Morgunblaðið - 02.10.1982, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1982
Óli Tómas Magnús
son — Minning
Fæddur 28. september 1940
I)áinn 17. ágúst 1982
Frá upphafi bygKÖar hafa ís-
lenskir sjómenn marga hildi háð á
hafinu við strendur landsins, lagt
af stað í róðra vonglaðir að
morgni, dregið fiskinn úr djúpum
sjávar meðan næði og veiðivon
entust en síðan haldið heim að
færa fjölskyldunni björg í bú. Eig-
inkonur og börn hafa beðið í eftir-
væntingu meðan heimilisfeður eða
eldri bræður reru til fiskjar og
sem betur fer hafa þeir oftar en
hitt komið færandi hendi heim.
Enginn hefur lýst lífinu á strönd-
inni við ysta haf eða hamingju
barnanna yfir heimkomu fjöl-
skylduföðurins betur en Jón úr
Vör gerði í skáldverki sínu Þorp-
inu.
En hitt hefur líka komið fyrir
að eftirvænting og tilhlökkun hafa
snúist upp í sorg og söknuð, þegar
sjómennirnir komu ekki aftur
hcim til ástvina sinna, því „Ægir
karl með yggldar brár og úfið
skegg á vöngum" liggur í leyni og
býr sjómönnum grand, hvenær
sem ekki er fylgst stöðugt með
kenjum hans. Hin kalda undiralda
hreyfir sig hægt í logni en í stormi
magnast hún og byltist færandi í
kaf hverja fleytu, sem ekki nær til
hafnar í tæka tíð.
Óli Tómas Magnússon, sem hér
verður minnst, fæddist í Frið-
heimi í Mjóafirði eystra 28. sept-
ember árið 1940. Eftirlifandi for-
eldrar hans, Magnús Tómasson og
Karen Björg Óladóttir, eru bæði
uppalin að miklu leyti í Mjóafirði
og ættuð frá Firði. Friðheimur var
eitt hinna svonefndu Fjarðarbýla,
sem hafa nú verið í eyði í aldar-
fjórðung og sum nokkuð lengur
(sjá Múlaþing 10. bindi, bls.
139—192). Oli var þriðji í röðinni
af fimm systkinum. Eldri en hann
eru Guðríður og Sigurjón, sem eru
búsett í Reykjavík, en yngri eru
Gísli, nú búsettur á Grundarfirði,
og Elín, búsett á Neskaupstað.
Tvíbýli var í Friðheimi og í hinum
enda hússins bjó Ólafur Ólason,
bróðir Karenar, ásamt konu sinni,
Hólmfríði Jónsdóttur frá Fjarð-
arkoti, og áttu þau fjögur börn.
Elstur í þeim hópi var Þorgeir,
sem fórst á sviplegan hátt í sjó-
slysi á þrítugsaldri og varð þar
mikill mannskaði. Hin heita: Óli,
Elín og Jóna. Öll eru þau búsett á
Norðfirði. Þessi frændsystkini
voru því níu talsins og öll á líku
reki og ólust upp í skjóli dalsins
djúpa, skuggsæla og skjólsæla,
sem geymir sérstætt gróðursam-
félag og djúpa kyrrð. En þar verð-
ur gnótt berja og veiði í Fjarðará,
þegar á sumarið líður en á sjónum
má fá fisk, fugl og sel á ýmsum
tímum árs.
Þarna ólst Óli upp við leik í
glöðum barnahópi. Snemma í
bernsku kom í ljós að veiðiskapur-
inn mundi verða hans aðaláhuga-
mál. Nokkuð innan við fermingar-
aldur var hann farinn að sjá heim-
ilinu fyrir silungi úr ánni og fiski
úr sjónum ásamt yngri bróður sín-
um. Og einnig tóku þeir til hend-
inni við heyskapinn á sumrin og
upptöku úr görðunum á haustin,
eftir því sem orkan leyfði. Oft var
líka skroppið út á Kringlu til að
renna fyrir fisk. Á haustin
rjúpnaveiði í dal og fjöllum og
fjárgeymsla á vetrum. Þau urðu
því mörg sporin inn með ánni ekki
síður en áratogin á firðinum.
