Morgunblaðið - 08.08.1982, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1982
Eilífðar-
vélar
Fjölmargir eru þeir sem i gegnum tiöina hafa tekið ser fyrir
hendur að reyna að smíða svokallaðar eilífðarvélar. Hér áður fyrr var
því almennt trúað að ekki þyrfti neitt að vera því til fyrirstöðu að slík
maskína gæti oröið að raunveruleika. Og jafnvel enn í dag eru til svo
miklir bjarLsýnismenn, að þeir leggja heilann í bleyti við að leysa
þetta verkefni, sem samkvæmt orkulögmálinu er órökrétt og
óframkvæmanlegt.
I>ær kröfur eru nefnilega gerðar til eilífðarvélar, eða perpetuum
mobile eins hún nefnist á latínu, að hún geti snúist undir álagi án
þess að taka til sin orku í nokkurri mynd. Engin furða er þótt það
hafi vafist fyrir mönnum að smíða slíka vél, en ómæld andleg orka
hefur verið lög í bollaleggingar og tilraunir viö að leysa þessa þrant.
I*á hefur það komið fyrir að menn hafa orðið svo bjartsýnir á
hugmyndir sínar varðandi einhverja tiltekna gerð af eilífðarvél, að
þeir hafa sótt um einkaleyfi á þeim. A.m.k. ein slík einkaleyfisum-
sókn hefur verið lögð fram hér á landi, en ófært mun hafa þótt að
veita það einkaleyfi — af skiljanlegum ástæðum.
Jón Mýrdal og
l'orsteinn á Kjörvogi
Á öldinni sem leið munu menn
hafa verið mun bjartsýnni á ei-
lífðarvélar en þeir eru nú og hef-
ur þekkingarskortur á orku-
lögmáli eðlisfræðinnar sennilega
búið að baki þessu jákvæða hug-
arfari. Hér á landi sem annars
staðar voru menn sem reyndu að
leysa þetta verkefni í fullri al-
vöru. Mun Jón Mýrdal skáld
(1825—1899) hafa verið einn
þeirra, en hann var smiður og
kunni margt fyrir sér. Brösulega
hefur honum þó gengið að koma
saman eilífðarvélinni sem öðr-
um, því samkvæmt munnmælum
á hann að hafa leitað ráða og
fulltingis hugvitsmannsins
Þorsteins á Kjörvogi um smíð-
ina.
Þorsteinn Þorleifsson
(1824—1882) bjó lengst af á
Kjörvogi við Reykjarfjörð á
Ströndum og er jafnan kenndur
við þann stað. Hann var völund-
ur á járn og tré, og einhver mesti
hugvitsmaður sinnar samtíðar.
„Hann smíðaði fyrstur bátavind-
ur á Ströndum, hann smíðaði
jafnt kaffikvarnir sem fæðingar-
tengur, og hann sinnti lækning-
um og sat yfir konum, þegar í
nauðir rak í læknisleysinu. Veð-
urglöggur var hann með afbrigð-
um, og það orð lagðist á, að hann
væri forvitri sem Njáll,“ segir í
þætti um Þorstein eftir Jón
Helgason ritstjóra, en þátturinn
birtist í 1. bindi bókaflokksins
„íslenzkt mannlíf".
Svo mikla trú höfðu menn á
Þorsteini, að þeir töldu víst að
hann gæti smíðað eilífðarvél
væri það á annað borð unnt, og
urðu margir til að hvetja hann
til að spreyta sig á þessu verk-
efni. Þorsteinn var hins vegar
það fróður og athugull að hann
gerði sér ljóst að ómögulegt væri
að smíða vél, sem gengi af sjálfri
sér, án aflgjafa. En viðfangsefn-
ið heillaði hann engu að síður —
um það vitnar bréf sem hann
skrifar Jóni forseta Sigurðssyni
1875, en sá kafli bréfsins sem
fjallar um eilífðarvélina er á
þessa leið
Segulaflsvél Þorsteins
á Kjörvogi
„... Ég nú í undanfarin 34 ár
fengist við járnsmíði og haft
mikið gaman af að hugsa um
ýmsa hluti, er að smíðum lýtur.
