Morgunblaðið - 05.09.1982, Blaðsíða 2

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1982
„Framkvæmd draum-
anna endalaust frestað"
„Við stóðum á götunni þegar við komum til Kaupmannahafnar, áttum hvorki grænan
eyri né höfðum húsaskjól," segir viðmælandi blm., 25 ára gömul stúlka, sem árið 1976
fór til Kaupmannahafnar í ævintýraleit ásamt nokkrum félögum sínum, ílentist þar í
borg í tvö ár og féllst á að spjalla um reynslu sína af þeirri dvöl. Mörgum kann að
finnast sú mynd sem hér er upp dregin af lífinu í íslendinganýlendunni, eða hluta
hennar, nokkuð dökk. Hvað þá afstöðu varðar verður hver og einn að gera upp hug sinn,
en á það skal minnt að unga kynslóðin í dag er ekki sú fyrsta sem leitar til Kaupmanna-
hafnar í ýmsum tilgangi. Islendingar hafa löngum haft fyrir sið að vera ódælir þar í
borg og tekist bærilega upp, þótt hvorki hassi né atvinnuleysisbótum hafi verið til að
dreifa á öldum áður.
„Ég ætlaði upphaflega bara í
stutt frí — að vísu með þann bak-
þanka að fá mér vinnu — enda var
aleiga okkar þriggja, sem fórum
saman út, 40 danskar krónur," segir
hún. „Það var fyrst og fremst
ævintýraþrá, sem varð þess vald-
andi að við fórum að heiman. í
Kaupmannahöfn var fullt af íslend-
ingum sem voru í svipuðum hug-
leiðingum og flestir í svipaðri að-
stoðu og við. Ég var óvenjulega
heppin í húsnæðismálum og fékk
líka fljótlega vinnu á hóteli. Undir-
borgaða, að vísu, en það var ekki
um margt annað að ræða. Kaupið
var fimm dönskum krónum undir
lögboðnu lágmarki og þarna unnu
aðallega konur frá Austurlöndum
og svo við nokkrar stelpur frá Is-
landi. Ég hætti á hótelinu eftir
nokkra mánuði en vann á svipuðum
stöðum allan tímann, sem ég dvaldi
í Kaupmannahöfn.
Ég held að mér sé óhætt að full-
yrða að ég hafi verið sú eina af stór-
um hópi Islendinga, sem alltaf var í
vinnu þessi tvö ár.
Margir voru að sjálfsögðu í skóla
en svo voru líka margir sem ekki
voru við neitt og þeir voru allir á
„sósíalnum", atvinnuleysisbótum.
Reyndar man ég eftir tveimur lönd-
um, sem voru reknir af „sósíalnum"
fyrir að vera of þruftafrekir, en
slíkt var sjaldgæft. Enda voru ýmis
ráð með að ná sem mestu út úr
sjóðnum og menn misjafnlega séðir.
Einn rótgróinn íslenskur Hafnar-
búi, sem ég þekkti, er búinn að lifa
góðu lífi á sósíalnum um árabil og
hefur alltaf verið óþreytandi við að
ráðleggja fólki hvernig megi
„svindla á sossanum". Hann var
síðan í útvarpinu á dögunum og tí-
undaði þar, fullur vandlætingar,
hinar ýmsu aðferðir sem óprúttnir
íslenskir táningar notuðu við að
kollsigla kerfið. En þær snjöllustu
eru flestar frá honum sjálfum
komnar.
Á einum þeirra staða, sem ég
vann á, útvegaði ég einum fimm
löndum mínum vinnu, en þeir
hættu allir um leið eða voru reknir,
sá harðasti hélt út í viku.“
Hvers vegna?
„Flestum hefur eflaust þótt þægi-
legra að vera á atvinnuleysisbótum
en að slíta sér út í illa borgaðri
vinnu og svo nennti fólk hreinlega
ekki að standa í svona ómerkilegum
störfum. Auðvitað hafði þetta í för
með sér að lifað var frá degi til
dags. Þeir litlu peningar, sem inn
komu, fóru í sukk og aftur sukk og
alltaf var verið að fresta því að
framkvæma draumana sem voru
a.m.k. yfirskin dvalarinnar á staðn-
um.
Þó að stundum væri gaman, var
eins og almennt þunglyndi gripi um
sig þegar á leið.
„Gullkálfarnir“
Flestir reyktu hass, en mér vit-
anlega voru ekki margir á kafi í
„harðari" efnum, þótt þeir hafi
kannski fiktað eitthvað við þau.
Þeir sem neyttu mikils voru þá yfir-
leitt sjálfir í sölumennsku úti í
Kristjaníu, það hefur alltaf verið
töluvert um að íslendingar væru í
slíku.