Þarna komst Óli í kynni við hið
harðbýla en frjálsa útilíf og leitaði
þess jafnan síðar í lífinu. Hann
var vel í stakk búinn til þess, at-
hugull, áræðinn og rammur að
afli.
Meðan Óli dvaldist í barnaskóla
í Mjóafirði komu í ljós farsælar
námsgáfur hans, einkum í ís-
lensku og stærðfræði. Seinna
dvaldi hann tvö ár á Eiðaskóla en
lauk svo landsprófi í Reykjavík.
Þá var fjölskylda hans sest að
syðra. Tveimur árum síðar lauk
ÓIi fiskimannaprófi frá
Stýrimannaskólanum og eftir
þetta var sjórinn sumarathvarf
hans að mestu. En á vetrum vann
hann í landi við ýmsa bygginga-
vinnu en þó mest við járnabind-
ingar og náði mikilli þjálfun.
Mátti undrast þann hraða með
nákvæmni sem hann sýndi við það
starf og eins við að lesa úr teikn-
ingum. En járnabindingar eru ein-
hver erfiðasta útivinna, sem hægt
er að hugsa sér, einkum að vetr-
arlagi. Á frídögum fyrri hluta
vetrar leitaði hann oft á rjúpna-
slóðir inn til fjalla, þegar veður
leyfði og þá kom þessi undraverði
hraði hans og nákvæmni oft í ljós
við að ná rjúpum á flugi. Stundum
rifjaðist þá eitthvað upp frá ungl-
ingsárunum eystra en þar hefði
hann getað hugsað sér að búa.
Árið 1962 kvæntist hann eftir-
lifandi konu sinni, Guðbjörgu
Haraldsdóttur ættaðri frá Hellis-
sandi og bjuggu þau fyrst á Lind-
argötu 58 en byggðu síðar raðhús-
ið Réttarbakka 15. Börn þeirra
tvö, Magnús og Elín, voru með föð-
ur sínum í síðustu sjóferðinni og
björguðust þá á undursamlegan
hátt, fyrir eigin hyggindi og harð-
fylgi og nútímatækni. Bæði eru í
framhaldsnámi í Reykjavík. Sonur
Guðbjargar áður en hún giftist
Óla heitir Hartmann, er rafeinda-
virki og gekk Óli honum í föður-
stað.
Óli og Guðbjörg keyptu sér lítið
hús á Hellissandi og bjuggu þar á
sumrin. Óli átti trillu á Rifi og
stundaði þaðan handfæraveiðar á
Breiðafirði. Á haustin var aftur
horfið til Reykjavíkur, þegar skól-
inn hófst hjá börnunum. Sú var
einnig ætlunin nú, en þá gripu ör-
lögin í taumana, svo að Óli kom
ekki aftur. Þetta sumar stunduðu
börn hans bæði handfæraveiðar-
arnar ásamt honum. En nú hefur
sól brugðið sumri. Óli fórst á
heimleið úr fiskiróðri að kvöldi
dags hinn 17. ágúst sl. Börn hans
tvö sýndu sundkunnáttu, þolgæði
og rétt viðbrögð, þegar vandann
bar að höndum. Þakkir skulu hér
færðar öllum sem veittu aðstoð þá
og brugðust við kalli þeim til
bjargar.
Þegar næði var á kvöldin og um
helgar var stundum horfið að
tónlistinni, því Óli átti harmóniku
og spilaði talsvert á hana. Þegar
komið var saman á heimilunum
hans, foreldra hans eða systkina,
hér í Reykjavík, var oft gripið í
spil. Oftast var spilað hið létta,
fjöruga, kanadíska spil „joker"
sem krefst vökullar athygli og
dirfsku í sögnum og því var jafnan
glatt á hjalla við spilaborðið.