Nokkrir menn hafa skorað á mig
að leggja hugann að þeirri, fyrir
mér svokölluðu, eilífu maskínu,
er gengið gæti með þeim kraftl,
er henni væri frá fyrstu hendi
afmældur, án annars kostnaðar
en endurbóta af sliti.
Ég hef mjög lítið fengizt við
þetta, því mér finnst það vera
A
Sir William Congreve (1772—1828) reyndi að smíða eilífðarvél er skyldi
hagnýta hárpípukraftinn. Byggðist eilífðarvél þessi á reim úr svampi, abcd
á myndinni, en utanum hana var önnur reim úr þungu efnr, sem skyldi
pressa vatnið út úr svampreiminni á vegalengdinni AD. Þessi tvöfalda reim
lá á þrem hjólum en u.þ.b. helmingur hennar var niðri i vatni. Hárpípu
krafturinn dregur vatn upp í svampreimina á vegalengdinni AB, en þsð
getur ekki gerst á AD hluta reimarinnar þar sem þungi ytri reimarinnar
pressar vatnið út. Sir Congreve taldi þvi að með þessum útbúnaði yrði hluti
AB alltaf þyngri en hluti AD, og myndi þvi reimin skríða áfram af sjálfri sér
og snúa hjólunum þremur.
Hjólin tvö á myndinni áttu að vera eilífðarvélar — áttu að snúast sjálfkrafa
og án þess að nokkuð utanaðkomandi afl annað en aðdráttarkraftur jarðar
kæmi til. Á vinstra hjólinu eru stengur með lóðum á endunum. Þær eru á
hjörum og geta slegizt út til annarrar hliðarinnar. Aleiðingin er sú, að lóðin
hægra megin eru lengra frá snúningsásunum en þau lóð sem eru vinstra
megin — hefur uppfinningamaðurinn litið svo á að þess vegna hlyti hjólið
að snúast og borið fyrir sig vogarstangarregluna. í hjólinu hægra megin eru
kúlur, er geta runnið eftir brautum, sem hafa þá lögun að kúlurnar hægra
megin velta lengra frá snúningsásnum en þær sem eru hægra raegin —
þetta hjól átti því að snúast af sjálfu sér af sömu ástæðu og hitt. En hvorugt
hjólið snýst!
eitt af því ómögulega, þegar ég
þó undantek tvo hluti, sem þetta
kynnu að afreka. Það annað er
skorsteinn eða strompur svo hár,
að loftþyngdarmismunurinn frá
neðra opi hans og upp að hinu
efra yrði svo sterkur sem með
þyrfti, en fyrir því hef ég enga
sönnun. En annan kraft hefur
mér nýlega komið til hugar að
nota, og er það segulaflið. En
þegar ég fór að lesa um það í
eðlisfræðinni, sá ég, að það hefur
lítið skertan kraft, þó borið sé á
milli þess og járnsins tré, látúm,
silfur, eir eða horn, og yfirhöfuð
þeir hlutir, sem ég hef föng á að
reyna. Nú er því spurningin,
hvort það sé enginn sá hlutur til,
sem renna mætti milli stálsins
og járnsins, en hefði þann eigin-
leika, að segullinn gæti ekki
verkað gegnum hann eða út fyrir
hann, því væri þessi hlutur til,
mætti búa til vél, er stöðugt
gengi með jöfnum krafti, ef seg-
ullinn dofnaði ekki, og liggur sú
hugmynd ljóst fyrir mér, því ég
er búinn að teikna hana.
„Eins og á glíöara
í gufuvél“
Ég veit vel, að þér verðið að
hafa talsvert fyrir þessu, en ég
vil fúslega borga yður fyrirhöfn
yðar. En máske hugmynd mín sé
hégómi einn og hafi ekkert við
að styðjast, og bið ég yður þá að
gera svo vel að skrifa mér það.
