Morgunblaðið - 06.02.1983, Síða 8

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1983
Agatha Christie lifði jafnan
fremur kyrrlátu lífi þótt nefna
megi atvik úr lífi hennar sem
sveipuð voru ævintýraljóma og
jafnvel dulúð, sem minnti einna
helst á kafla úr sögu eftir hana
sjálfa. Og eins og hjá flestum öðr-
um, skiptust á skin og skúrir í
einkalífi hennar. Hún var tvígift
og reyndist fyrra hjónaband henn-
ar misheppnað frá upphafi. Með
fyrri manni sínum, Archibald
Christie, eignaðist hún einkadótt-
ur sína, Rósalind. Agatha og
Archibald skildu árið 1928 og
tveimur árum síðar giftist hún
fornleifafræðingnum Sir Max
Mallowan. Vegur Agöthu sem rit-
höfundur og frægð óx jafnt og þétt
eftir því sem leið á ævina og árið
1971 hlaut hún aðalsnafnbót fyrir
ritstörf sín. Hún lést á heimili
sínu í nágrenni Lundúna, 12. janú-
ar árið 1976, hálfníræð að aldri.
Agatha Mary Clarissa Miller
fæddist í Torquay í Devonshire 15.
september árið 1890. Faðirinn var
bandarískur, en móðirin ensk og
mun það hafa verið ætlun foreldr-
anna að setjast að í Bandaríkjun-
um, en ömmusystir Agöthu, sem
hún kallaði jafnan „Auntie-
Grannie", kom því svo fyrir að þau
keyptu hús í Torquay á Englandi
svo Agatha varð ensk en ekki am-
erísk. Ef til vill réðu forlögin því
að hún ólst upp í Englandi en ekki
Bar.daríkjunum og víst er, að sög-
ur hennar hefðu orðið með öðrum
brag ef hinna ensku áhrifa hefði
þar ekki gætt í svo ríkum máli
sem raun ber vitni. Agatha var
yngst þriggja systkina og hafði
hún lítið af eldri systur sinni og
bróður að segja í uppvexti sínum
enda voru þau lengst af fjarver-
andi frá heimilinu við nám.
„Ég var mjög hamingjusöm í
bernsku," segir Agatha í sjálfs-
ævisögu sinni og af lýsingu henn-
ar má ráða að samkomulag hefur
verið gott í fjölskyldunni og fer
Agatha fögrum orðum um foreldr-
ana, einkum þó föður sinn. Hann
féll frá þegar hún var enn á barns-
aldri og eftir það ólst hún upp
undir verndarvæng móður sinnar.
Agatha fór aldrei í skóla þegar
hún var barn heldur kenndi móðir
hennar henni heima og bjó hana
undir lífið. Það var hins vegar
ekki fyrr en hún var orðin sextán
ára að hún fór fyrst í skóla og þá í
Frakklandi. Á uppvaxtarárum
sínum drakk Agatha í sig sögur
Sir Arthur Conan Doyle um leyni-
lögreglumanninn Sherlock Holm-
es og segir Agatha sjálf að sögur
þessar hafi haft mikil áhrif á rit-
störf sín síðar meir. Engum datt
hins vegar í hug á þessum árum að
þessi prúða og vel upp alda stúlka
yrði seinna vinsælasti glæpa-
sagnahöfundur heims og srst af
öliu hvarflaði það að Agöthu
sjálfri.
Árið 1914 giftist hún Archibald
Christie ofursta og skömmu
seinna skall fyrri heimsstyrjöldin
á og Agatha hóf störf sem hjúkr-
unarkona á herspítala. Umkringd
eiturefnum á herspítalanum vakn-
aði löngun hennar til að verða rit-
höfundur um leið og hún gleypti í
sig ævintýrabækur um Sherlock
Holmes, de Rouletabille og Arsene
Lupin. Og til að líkja eftir Sher-
lock fann hún upp lögreglumann-
inn Hercule Poirot, sem varð
þekktasta sögupersóna hennar
ásamt hinni rosknu fröken
Marple.
Hugmyndin fæðist
I sjálfsævisögu sinni, sem kom
út þegar Agatha var orðin 75 ára
gömul, segir hún frá því hvernig
hugmyndin að fyrstu sögunni þró-
aðist.
„Meðan ég vann á rannsóknar-
stofunni datt mér fyrst í hug að
skrifa leynilögreglusögu. Og ég fór
að velta fyrir mér hvernig lög-
reglusögu ég gæti skrifað. Þar sem
ég var umkringd eiturefnum, var
líklega ekki nema eðlilegt að ég
veldi eiturmorð. Ég lék mér að
hugmynd um aðferð sem mér
sýndist nokkuð góð og sló mér að
lokum á hana. Þá var komið að
persónunum. Fyrir hvern átti að
eitra? Hver eitraði fyrir hann?