Hér fylgja svo tvö erindi, sem
urðu til í orðastað uppeldissystk-
inahópsins í Friðheimi fáum árum
eftir að fjölskyldurnar fluttu það-
an brott og urðu eftir það sín á
hvoru landshorni:
l^ngl í burl viA fjall og fjörA
('K fvrslu sporin á,
um fjöru oj» hlíöar slóöir lát»u lítt,
cn líliö skip á lóni flaut
og lciddi bcrnskuþrá
við l<*ikjaglaum um sievardjúpið vílt.
Kn ár þau liðu undrafljólt
og út í heim ég fór
mcð apvintýraþrá og von í sál.
I>ótt vonir hrcgðist ein og ein
við áfoll lífsins stór
mun alið geymast bernskutöframál.
Um leið og ég þakka kynni mín
við Óla Tómas Magnússon, þann
röska og góða dreng í fornri og
nýrri merkingu orðsins, vil ég tjá
konu hans, börnum, öldruðum for-
eldrum og systkinum samúð mína
við sviplegt fráfall hans.
Sigurður Kri.stins.son
í dag fer fram að Ingjaldshóls-
kirkju, minningarathöfn um Óla
T. Magnússon, sem fórst með báti
sínum, Létti, á Breiðafirði, þriðju-
daginn 17. ágúst sl.
Þessi dagur heilsaði íbúum
Neshrepps með blíðskaparveðri,
eftir iangvarandi ótíð. Eftir slíka
ótíðarkafla eru sjómenn gjarnan
fljótir til að koma sér á ný um
borð í báta sína og halda á miðin.
Óli var sá maður sem var fljótur
til skips, þegar svona dagar komu.
En hann hafði róið á sinni 6 tonna
trillu, Létti, frá Rifi síðustu tíu
sumrin og sonur hans Magnús
hafði verið með föður sínum, síðan
hann gat innbyrt fisk og nú í
sumar, dóttir hans Elín, sem áður
hafði oft farið á sjó með þeim
feðgum, en nú þetta sumar verið
fastur háseti. Það voru myndarleg
mæðgin sem létu úr höfn frá Rifi
þennan dag, eftir að búið var að
taka 10 veðrið, faðirinn, bjartur
yfirlitum, þéttur á velli og þéttur í
lund, og systkinin glæsilegu, þau
Magnús 19 ára og Elín 17 ára.
„Hverju spáir hann?“ sagði ein-
hver á bryggjunni við Óla. „Hann
spáir blíðu," ansaði Óli. „Og á að
fara á flákann?" spurði sá hinn
sami. „Já, á flákann skal haldið."
Fláki er fiskislóð sem gengur út
eftir miðjum Breiðafirði, utarlega.
Þar kunni Óli jafnan vel við sig,
enda yfirleitt ekki róið annað.
Eg sem þessar línur skrifa, var
að vinna við skip mitt í Rifshöfn
þennan þriðjudagsmorgun. Um
sjöleytið um kvöldið var farið að
hvessa og jókst vindurinn eftir því
sem á kvöldið leið. Kl. 10 á mið-
vikudagsmorguninn kemur til-
kynning í útvarpinu um að það sé
gúmmíbátur á reki á Breiðafirði.
Mig setti hljóðan er ég heyrði
þessa frétt. Hver gat það annar
verið en Óli sem hafði verið á flák-
anum, enda kom það fljótt í Ijós,
að það var Léttir sem vantaði.
Hvað getur maður gert annað
undir svona kringumstæðum, en
biðja til guðs að björgun hafi tek-
ist? Hvernig má konu og móður
líða þegar hún heyrir þessa fregn,
allir hennar ástvinir um borð?