Annars voru óvenjulega fáir ís-
lendingar í Kristjaníu árin sem ég
bjó í Kaupmannahöfn, kannski
svona 40 manns auk krakkanna sem
komu á sumrin, eða „gullkálfanna",
eins og þau voru kölluð, því að þau
áttu peninga. Það stóð nú yfirleitt
ekki íengi, því það var alltaf ráðist
á gullkálfana og þeir látnir borga.
Kristjanía fannst mér alltaf dap-
urlegur og ömurlegur staður, þó ég
kæmi þangað oft í fylgd með öðrum.
Ég hef kannski verið ein um þá
skoðun, flestir virtust skemmta sér
vel.
En þarna vafraði liðið um, út-
sukkað og uppdópað og yfir öllu
hvíldi einhver hræðilegur tómleiki.
Enginn virtist hafa neitt að stefna
að, nema næstu vímu, og það var
eins og fólkið væri einhvern veginn
orðið tilfinningalaust.
„Jeg er gáet hjem“
Einu sinni tókum við upp á arma
okkar danskan bankaræningja, sem
við hittum í Kristjaníu. Sá var í
helgarleyfi frá fangelsinu og lang-
aði ekkert aftur þangað strax, svo
að það varð úr að við skutum yfir
hann skjólshúsi. Maðurinn var hinn
viðkunnanlegasti og kattþrifinn og
ÖRLAGASAGA
ÍSLENZKS
FÍKNIEFNA-
NEYTANDA
fíkniefnaliðið hætti að umgangast mig, það
treysti mér ekki lengur. Ég var of mikill
aumingi og fór að vera með útigagns-
mönnum; hinum svokölluðu rónum.
Hins vegar hafði ég látið af neyslu LSD.
Ég varð hræddur við að sjá hvernig LSD fór
með fólk í Kristjaníu; fólk gjörsamlega
brjálaðist. Litlu munaði að ég hefði sjálfur
farið yfirum og ég varð ofsalega hræddur.
Neysla LSD er í raun barátta um að halda
sönsum. LSD er eins og rússnesk rúlletta;
maður veit ekki hvort maður ruglast í fyrsta
sinn, eða hundraðsta sinn. En fyrr eða síðar
ruglast fólk og við taka geðveikrahælin."
Sprautaði mig með morfíni
„Árið 1976 lenti ég í slysi, hálsbrotnaði í
vímu og var ótrúlega heppinn að lamast
ekki. Tveir hálsliðir brotnuðu og aðrir
skekktust. Ég var í nokkra mánuði á sjúkra-
húsi í strekk, fólk kom með hass, lyf og
áfengi til mín. Ég hóf sambúð með stúlku og
var sendur á Vífilstaði. Þar kynntist ég AA,
en daginn eftir að ég kom út var ég dottinn.
Það má segja að síðustu tvö árin hafi verið
þau verstu; þrekið var búið, ég var farinn á
sál og líkama. Mér var orðið sama um allt,
líka hvort ég neytti lyfja eins og morfíns og
er endirinn þá yfirleitt skammt undan. Ég
sprautaði mig með morfíni og var alæta á
pillur, fíkniefni og brennivín.
En á meðferðarstofnanir fór ég, fyrst og
fremst til þess að hvíla mig. Ég var á Gunn-
arsholti í 3 mánuði, fór að Hlaðgerðarkoti
veturinn 1978 og ætlaði að láta trúna bjarga
mér, en það gekk ekki. Ég fór til Eyja og var
þurr í 3 vikur, en féll og var rekinn og fór á
vergang. Fram að þeim tíma hafði ég ekki
notað morfín. I Eyjum hóf ég að sprauta
mig með morfíni, sem stolið var úr bátum.“
Fór til SÁÁ og fékk
trúna að ég gæti hætt
„Móðir mín hafði samband við mig og
sagðist vera búinn að fá pláss fyrir mig í
Reykjadal hjá SÁÁ. Ég fór þangað, var í 3
vikur og var svo aumur, að ég gat ekki stigið
í fæturna i hálfan mánuð. En þarna sá ég
menn sem höfðu hætt, ég fékk trú að ég gæti
hætt. Síðan fór ég á Freeport og var þar í 7
vikur og leið mjög vel.
Á Freeport var alkóhólismi tekinn fyrir
og lyfjaneysla, en ekki fíkniefni. Ég gat ekki
hugsað mér að sleppa hassinu og fljótlega
eftir að ég kom heim 1978 hóf ég að reykja
hass. Mér tókst að blekkja alla í kringum
mig, var alltaf edrú en stöðugt undir áhrif-
um kannabisefna. Þennan leik lék ég í níu
mánuði að ég réð mig á skip. Fór út en fékk
mér í glas á aðfangadag; skipstjórinn bauð
öllum í kokteil og ég blekkti sjálfan mig.