Agatha Christie hefur verið nefnd „Queen of Crime“, eða drottning leynilögreglusagnanna
og ekki að ástæðulausu. Hækur hennar hafa selst í yfir hundrað milljónum eintaka og veriö
þýddar á flest tungumál heims. Leikrit hennar hafa hvarvetna verið sýnd við metaðsókn og
má í því samhandi nefna, að leikritið „Músagildran“, frá árinu 1952, hefur verið sýnt
samfleytt í yfir þrjátíu ár í London og virðist enn ekkert lát á aðsókn, en þetta er einsdæmi í
samanlagðri sögu leikbókmenntanna. I>á hafa kvikmyndir, gerðar eftir sögu skáldkonunnar,
verið sýndar við góða aðsókn víða um heim og sjónvarpsleikrit, byggð á sögum Agöthu, njóta
að sama skapi mikilla vinsælda. íslenskir sjónvarpsáhorfendur eiga þess nú kost að kynnast
lítillega vinnubrögðum þessa metsöluhöfundar, þar sem sjónvarpið hefur tekið til sýninga tíu
þætti sem byggðir eru á smásögum eftir Agöthu Christie, en þættirnir nefnast á frummálinu
„The Agatha Christie Hour“. I eftirfarandi grein verður fjallað lítillega um ævi þessarar
víðlesnu skáldkonu og fjallað um feril hennar á sviði skáldsagnagerðar af því tagi sem sumir
kalla „afþreyingarbókmenntir“, en á því sviði sýndi hún ótvíræða hæfileika og reyndist
öðrum fremri, sem útbreiðsla verka hennar og lesendafjöldi bera glöggt vitni.
Hvenær? Hvernig? Hvers vegna?
— Þetta yrði að vera dálítið ná-
komið morð með tilliti til þess
hvernig það var framið. Og auðvit-
að yrði leynilögreglumaður að
vera með í sögunni.
Um þetta leyti var ég'vel fóðruð
á Sherlock Holmes svo ég sá fyrir
mér leynilögreglumann á borð við
hann. En ég varð auðvitað að
finna hann upp sjálf. Hann ætti
líka vin, sem drægi fram ágæti
hans. En hvað um hinar persón-
urnar? Hvern átti að myrða? Eig-
inmaðurinn gæti svo sem myrt
konuna sína, — það virtist algeng
morðtegund. Ég gæti auðvitað
komið með óvenjulegt morð af
óvenjulegu tilefni, en það sýndist
mér ekki nógu listrænt. Höfuð-
atriðið í góðri leynilögreglusögu
væri að auðveldlega mætti gruna
hinn seka, en af vissum ástæðum
lægi sakleysi hans í augum uppi,
svo að sekt hans mætti að lokum
koma á óvart.
Ég hélt áfram að leika mér að
þessari hugmynd í nokkurn tíma.
Brotin fóru að raðast saman. Ég
sá nú fyrir mér morðingjann.
Hann yrði að vera dálítið grun-
samlegur í útliti. Þyrfti að hafa
svart skegg, — það fannst mér á
þeim tíma ákaflega grunsamlegt.
Nýlega hafði fólk flutt í nágrenni
við okkur, — maðurinn var með
svart skegg og átti konu, sem var
eldri og mjög rík. Já, hugsaði ég,
þau gætu dugað í grunninn. Ég
velti þessu fyrir mér. Þau komu
vel til greina, en samt var ég ekki
nógu ánægð. Þessi ákveðni maður
myndi aldrei fara að myrða neinn,
að mér fannst. Það sneri huga
mínum frá þessum hjónum og ég
var sannfærð um að ekki dygði að
styðjast við lifandi manneskjur
sem ég þekkti, heldur yrði ég að
skapa persónurnar sjálf. Einhver,
sem maður sér í lest, strætisvagni
eða veitingahúsi, getur hins vegar
komið manni af stað. Og viti
menn, þar sem ég sat í strætis-
vagninum daginn eftir sá ég ein-
mitt manninn sem ég leitaði að í
hlutverk morðingjans. Hann var
svartskeggjaður og sat við hliðina
á roskinni konu, sem malaði eins
og köttur ..."
Hercule Poirot
Og í framhaldi af þessu kemur
frásögn Agöthu um hvernig leyni-
lögreglumaðurinn Hercule Poirot
varð til:
Dame Agatha Christie, heimsfrægur
rithöfundur með aðalsnafnbót
skömmu áður en hún lést árið 1976.
„Hvernig gæti ég haft leyni-
lögreglumanninn? Ég skoðaði þá í
huganum, sem ég hafði kynnst og
dáð í öðrum bókum. Sherlock
Holmes, sá eini sanni. Aldrei gæti
ég keppt við hann. Arsene Lupin?
Var hann í rauninni glæpamaður
eða leynilögregla? Hvað sem því
liði, væri hann ekki við mitt hæfi.