Spurningin um hvort allir hafi-^
ekki bjargast, verður að kveljandi
óvissu. Drukknaði eitthvert
þeirra, eða e.t.v. öll? Það má vera
hraust manneskja að þola svona
bið. En sem betur fer var óvissu-
biðin ekki löng, og þó, verður ekki
mínútan að klukkutímum á svona
örlagastund? En svo eigum við
tækninni fyrir að þakka að biðin
tók enda og hinir raunsönnu at-
burðir komu í Ijós. Það undraverð-
asta var, að systkinin höfðu bjarg-
ast, en föðurinn vantaði. Hvað
kom fyrir? Jú, það voru þessir
straumhnútar, sem koma svo
snöggt, að enginn maður getur
varast þá. Þeir taka svona litlar
fleytur og snúa þær niður, og þarf
ekki alltaf litla báta til. En hvern-
ig var hægt að koma út gúmmí-
bát? Það er spurning sem fáir geta
svarað.
Eins og síðar kom fram, tók
straumhnútur bátinn og hvolfdi
honum á augabragði, eftir að þau
voru nýbyrjuð að keyra til lands
og voru systkinin á dekki, en fað-
irinn í stýrishúsinu, og vissu þau
ekki fyrr til, en þau voru í sjónum
og báturinn á hvolfi, en gúmmí-
báturinn fastur undir bátnum.
Undravert þrek er það hjá 19 ára
unglingi, eftir að hann hefir gert
örvæntingarfullar tilraunir til að
bjarga föður sínum, að kafa niður
að gúmmíbátnum og reyna að losa
hann og svo loks þegar honum
tekst það, þá vill hann ekki blásast
út. Eru það ekki einhver æðri
máttarvöld sem stjórna gerðum
þessa unglings og gefa honum
þrek. Þegar drengurinn er að ör-
magnast við þetta, þá tekur systir-
in við. Hún kallar: Ég vil ekki
deyja. Hún neytir ýtrustu krafta
sinna, og sjá, báturinn opnast og
blæs sig út. Þeim er borgið. Hvert
er það þrek sem þessum systkin-
um er gefið, að framkvæmda
þessa þrekraun. Fyrst að reyna að
bjarga föður sínum, síðan að ná
föstum gúmmíbátnum undan hinu
sökkvandi fleyi. Og svo loks að
þurfa að gera margítrekaðar til-
raunir að opna bátinn? Eru það
ekki einhver æðri máttarvöld sem
grípa inn í og láta það ótrúlega
ske, þegar allt er að lokast í haf-
róti og ísköldum sjó?
Megum við ekki þakka guði
fyrir það kraftaverk sem skeð hef-
ir við þessa björgun? Því þetta á
ekki að vera fræðilegur möguleiki
við svona aðstæður.
Óli T. Magnússon var fæddur 28.
september 1940, að Friðheimum í
Mjóafirði, úr hópi 5 systkina, sem
heita: Guðríður, Sigurjón, Gísli og
Elín, sonur hjónanna Karenar
Björgu Óladóttur og Magnúsar
Tómassonar, sem nú eru orðin há-
öldruð og búa í Reykjavík.
Óli stundaði nám við Eiðaskóla
1955—57, síðan við Menntaskól-
ann í Reykjavík 1958. Fiskimann-
inn við Stýrimannaskólann í
Reykjavík, tekur hann á einum
vetri 1959—60. Hann flytur frá
Mjóafirði til Reykjavíkur, ásamt
foreldrum sínum kringum 1956.
Síðan er hann á togurum og bát-
um. Sjómennskan varð hans aðal-
starf.
Árið 1963, þann 1. desember,
giftist hann eftirlifandi konu sinni
Guðbjörgu Haraldsdóttur og
stofna þau heimili í Reykjavík.
Þau eignuðust tvö börn, þau Elínu
og Magnús. Auk þess átti Guð-
björg 2ja ára son, Hartmann, og
gekk Óli honum í föðurstað.
Eftir að þau Óli og Guðbjörg
giftust, kynntumst við hjónin hon-
um enda eru þær systradætur
kona mín og Guðbjörg. Upp frá
því urðu órjúfandi vinabönd milli
fjölskyldna okkar.
