Morgunblaðið - 04.09.1982, Blaðsíða 29

Morgunblaðið - 04.09.1982, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1982 29 Neytendamál: ^ Krefjist betri merkinga eftir dr. Jón Úttar Ragnarsson dósent Eitt brýnasta hagsmunamál ís- lenskra neytenda er að merkingar á matvörum verði stórlega bættar. Er þetta jafnframt mikið hags- munamál fyrir framleiðendur. Æ fleiri matvörur eru seldar í luktum umbúðum og verður sí- fellt brýnna að þær séu merktar rækilega svo neytandinn eigi ekki á hættu að kaupa köttinn í sekknum. Merkingar á matvörum eiga ekki aðeins að upplýsa um hvers konar vöru er að ræða og hver framleiðandinn sé, heldur einnig hvert gildi hún hefur fyrir neytand- ann. Neytendur og samtök þeirra eiga að krefjast þess að stjórn- völd bæti úr því vandræða- ástandi sem ríkir á þessu sviði. Merkingar á matvörum Merkingar matvæla á íslensk- um markaði eru að jafnaði léleg- ar. I fyrsta lagi eru kröfur hins opinbera litlar. I öðru lagi er þeim reglum sem fyrir eru ekki alltaf fylgt. Til þess að bæta úr þarf nýja reglugerð sem m.a. kveður á um að á matvælum í luktum umbúð- um skuli greina frá efnainnihaldi, næringargildi og síðasta söludegi. Efnainnihald á að gefa upp þannig að talin séu upp öll hráefni og aukaefni sem í vörunni eru í röð eftir minnkandi magni, þ.e. það sem mest er af fyrst o.s.frv. Næringargildi þarf að gefa upp þannig að magn helstu næringar- efna í 100 grömmum af vöru sé skráð, t.d. milligrömm af C-víta- míni í 100 grömmum af vörunni. Síðasta söludag þarf auðvitað einnig að gefa upp (helst geymsluþolið líka eða fram- leiðsludag) svo neytandinn geti áttað sig á því hve gömul varan er. Einungis ef neytandinn hefur allar þessar upplýsingar getur hann farið að hagnýta sér þekk- ingu sína í næringarfræði við matarinnkaup og fæðuval. Að nota merkingar Til þess að merkingarnar komi að gagni verða neytendur að nota þær. Reynslan sýnir að þótt fáir geri það fyrst í stað eykst hlut- fall þeirra jafnt og'þétt. Segjum svo að neytandinn kaupi ávaxtasafa sem inniheldur 40 milligrömm af C-vítamíni í 100 grömmum af safa. Hvernig getur hann notfært sér þessa þekkingu? I fyrsta lagi þarf neytandinn að vita að hann getur gert ráð fyrir að í einu glasi séu um 200 grömm af safa. Auk þess er ráð- lagður dagskammtur af C-víta- míni 60 mg (fullorðnir). Þetta þýðir þá að í einu glasi (200 g) eru um 80 milligrömm af C-vítamíni eða meira en nemur einum ráðlögðum dagskammti (RDS) — nánar tiltekið 133%- af RDS. í reynd væri betra að skrá magn næringarefna beint á umbúðir sem hlutfall af RDS, t.d. að í 100 grömmum af safa séu 67% af ráð- lögðum dagskammti af C-vítamíni. Jón Ottar Ragnarsson Notkun lykilefna Lykilefni koma hér að góðu gagni (sjá fyrri grein). Þessi efni eru sex talsins og nægir að reikna magn þessara efna í fæð- unni. Einfaldar það mjög út- reikninga. Lykilefnin eru C-vítamín (garðávextir), trefjaefni (korn- matur), járn (kjöt og fiskur), kalk (mjólkurmatur), D-vítamín (lýsi/innmatur) og fjölómettaðar fitusýrur (jurtaolíur). Neytandinn getur gert ráð fyrir að fái hann nóg af þessum sex efnum í fæðinu ætti hann að fá nóg af öllum þeim næringar- efnum sem hann þarf á að halda. Framleiðendur matvæla þar sem magn einhvers lykilefnis fer yfir ákveðið mark ættu að geta greint frá þeirri staðreynd á um- búðum, t.d. „þessi afurð er góður C-vítamíngjan.