En skyldi nú einhver sá hlutur
vera til, sem gæti gert áður-
nefnda verkun — hann má ekki
vera mjög þykkur, því fjarlægð-
in minnkar kraft segulsins —, þá
bið ég yður enn fremur að útvega
mér tvær dálitlar segulhlöður,
sem hefðu hér um bil fjögurra
punda kraft hvor, og þar með
þennan hlut, ef hann er til, og
þarf þá að vera svo mikið af hon-
um, að ég fái í tvær plötur, sem
ég ætlast til, að hlaupi á milli
seglanna á víxl og loki þannig
öðrum kraftinum, um leið og
opnast fyrir hinum, eins og á
glíðara í gufuvél...“
Ekki er vitað hverju Jón Sig-
urðsson svaraði bréfinu, né
hvort hann hefur getað veitt
Þorsteini nokkra úrlausn i þessu
máli. Sjálfur átti Þorsteinn ekki
langt eftir ólifað þegar hann
skrifaði bréfið, því hann fórst
sjö árum síðar í sjóslysi á Húna-
flóa.
Samantekt: Bragi Óskarsson
smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar
Til sölu gullfallegt málverk eftir
Sverri Haraldsson, málað 1971.
Stærð 140x90. Upplýsingar í
síma 22719.
Óvenjufalleg
sérsmiðuð J P -eldhúsinnrétting
(notuö. lamel. antikgler) til sölu
ásamt Electrolux eldavél. viflu
og Ivöföldum stálvaski. Einnig
nýjar sturtugræjur (hitastillir),
notaðar innihuröir. skáphurðir,
gólfteppi, lampar og húsgögn
(hálfviröi eða ódýrara). Simi
45198.
Hey til sölu
Vélbundiö hey til sölu.
Uppl. í síma 93-4111 beöiö um
Geirmundastaöi.
húsnæöi
óskast
Sjúkraliða
Vantar íbúö 2ja—3ja herb., get-
ur veitt heimilisaöstoð. Upplýs-
ingar i síma 31447.
Einhleyp kona
,á miö)um aldri óskar eftir aö
taka á leigu litla ibúð. Reglusemi
og góöri umgengni heitiö. Uppl.
i síma 10925.
Ung kennarahjón
meö eitt barn óska eftir aö leigja.
3ja herb. íbúö i Reykjavík. Má I
þarfnast viöhalds. Fyrirfram-
greiösla ef óskaö er. Uppl. í sima
39004 eöa 20973.
Utanbæjarmaður
óskar eftir aö taka á leigu íbúö
sem næst miöbænum. Meömæli
frá fyrri leigusölum.
Upplýsingar í sima 18114.
þjónusta ^
.._j
Húsráöendur
Nafnskilti á póstkassa og úti- og
innihuröir. Sendum um land allt.
Skilti & Ljósrit, Hverfisgötu 41.
Sími 23520.
FERÐAFÉLAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU3
SÍMAR 11798 og 19533.
Dagsferðir
sunnudaginn 8. ágúst.
1. kl 08 00 Bláfell á Bláfellshálsi.
Verö kr. 200 -
2. kl. 13.00 Hvalfjaröareyri
(fjöruferö). Verö kr. 100 -
Fariö frá Umferöamiöstööinni,
austanmegin. Frítt fyrir börn í
fylgd fulloröinna. Farmiöar v/bil.
Feröafélag Islands.
FERÐAFELAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU3
SÍMAR 11798 og 19533.
Sumarleyfisferðir:
1. 13.—18. ágúst (6 dagar):
Landmannalaugar — Þórs-
mörk. Gönguferö meö svefn-
poka og nesti. Gengiö milli
sæluhúsa.
2. 14.—18. ágúst (5 dagar):
Barkárdalur — Tungna-
hryggur — Skíöadalur Svarf-
aöadalur. Flogiö til og frá
Akureyri. Gönguferö meö
viöleguútbúnaöi (tjöld).
3. 19.—23. ágúst (5 dagar):
Höröudalur — Hítardalur —
Þórarinsdalur — Hreöavatn.
Gönguferö meö viöleguútbún-
aö (tjöld).
4.26.-29. ágúst (4 dagar):
Noröur fyrir Hofsjökul.
5. Berjaferö um mánaöarmótin
ágúst—sept. Nánar augl. síö-
Ráölegt er aö leita upplýsinga á
skrifstofunni, Öldugötu 3 og
tryggja sér farmiöa tímanlega.