Fimm sólarhringum síðar rankaði ég við
mér í St. Pauli í Hamborg, peningalaus og
illa til fara. Ég komst í skipið og sagði skip-
stjóranum sögu mína; hann útvegaði mér
farseðil heim og ég fór beint í Reykjadal af
flugvellinum.
Mér fannst ég hafa tapað, en blekkti þó
sjálfan mig stöðugt, því ég taldi mér stöðugt
trú um, að hassreykingar væru í lagi. Ég fór
þrisvar að Silungapolli og auk þess í tvær
langtímameðferðir. En ég gat aldrei losað
mig við hassið. Skýringin á því held ég að sé
sá mórall sem ríkir meðal kannabisneyt-
enda. Ég var búinn að reykja kannabisefni í
öll þessi ár og allan tímann var rætt um hve
stórkostlegt og dásamlegt hass væri. Menn
ræddu um að senda alþingismönnum hass
til þess að sannfæra þá. Það var búið að
heilaþvo mig, sem og aðra. Umræður í hass-
hópum voru andþjóðfélagslegar og hassið
vegsamað. Ég held, að þetta sé vörn þessa
fólks. Það verður fljótlega sljótt af hass-
neyslu, hættir að nenna að vinna og verður
utangarðs. Því er gripið til þess ráðs að for-
dæma þjóðfélagið og réttlæta hassneysluna,
eigin aumingjaskap."
Kunni því vel að lifa sem
skaplaus aumingi á stofnun
„Vorið 1979 lenti ég í fyrsta sinn í klóm
fíkniefnalögreglunnar og má með ólíkindum
heita, að ég skuli ekki hafa verið gripinn
fyrr. Ári síðar var ég sendur á deild 10 á
Kleppi, var þá búinn að drekka í hálfan
mánuð og nota í fyrsta sinn lyf í 2 ár, en
þeirri neyslu hafði ég þó hætt. Mótstöðuafl
mitt var ekkert orðið. Um leið og ég smakk-
aði vín og lyf hrundi ég bókstaflega talað.
Mér fannst ég ekki hafa þrek til þess að
rífa mig upp úr aumingjaskapnum; — mér
fannst ég vera eitt af þessum vonlausu til-
fellum og var búinn að sætta mig við það. í
raun leið mér hvergi betur en á stofnunum,
ég var orðinn stofnanamatur. Þar var ég
laus við ábyrgð og kunni því vel að lifa sem
skaplaus aumingi á stofnun og láta aðra sjá
um mig. Þarna hefði vendipunkturinn getað
verið; algjör uppgjöf en fyrir þrábeiðni fólks
fór ég á Vífilstaði. Sjálfur hafði ég ekki trú á
að ég stæði mig en þá tóku forlögin völdin.
Á Vífilstöðum kynntist ég ungri stúlku,
mjög jákvæðri og upplífgandi og áhuga-
samri. Hún hreif mig með sér. Eftir þriggja
vikna dvöl ákvað ég virkilega að reyna og
vistin á Vífilstöðum varð 2 mánuðir. Síðan
fórum við fjögur saman út á land og stofn-
uðum AA-samtök. Mér fór að líða vel; lifði í
raun lífinu í fyrsta sinn frá barnæsku.
En auðvitað var þetta erfitt, tilfinningalíf
mitt var í rúst, sjálfsvirðing lítil. Ég hafði
alltaf talið mig skaplausan; verið viðkunn-
anlegur vesalingur sem aldrei skipti skapi.
En eftir nokkra mánaða dvöl var eins og ég
færi að vakna til lífsins. Ég varð mjög
taugaóstyrkur og skapmikill og ég vissi ekki
hvernig ég átti að bregðast við, — fannst
alltaf verið að vega að mér. Hvað eftir ann-
að var ég að því kominn að gefast upp; byrja
að drekka aftur, en vinkona mín var mjög
skilningsrík og við ræddum málin fram og
aftur.
Ég stundaði sjóinn, en það átti illa við mig
að vera á sjó því ég var oft sjóveikur. Ég
hætti á sjónum og við fluttumst í kaupstað.