Síðustu 10 árin var það föst
venja þeirra hjóna að koma til
Hellissands, en þau keyptu sér lít-
ið hús hér sem þau dvöldu í á
sumrin. Óli stundaði róðra á trillu
sinni frá Rifi, en vann nú orðið við
járnabindingar í Reykjavík á vetr-
um, en það var sama hvað Óli tók
sér fyrir hendur, hvort það var að
læra, vinna við tré eða járn og þá
ekki hvað síst, hvað varðaði öll
sjómennskustörf. Hann var góður
hljóðfæraleikari og á harmónik-
una var hann mikill snillingur.
Það var ómetanlegt að kynnast
slíkum manni. Þær eru mér
ógleymanlegar, allar stundirnar
sem ég átti með honum á góðum
sumardögum við fallega laxveiðiá.
Þær verða seint máðar úr huga
mínum, minningarnar um hann.
Sama á hverju gekk, alltaf var
hann sama prúðmennið. En sjór-
inn átti hug hans allan, öll önnur
störf virtust aukaatriði. „Hafið
blá hafið, hugann dregur. Hvað er
bak við ystu sjónarrönd?" Þessar
Ijóðlínur, eiga svo sannarlega við
líf og starf Óla heitins. Þær koma
okkur einnig til að spyrja okkur
sjálf hinnar stóru spurningar.
Hvað er á bak við hina ystu sjón-
arrönd? Hin eilífa brennandi
spurning, sem svo erfitt verður að
fá svör við. Óli átti margar
ánægjustundirnar á lognsléttum
haffletinum á fengsælum fiski-
miðum á Breiðafirði. En sjórinn
bæði gefur og tekur.
Óli var afburðamikill þrekmað-
ur, enda átti hann ekki langt að
sækja það, foreldrar hans einstakt
myndarfólk. Við hjónin vottum
foreldrum hans, systkinum, eig-
inkonu og börnum þeirra, okkar
dýpstu samúð í þeirra miklu sorg,
sem þau hafa orðið fyrir.
Við hjónin þökkum þeim af al-
hug þessi tíu ár, sem okkur hlotn-
aðist að verða honum samferða.
Við munum aftur hittast, bak við
hina ystu sjónarrönd.
Sigurður Kristjónsson.
t
Móöir okkar, tengdamóöír, amma og systir,
SIGRÍDUR Á. NARFADÓTTIR,
andaöist í Landakotsspítala, aöfaranótt 23. september.
Jaröarförin fór fram 1. október. Þökkum auösýnda samúö.
Narfi B. Haraldsson,
Höröur Jafetason,
Anna Aöalsteinsdóttir,
Siguröur Haröarson,
Bjarnþór Haröarson,
Jónína K. Narfadóttir.
Systir okkar og mágkona,
GUDBJORG J. ÓLAFSDÓTTIR
frá Kiöafelli, vistkona aö Kumbaravogi,
lóst aðfaranótt 30. september í Borgarspitalanum.
Berga Ólafsdóttir,
Erlendur Ólafsson,
Guðrún Ólafsdóttir,
Lilja Thoroddsen.
t
Útför eiglnkonu minnar,
MARENAR PETERSEN JÓNSSON,
Brávallagötu 26, Reykjavfk,
fer fram frá Fossvogskirkju mánudaginn 4. október kl. 10.30.
Ragnar Scheving Jónsson
t
Útför eiginkonu minnar, móöur okkar, tengdamóöur, ömmu og
langömmu,
ODDGERÐAR ODDGEIRSDÓTTUR,
Stórholti 24.
fer fram frá Háteigskirkju mánudaginn 4. október kl. 15.00.
Ólafur Nikulásson,
Sigrlöur Björg Ólafsdóttir,
Oddgeir Ólafsson, Guöbjörg Einarsdóttir,
og barnabörn.