafi hið einhæfa dýra-
fæði fengið verðuga samkeppni
frá afurðum úr jurtaríkinu.
Nú gefur kornmatur um það
bil fimmtu hverja hitaeiningu í
fæði. Er brauðmatur þar gildur
þáttur. Hafa gífurlegar framfar-
ir í brauðiðnaði á síðustu árum
átt þátt í því.
Um helmingur af allri fæðu-
orku jarðarbúa kemur úr korni,
einkum hveiti og hrísgrjónum.
Hefur hveitið lengi haft vinning-
inn og fara vinsældir þess sífellt
vaxandi.
Tökum hveiti sem dæmi um
korn. Á myndinni hér á síðunni
má sjá þverskurð og langskurð
af hveitikorni. Skiptist það í þrjá
hluta: kjarna, hýði og kím.
Hveiti
í hveitikorni eru 82% þungans
kjarni og 18% hýði + kím. í heilu
hveiti eru allir þessir þættir fyrir
hendi. í hvítu hveiti er allt hýði og
kím og hluti kjarna numinn á
brott.
Til þess að framleiða hvítt
hveiti þarf að fjarlægja um 28%
þungans þ.e. allt hýði og kím og
hluta kjarnans. Er það þá kallað
72% hveiti. Er sagt að það sé
unnið með 72% heimtum.
Hveiti er eina korntegundin
sem hentar til þess að búa til
létta og loftkennda brauðhleifa.
Aðrar korntegundir gefa ekki
slíka hleifa, heldur klístraða og
grautarkennda.
Kornvörur
Helstu kornvörur á markaðn-
um eru brauð, kökur, hveitipípur
og morgunkorn. Er brauðið elst
þessara afurða.
Brauð er talið nær jafngamalt
hveitiræktinni. Elstu brauðin
voru gerð úr möluðu heilhveiti
og vatni. Egyptar lærðu fyrstir
gerbakstur og síðan aðrar þjóðir
af þeim.
Á dögum iðnbyltingar kom
hvíta hveitið til sögunnar. Úr því
mátti gera miklu léttari hleifa.
Á síðari árum hafa gróf brauð
hins vegar notið vaxandi vin-
sælda á ný.
Létta og loftkennda hleifa er
aðeins hægt að gera með hvítu
hveiti. Þess vegna er jafnvel í
grófum brauðum talsvert af
hvítu hveiti. Virðast margir ekki
átta sig á því.
Kökur eru miklu óheilnæmari
en brauð. Brauð eru yfirleitt nær
alveg sykurlaus og fitusnauð. I
kökum er hins vegar venjulega
mikið af hvoru tveggja.
Hveitipípur (spagettí, makkar-
ónur, núðlur ofl.) eru gerðar úr
hveiti sem er ekki eins fínunnið
og hvíta hveitið. Engu að síður
eru þessar afurðir heldur hýðis-
rýrar.
Morgunkorn er samheiti yfir
afurðir á borð við maísflögur
(Corn Flakes), rískúlur (Cocoa
Puffs) og hafrahringi (Cheerios).
Þessar afurðir eiga sammerkt
með hvítu hveiti að vera hýðis-
rýrar.
Musl og hýðisbætt morgunkorn
eru nýrri og betri tegundir af
morgunkorni, miklu auðugri af
hýði. Musl er blanda af grófu
korni, hnetum og þurrkuðum
ávöxtum (venjulega rúsínum).
Með tilkomu trefjakenningar-
innar um 1970 hefur framboð á
grófum kornvörum farið sívax-
andi. Er það æskileg þróun og
mikilvægt að neytendur fylgist
með á þessu sviði.
Korn og næring
Kornið er hollast þegar það