Feröafélag Islands.
Hörgshlíð 12
Samkoma i kvöld kl. 8.
Elím, Grettisgötu 62,
Reykjavík
I dag, sunnudag, veröur almenn
samkoma kl. 11.00.
Veriö velkomin.
FERÐAFELAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU 3
SÍMAR 11798 og 19533.
Helgarferðir,
13.—15. ágúst:
1 Tindafjallajökull — Gist í
tjöldum/húsum.
2. Alftavatn á Fjallabaksleiö
syöri. Gist i húsi.
3. Þórsmörk. Skoðunarferöir um
Mörkina. Gist i húsi.
4. Landmannalaugar — Eldgjá.
Gist i húsi.
5. Hveravellir — Þjófadalir. Gist
í húsi.
Fariö í allar feröirnar kl. 20.00
föstudag. Farmiöasala og allar
upplýsingar á skrifstofunni,
Öldugötu 3.
Feröafélag Islands.
FERÐAFELAG
ÍSLANDS
ÖLDUGÖTU3
SÍMAR 11798 og 19533.
Miövikud. 11. ágúst:
Kl. 08.00 Þórsmörk. Aðeins 3
miövikudagsferöir eftir á þessu
sumri, notiö tækifæriö og dveljiö
'A viku í Þórsmörk.
Feröafélag íslands.
Hjálpræðisherinn
i kvöld kl. 20.00 bæn, kl. 20.30
samkoma. Laut Miriam Óskars-
dóttir og fleiri stjórna og tala.
Velkomin.
Kristniboðsfélag
Karla í Reykajvík
Fundur veröur í Kristniboöshús-
inu Betaníu, Laufásvegi 13,
mánudagskvöldiö 9. ágúst kl.
20.30. Allir karlmenn velkomnir.
Stjórnin.
Krossinn
Almenn samkoma i dag kl. 16.30
aö Alfhólsvegi 32 Kóp. Willy
Hansen Jnr. talar og syngur. All-
ir hjartanlega velkomnlr.
Fíladelfía
Safnaöarguösþjónusta kl. 14.00.
Almenn guösþjónusta kl. 20.00.
Ræöumaöur John Peterson frá
USA. Fórn fyrir kristniboöiö.
Organisti Árni Arinbjarnarson.
Fjölskyldudagur
KFUM og K
viö Holtaveg er i dag kl. 14.00.
Utileikir, veitíngar og samveru-
stund. Fjölmennum og tökum
gesti meö.
íl
UTIVISTARFERÐIR
Dagsferöir sunnudaginn
8. égúst:
1. Þórsmörk. Brottför kl. 8.00.
Verö kr. 250.
2. Herdisarvík — Selvogur —
Strandakirkja. Brottför kl. 13.00.
Verö kr. 150.
Brottför frá BSÍ bensinsölu. Frítt
f. börn m. fullorönum nema f
Þórsmörk greiðist hálft gjald
fyrir 7—15 ára.
Sumarleyfisferöir:
1. Eldgjá Hvannagil. 11.-15.
ágúst. 5 daga bakpokaferö um
nýjar slóölr. Fararstj. Hermann
Valsson.
2. Gljúfurleit — Þjórsárver —
Arnarfell hió mikla. 17.—22.
ágúst. 6 dagar. Fararstj. Höröur
Kristinsson.
3. Laugar — Þórsmörk.
18,—22.ágúst. 5 daga bakpoka-
ferö. Fararstjóri Gunnar Gunn-
arsson.
4. Sunnan Langjökuls.
21,—25. ágúst. 5 daga bak-
pokaferö
5. Arnarvatnsheiöi. 6 daga
hestaferðir. Fullt fæði og útbún-
aöur. Brottför alla laugardaga.
Uppl. og farseölar á skrifst.
Lækjargötu 6a, s. 14606.
SJÁUMST. Feröafélagiö Utlvist.
AUCLVSINOASÍMfNN ER:
522480

IMtrgunbUibíb
I • i«
• • ■ • ■
• ■ •