“ Að sjálfsögðu verða að gilda strangar reglur um þetta atriði svo einungis þær afurðir sem eru góðar uppsprettur fyrir viðkom- andi efni séu merktar á þann hátt. Lokaorð Mikið vantar á að merkingar matvæla á íslenskum markaði standist nútímakröfur. /Ettu neyt- endur og samtök þeirra að snúa sér af alefli að því að fá úr þessu bætt. Forsenda þess að hægt verði að gera umbætur á þessu sviði er að samin verði víðtæk reglugerð um merkingar er nái jafnt til innlendra sem erlendra fram- leiðenda. Margt bendir til þess að um- bætur á þessu sviði muni einnig koma framleiðendum til góða. Þeir fá betri yfirsýn yfir mark- aðinn og meiri upplýsingar um innfluttar vörur. Mestu skiptir að neytandinn fái upplýsingar um efnainnihald og næringargildi sem eru aðgengi- legar og sem hann getur hagnýtt sér við matarinnkaup og fæðuval. Sjötugur: Jóhann Salberg Guð- mundsson sýslumaður Sýslumaður Skagfirðinga, Jó- hann Salberg Guðmundsson, stendur nú á sjötugu. Jóhann hóf feril sinn ungur maður sem sýslu- maður Strandamanna. Sýslumað- ur Skagfirðinga varð hann 1956, þegar Sigurður Sigurðsson, sem lengi hafði verið sýslumaður Skagafjarðarsýslu, lét af störfum. Starfsferill Jóhanns Salbergs er einstakur. Hann hefur helgað sitt starf að vera í forystu fyrir sín héruð, fyrst á Ströndum og síðan í Skagafirði. Með Jóhanni hverfur einn af hinum gömlu og gegnu sýslumönnum, sem miklu frekar er héraðshöfðingi og mannasætt- ir, sem lætur sig öll varða velferð héraðs og íbúa þess, frekar en helga sig vélrænum verkefnum dómarans og fógetans. Ekki þarf að undra þótt skarð verði fyrir skildi hjá Skagfirðingum, þegar jafn ástsæll og gróinn héraðshöfð- ingi sleppur umsýslu sinni. Klukk- an er komin og taflið er búið í tímatali því, sem ákvarðar starfs- aldur embættismanna. Þetta er kaldur dómur og engan veginn sársaukalaus, en lög eru lög og regla er regla, sem kveður á um leikslok, án tillits til einstaklings- ins. Við Jóhann Salberg Guð- mundsson munum hafa kynnst fyrir tilviljun á biðstofu í Stjórn- arráðinu á árinu 1956. Veruleg kynni tókust ekki með okkur fyrr en ég tók við störfum hjá Fjórð- ungssambandi Norðlendinga 1971. Svo hagar til uppbyggingu Fjórð- ungssambandsins, að sýslufélög Norðurlands eiga aðild að sam- bandinu. Þessi háttur hefur verið frá upphafi. Segja má, að sýslurn- ar hafi alla tíð verið hjarl sam- bandsins, sem voru frumkvöðlar að stofnun þess ásamt bæjarfélög- um. Það hefur verið tvímælalaust styrkur fyrir sambandið að sýslu- menn hafa setið í æðstu stjórn þess og haft afgerandi áhrif á gang mála. Jóhann Salberg Guð- mundsson, sýslumaður Skagfirð- inga, er einn þeirra sýslumanna, sem lagt hafa hér drjúga hönd á verk að sameina byggðir Norður- lands í einu slíku sambandi, þar sem byggð stendur með byggð, á grundvelli hinnar rótföstu héraða- skiptingar Norðurlands. Hann hefur haldið sinni sýslu fram til jafnræðis við önnur héruð og látið sig miklu varða um velferðarmál, sem héraðið hefur staðið saman um. Sýslunefnd Skagafjarðarsýslu hefur sameinað hreppána til sam- starfs við Sauðárkróksbæ um heil- brigðismálefni, um málefni aldr- aðra og um brunavarnir. A sviði heilbrigðisþjónustu og í málefnum aldraðra hefur bær og sýsla staðið órofa að átökum, sem öllu Skaga- fjarðarhéraði er til sæmdar og öðrum héruðum til eftirbreytni. Eitt þeirra málefna sem hvílt hef- ur á sýslunefnd Skagafjarðar, og ekki síst á oddvita hennar, er gamli draumurinn um héraðs- skóla Skagfirðinga í Varmahlíð. Nú hefur þessi hugmynd aðlagað sig hinum nýja tíma. I Varmahlíð er kominn barna- og unglinga- skóli, sem í senn er grunnskóli fyrir meginhluta héraðsins og neðstu bekki í framhaldsskóla- kerfinu. Með Varmahlíð hafa Skagfirðingar eignast sitt höfuð- ból sveitanna, sem er hliðstætt við uppbyggingu Lauga í Þingeyjar- sýslu. Við Varmahlíð liggja vegir til allra átta. Þar eru krossgötur. Hefði ekki komið til samstaða um Varmahlíð, væri þar ekki risið myndarlegt þorp og enginn legði lykkju á leið sína af hinum beina og breiða vegi yfir þveran