Morgunblaðið - 08.09.1982, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 1982
andann og gældi við hann. Horo-
witz hefur mjög áþekka áru, sem
hefur svo mikil og sterk áhrif á
áheyrendurna að gagnrýnendur
ætla af göflunum að ganga. Þeir
líta á Horowitz sem nokkurs kon-
ar trúvilling sem sjálfsagt sé að
bannfæra. I þeirra augum þjónar
hann skrílmennskunni og hefur
falboðið þá stórkostlegu hæfileika
sem guð hefur gefið honum.
Hér fyrr á árum var afstaða
Horowitz til tónlistarinnar mjög
klár og afdráttarlaus, þótt undar-
legt kunni að virðast þeim sem
hafa veitt eftirtekt þeim sérkenn-
um sem hann hefur lagt sér til
með aldrinum.
Það er lærdómsríkt að bera
saman þær þrjár upptökur á
þriðja píanókonsert Rachmani-
noffs sem til eru með leik Horo-
witz. Útgáfan með Alfred Coates
„Þriöji píanókonsert
Rachmaninoffs: Lýs-
andi dæmi um dýrk-
un persónuleikans“.
frá því rétt fyrir 1930 er stórkost-
leg. Þar er mjög lítið um sérkenni-
leg tilþrif. Línurnar eru dregnar
skýrum dráttum, öll tæknileg
vandamál eru leyst á aðdáunar-
verðan hátt og leikurinn er stór-
brotinn án þess að nokkurs staðar
votti fyrir því að hann sé ýktur.
Þessa leið velja flestir ungir
píanóleikarar nútímans, án þess
þó að nokkur þeirra hafi svo full-
komið vald á viðfangsefninu sem
Horowitz á sínum tíma.
í upptökunni með Fritz Reiner
frá sjötta áratugnum örlar á þeim
Horowitz sem nú blasir við. Hann
treinir sér suma taktana — hér
ber langtum meira á rúbató (ójafn
taktur sem hlítir þó vissum lög-
málum) og bragurinn er allur ann-
ar. Fyrir fáeinum árum lék Horo-
witz Rachmaninoff-konsertinn í
þriðja sinn inn á plötu, að þessu
sinni ásamt Zubin Metha. Hér er
túlkunin undarleg. Hann veltir sér
upp úr verkefninu, teygir ltnurnar
og undiraldan er þung og heildar-
áhrifin lýsandi dæmi um dýrkun
persónuleikans. Krafturinn er yf-
irgengilegur og hinar miklu
áherslur geta valdið óþægindum.
Þau ýktu tilþrif sem eru áber-
andi í leik Horowitz og ýmislegt
annað af því tagi breyta þvt ekki
að Horowitz er og verður goðsögn
í augum píanóleikara. Þeir fylgja
honum, hvert sem hann leggur
leið sína. Þegar hann endurlífgaði
Kreisleríönu Schumanns, leið ekki
á löngu áður en ungir ptanóleikar-
ar um allar jarðir kepptust við að
flytja verkið. Fyrir nokkrum árum
kom hann með Humoresku Schu-
manns, sem sjaldan er leikin, og
allt í einu var það verk komið í
tízku. Rómantíkin er komin aftur.
Það er jafnvel farið að taka alvar-
lega þau verk eftir Liszt sem eng-
inn leit við til skamms tíma og
ungir píanóleikarar taka þau nú
glaðir upp á arma sína. Þeir líta á
Horowitz sem fyrirmynd sína.
Frí æfingunni í Royal Festival Hall.
Hann er fulltrúi rómantíkurinnar
og þeir vilja líka vera rómantíker-
ar.
„Ber nægilega virö-
ingu fyrir almenningi
til aö klæöast lafa-
frakka og teinóttum
buxum“.
Á tónlistaröld þegar allir túlk-
endur eru aldir upp í því að leika
eftir bókstafnum og bera ótta-
blandna virðingu fyrir hinni
prentuðu nótu, og hiýða skilyrðis-
laust og út í æsar hverri einustu
ábendingu, er Horowitz einn af
þeim örfáu sem muna þá tíð er
píanóleikarinn, fiðluleikarinn eða
söngvarinn nálguðust það að vera
jafningjar tónskáldsins.
Nú er vandfundinn sá tónlistar-
maður sem ekki tekur undir þann
kór sem segist þjóna tónlistinni.
Horowitz getur sagt eins og Liszt
að hann sé þjónn almennings og
hann biðst ekki afsökunar á því. I
samræðum vitnar hann stanzlaust
til „almennings". Hann ber jafnvel
nægilega virðingu fyrir almenn-
ingi til að klæða sig upp á fyrir
hann. Á tónleikum klæðist hann
lafafrakka og teinóttum buxum.