Þá var eftir ungi blaðamaðurinn
Rouletabille í „Leyndardómur
gula herbergisins“. Þess konar
sögupersónu vildi ég geta skapað.
Einhvern sem ekki væri ofnotað-
ur. Hvern gæti ég nú nýtt? Skóla-
nema? Dálítið snúið. Vísinda-
mann? Hvað vissi ég svo sem um
vísindamenn? Þá komu mér í hug
belgísku flóttamennirnir okkar. I
Tro-prestakalli vorum við með
heila nýlendu flóttamanna frá
Belgíu. Því ekki að hafa leynilög-
regluflóttamann? Lögreglumann,
sem sestur væri í helgan stein.
Ekki of ungan. Þar gerði ég ljót
mistök. Afleiðingin varð sú að
skáldaði leynilögreglumaðurinn
minn hlýtur að vera orðinn yfir
100 ára núna.
Hvað um það. Ég sló mér á belg-
ískan leynilögreglumann. Eg
leyfði honum að falla smám sam-
an inn í hlutverkið. Hann yrði að
hafa verið lögregluforingi, svo að
hann gæti haft staðgóða þekkingu
á glæpaverkum. Hann átti að vera
nákvæmur, ákaflega snyrtilegur,
hugsaði ég á meðan ég var að tína
upp alls konar dót í svefnherberg-
inu mínu. Snyrtilegur, lítill mað-
ur. Ég sá þennan snyrtilega litla
mann fyrir mér, þar sem hann var
alltaf að laga hlutina til, vildi hafa
þá samsíða og ferkantaða fremur
en kringlótta. Hann ætti að vera
bráðgáfaður. Léti gráu heilasell-
urnar starfa, — þetta var góð
setning sem ég varð að muna. Já,
hann mundi sannarlega láta litlu
gráu heilasellurnar starfa.
Nafnið á honum yrði að vera
hljómfagurt, eitthvað í líkingu við
Sherlock Holmes. Því skyldi litli
leynilögreglumaðurinn minn ekki
heita Herkules? Herkules væri
gott nafn á hann. Eftirnafnið yrði
erfiðara. Ekki vet ég hvernig ég
hitti á Poirot, hvort mér datt það í
hug eða sá það í einhverju blaði
eða skrifað á vegg. Það kom alla
vega. Ekki mundi það fara sérlega
vel við Herkules. Hercule væri
betra. Þar kom það, Hercule
Poirot. Það virtist ágætt. Guði sé
lof, þá var það ákveðið ..."
Þetta varð upphafið að fyrstu
skáldsögu Agöthu Christie, „The
Mysterious Áffair at Styles“, en
handritið var að velkjast á milli
útgefenda í nokkur ár án þess að
nokkur hirti um að gefa það út. Að
lokum var það gefið út árið 1920
og Agatha sló í gegn. Sömu sögu
var að segja um söguhetju hennar,
belgíska leynilögreglumanninn
Hercule Poirot, sem átti eftir að
koma mjög við sögu í mörgum
bóka hennar síðar.
Dularfulla hvarfið
En þótt byrlega blési fyrir Ag-
öthu á rithöfundarbrautinni átti
hún í erfiðleikum í einkalífinu og
smátt og smátt fór hjónaband
hennar í hundana. Og einmitt um
þetta leyti gerðist dularfyllsti at-
burðurinn í hinu annars kyrrláta
lífi hennar, — en þetta var ráð-
gáta sem jafnvel skákar hinni
flóknustu atburðarás í glæpasögu
eftir Agöthu Christie, — hið dul-
arfulla hvarf hennar.
Agatha, sem þá var 36 ára að
aldri, falleg og þegar orðin kunnur
rithöfundur, hvarf föstudags-
kvöldið 3. desember árið 1926. Hún
hafði ekið í tveggja sæta Morris-
bifreið sinni frá Styles, húsinu
sínu í Sunningdale, sem hún hafði
nefnt eftir fyrstu skáldsögu sinni
og árla morguninn eftir fannst
bifreiðin yfirgefin undir hæð einni
í fárra mílna fjarlægð, — í hlut-
lausum gír og með kveikjuna í. 1
henni voru nokkrar flíkur Agöthu,
þar á meðal loðfeldur hennar.
Hvarf hennar olli gífurlegu um-
tali, varð forsíðufrétt blaða og víð-
tæk leit 500 lögreglumanna og
þúsunda sjálfboðaliða fór fram.
Kafarar leituðu meðal annars í
„Þöglutjörn", pytti einum í
grenndinni sem sagður var botn-
laus.
Lögreglan dró þá ályktun af
loðfeldinum og nístingsköldu veðri
að Agatha Christie hefði framið
sjálfsmorð og blaðamennirnir sem
unnu að málinu töldu hið sama.