Skaga- fjörð. Ekki er vafamál að hér sem oftar hefur oltið á forystu þess manns, sem stöðu sinnar vegna var oddviti Skagfirðinga. Málin hafa verið leyst með friði og rétt- sýni, þar sem gætt hefur verið sanngirni i samskiptum sveitanna og hins ört vaxandi bæjar, þannig að þrátt fyrir deildar meiningar um staðsetningu einstakra mannvirkja hefur skapast vaxandi samstaða. Jóhann Salberg Guðmundsson hefur jafnan átt sæti í fjórðungs- ráði þau ár sem ég hefi starfað við Fjórðungssamband Norðlendinga og verið formaður þess. Hann hef- ur látið sig annt um sambandið og staðið vörð um það í hvívetna og átt drjúgan þátt í að auka sam- heldni um það. Hann hefur staðið vörð um hagsmuni sveitanna án þess að vera andstæður þéttbýl- inu. Hann er maður samstarfs og sátta í samskiptum þéttbýlis og sveita. Þetta markaði störf hans í Fjórðungssambandinu. Það hefur verið deilt á Fjórðungssambandið að hefja sýslumenn sem embætt- ismenn ríkisins til hávega í sam- tökin. Það skal á engan hallað þótt sagt sé hér afdráttarlaust, að án sýslumanna Norðlendinga hefði Fjórðungssamband Norðlendinga verið svipminni samtök en ella, og án þeirra hefði ekki tekist sú sam- vinna, sem á sér stað milli sveita og þéttbýlis, sem einkennir norð- lenskt sveitarstjórnarlíf. Seta Jó- hanns Salbergs Guðmundssonar í fjórðungsráði sannar að sú stefna var heillavænleg að saman færu í einum samtökum sýslur og sveit- arfélög. Hann var málsvari þeirr- ar stefnu að saman starfi byggð með byggð, bæði innan héraða og í fjórðungnum í heild. Nú í leikslok- in vil ég færa Jóhanni Salberg Guðmundssyni bestu óskir á ör- lagaríkum tímamótum ævinnar frá Fjórðungssambandi Norðlend- inga. Persónulega færi ég Jóhanni og fjölskyldu hans hlýjar kveðjur mínar og minna, með bestu óskum um framtíð alla á nýjum vett- vangi, að loknum löngum starfs- degi. Askell Einarsson Fyrirlestur um bókmenntir Sama JOIIN Gustavsen, norskur blaða- maður og rithöfundur, heldur mánu- daginn 6. september kl. 20.30 fyrir- lcstur í Norræna húsinu sem nefnist Samenes litteratur (i nordisk sammenheng). John Gustavsen fæddist í Pros- anger 1943. Hann hefúr lokið kennaraprófi og prófi frá Sér- kennaraskóla ríkisins auk háskólanáms. Hefur sent frá sér fjórar bækur, m.a. bók, þar sem hann lýsir uppvaxtarárum sínum í norður-norskum fiskibæ, „Lille Chicago". Kom hún út 1978 og sama ár sendi hann frá sér barna- bókina „Alarm over Russevág". Það ár fékk John Gustavsen styrk, FRITT-ORD-stipend, til að vinna að ýmsum málefnum Sama ög í bókinni „Samer tier ikke lenger. Om ytringsforbud i Sameland" (1980) fjallar hann um ýmis þess- ara málefna. Fjórða bók hans er skáldsagan „Flammen". Þá hefur hann unnið að bók um leiki sam- iskra barna og ýmsar leikhefðir og er nú að vinna að skáldsögu og bók um samíska nútímalistamenn. John Gustavsen er sjálfur Sami og er fulltrúi Samiska rithöfundafé- lagsins (stofnár 1979) í norska rit- höfundaráðinu. Samiskar bók- menntir eru mjög á uppleið og bæði norski menningarsjóðurinn og norræni menningarsjóðurinn hafa veitt styrk til útgáfu bóka á samisku. Félag samisku rithöf- undanna, sem í eru yfir 30 rithöf- undar, líta björtum augum til samvinnu við norræn rithöfunda- félög og eins vinna þeir mikið með öðrum samiskum listamönnum. (KrélUtilkynnmg) HUSGAGIMA SVIMIIMG SKEIFUIMNAR SMOJUVEGI6 Sýnum næstu daga húsgögn sem voru á „Scandinavian Furniture Fair“ í „Bella Center“ í Kaupmannahöfn s.l. vor. Laugardag 9-18 Sunnudag 14-18 Virka daga 9-18 Komið og kynnist því nýjasta í húsgögnum, sem öll eru á kynningarverði: Þyggið ekta RÍÓ-kaffi meðan þið skoðið ykkur um. Verið velkomin. ” Simi44544

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.