Þar fékk ég góða vinnu, var fljótlega falin
verkstjóm og konan varð ófrísk. Þetta var
gott tímabil, ég stundaði vinnuna vel og
sjálfsvirðing mín jókst auk þess að ég sótti
AA-fundi reglulega. En við misstum hús-
næðið og eins og í mörgum kaupstöðum, þá
er ekki hlaupið að fá húsnæði. Mér bauðst
vinna í nágrenni Reykjavíkur og við fluttum
síðastliðið haust.“
Ég fékk mér hasspípu en
þá rann upp fyrir mér
hve mikil blekking hassið er
„Ég hóf að vinna og kunni því ágætlega en
aðstæður voru slæmar. Við bjuggum með
barn í litlu herbergi og aðstæður lögðust
þungt á mig. Vegna fjarlægðar sótti ég AA-
fundi stopult. Mig fór að langa í hass og fékk
mér fljótlega pípu og fór að reykja . En þá
eins og rann upp fyrir mér ljós; það rann
upp fyrir mér hve mikil blekking og vitleysa
þetta var, hve mikill óþverri hassið er. Mér
hafði fundist hass allra meina bót, en komst
að því að þetta var óþverri. Vellíðan sem ég
hafði talið mig finna í hassvímu var einnig
blekking. Fyrir þessa reynslu hafði mig
stöðugt dreymt hass, en slíkt gerist ekki
lengur. Ég hef ekki reykt hass eða notað
aðra vímugjafa síðan.
Nú erum við flutt í góða íbúð og ég stunda
vinnu mína vel og sæki AA-fundi reglulega.
Auðvitað koma fyrir erfiðleikatímabil og ég
á erfitt með að hemja skapið, en mér finnst
ég í stakk búinn til þess að takast á við
vandamál mín. Ég var kærulaus um allt,
samviskulaus, en reyni nú að lifa lífinu eins
rétt og ég get.“
Hassið hættulegast allra
vímugjafa vegna þess
hve lúmskt það er
„Ég held að hassið sé hættulegast allra
vímugjafa vegna þess hve lúmskt það er.
Fólk sem reykir hass verður hægt en sígandi
áhugalaust, sljótt, latt. Hass hefur áhrif á
kynlífið, tilfinningin fyrir mótaðila dofnar
og fólk kemst ekki í andlegt samband. Áhugi
fyrir vinnu dvínar og fólk finnur sig van-
máttugt í lífsbaráttunni. Innst inni vill það
taka þátt í hinu daglega lífi, en brestur
kjark og kýs að lifa í eigin heimi blekkinga.
Því fordæmir það þjóðfélagið og réttlætir
eigin aumingjaskap."
—Hvaða augum lítur þú lífið, nú þegar þú
hefur haldið þig frá vímugjöfum um nokk-
urt skeið?
„Það er mér mjög dýrmætt; ég held að
þjóðfélagið fái ekki samviskusamari þegna,
en þá sem hafa lent utanveltu, en náð að
rétta sig af. Mér finnst með ólíkindum, að ég
skuli vera lifandi, eftir það sem á undan er
gengið. Ég trúi á æðri máttarvöld og tel
raunar, að einhver hafi haldið hlífiskildi yf-
ir mér. Ég reyndi að fyrirfara mér. Þrisvar
var ég fluttur meðvitundarlaus á gjörgæzlu
vegna ofneyslu lyfja og var meðvitundarlaus
marga sólarhringa. Veturinn 1978 fór ég
einhverju sinni í Klúbbinn og man ég var
með glas í hendi á neðstu hæð, en svo hvarf
allt í myrkur. Það næsta sem ég vissi af mér,
var að ég stóð upp að háls í ísköldu vatni og
ís lá yfir öllu. Mér tókst einhvern veginn að
krafla mig upp á bakkann. Það var 10 stiga
frost og snjókoma og ég vissi ekkert hvar ég
var staddur. í fjarska sá ég ljós. Ég hóf að
ráfa um; en fötin frusu nánast um leið utan
á mér. Ég man mér var æðislega kalt og að
ég datt og gat ekki staðið upp. Ég reyndi að
skríða, en leið út í óminni. Það næsta sem ég
mundi var að ég vaknaði upp á Borgarspital-
anum, þá var líkamshitinn kominn niður í
30 stig. Lögreglumenn voru af tilviljun á
eftirlitsferð og sáu einhverja þúst utan veg-
ar; það var þá ég og þeir björguðu lífi mínu.
Mér finnst ég hafa hlutverki að gegna eft-
ir þessa reynslu mína. Úr því aumingi eins
og ég var orðinn get risið upp, þá geta aðrir
það. Kunningar mínir sumir hafa fylgt í
kjölfarið. í dag er nokkuð stór hópur fólks,
sem af þrautseigju hefur risið upp úr víta-
hring fíkniefna og reynir að lifa lífinu eins
rétt og því er kostur. Við bíðum hinna, sem
enn þjást, í von um að geta aðstoðað þá;
vísað þeim veginn út úr blekkingarheimi
fíkniefna."
H.Halls.