Margir ungir tónlistarmenn slaga
inn á sviðið, að því er virðist fullir
fyrirlitningar á fólkinu sem búið
er að borga fyrir að koma og
hlusta á þá, iila rakaðir og
óklipptir, íklæddir druslulegum
jakkafötum á kvöldtónleikum
hvern til þess að fága list sína.
Hann situr og les nótur, veltir
fyrir sér verkefnum, hugsar enda-
laust um nýjar áherzlur, — í
stuttu máli — leitar linnulaust að
hinu endanlega markmiði, sinni
eigin fullkomnu túlkun. Þótt ekki
séu allir tónlistarmenn á einu
máli um að hann sé stólpagáfaður
þá bera þeir allir lotningu fyrir
stórkostlegri fagmennsku hans og
hugmyndafluginu sem hann auðg-
ar sína tegund tónlistar með jafnt
og þétt.
Hans tegund af tónlist er róm-
antísk. Hann leikur sjaldan Bach,
nema þá útsetningar, eiginlega
aldrei Haydn eða Mozart, en er
samt ástríðufullur aðdáandi
Scarlattis og Clementis. Hann
leikur einungis hinar „titluðu"
sónötur Beethovens og Schubert
sinnir hann lítið. En nítjándu ald-
ar tónlist, allt frá Chopin til
Rachmaninoffs og Scrjabins, og
jafnvel Prokofiev, — það er hans
tónlist. Stundum leikur hann líka
verk eftir nútímatónskáld eins og
t.d. Barber, en sónötu hans frum-
flutti hann á sínum tíma.
„Vílar ekki fyrir sér
að fikta viö nóturn-
ar“.
Hinn rómantíski Horowitz vílar
ekki fyrir sér að hressa upp á tón-
listina sem hann leikur. Á síðustu
öld gerðu píanóleikarar mikið af
því. I dag er enginn annar en
Horowitz sem gerir það. Þeir fáu
rómantíkerar sem eftir eru í hópi
,,‘>skalög?“ Þessi mynd var tekin á efingu I Avery Fisher Hall I Lincoln Center í New York fyrir fimm árum.
Tónleikunum var sjónvarpað beint um gervihnötL Útsendingin var í stereó, en þetta var í fyrsta sinn sem klassískum
tónleikum var sjónvarpað með þeim hetti.
Á efingu í Royal Festival Hall í
Lundúnum þriðjudaginn 18. maí sl.,
en þá um kvöldið kom Horowitz
fram á tónleikum þar í borg í fyrsta
sinn í 31 ár.
(ekki einu sinni í smóking, hvað þá
kjólfötum).
Horowitz ber virðingu fyrir sínu
fólki. Hann setur saman efnisskrá
sem hann heldur að „almenning"
langi til að heyra. Hann lítur illu
auga efnisskrá þar sem ekki er úr
öðru að moða en þremur sónötum
eftir annað hvort Schubert eða
Beethoven. Hann er fremur gefinn
fyrir upplyftingu en uppfræðslu,
þótt vissulega taki hann verkefna-
val mjög föstum tökum. Öfugt við
flesta glæsipíanista gætir hann
þess jafnan vandlega að hafa ætíð
á efnisskránni verk sem hann hef-
ur ekki leikið áður eða verk sem
hann hefur ekki leikið í háa herr-
ans tíð.
Hann er haldinn einæði. Hann
ver mörgum klukkustundum dag
fremstu píanóleikara, eins og
Shura Sherkassky, Jorge Bolet og
Claudio Arrau, fikta ekki við hin-
ar upphaflegu nótur. Píanóleikar-
ar af yngri kynslóðinni væru ekki
færir um að gera það, hversu
gjarnan sem þeir vildu. Þjálfun
þeirra og kunnátta gefur ekki kost
á neinu slíku. Fikti við nótur og
upphaflegar útsetningar yrði helzt
líkt við mannsmorð. Þeir mundu
fyrr deyja en gerast sekir um slíka
goðgá.
Það virðist útbreidd skoðun að
nú á dögum séu píanóleikarar yf-
irleitt langtum betur menntaðir
og hafi yfir að ráða fullkomnari
tækni en hinir miklu píanóleikar-
ar liðins tíma. Þvættingur. Nú um
stundir eru engir ungir píanóleik-
arar sem tæknilega jafnast á við
Lhévinne, Hofmann og Rachmani-
noff, fyrir utan tylft annarra sem
unnt væri að telja upp.
Þetta eru engir sleggjudómar.
Það er nóg að hlýða á upptökur
með leik gömlu snillinganna og
bera þær saman við frammistöðu
fremstu nútímamanna í sömu