Morgunblaðið - 16.03.1983, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MARZ 1983
Myndverk Jó-
hönnu Bogadóttur
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Sumir myndlistarmenn leita sér
að afmörkuðu myndefni sem þeir
svo útfæra á allan mögulegan hátt
eftir því sem ímyndunarafl þeirra
hrekkur til. Um þetta eru til ýmis
alkunn dæmi í listasögunni og í
sumum tilvikum eru það hreinu
töfrarnir hvað mönnum hefur tek-
ist'að ná fram mikilli fjölbreytni.
Nærtækt dæmi hér um er franski
málarinn Cézanne er málaði fjallið
Mount St. Victorie mörg hundruð
sinnum og þó voru engar tvær
myndir eins, og svipað má segja
um ítalska málarann Morandi er
allt sitt líf málaði kyrralífsmyndir.
Svo eru líka til dæmi um lista-
menn, sem festast í sama mynd-
efninu og geta sig lítið hrært innan
þess og túlka litla fjölbreytni, og
þeir eru miklu fleiri.
Manni dettur þetta ósjálfrátt í
hug er sýning Jóhönnu Boga-
dóttur er skoðuð í kjallarasölum
Norræna hússins, en listakonan
kynnir þar 64 verk eftir sig, mál-
verk, bíandaða tækni, grafík og
teikningar.
Jóhanna er enn ung að árum
svo það væri út í hött að stað-
setja hana alfarið í annan hvorn
ofanskráðra flokka, því að þótt
myndefni hennar sé mjög svo
einhæft þá gæti hún átt það til
að söðla skyndilega um — dæm-
in eru mörg og ekki síst í ís-
lenskri myndlist.
Eftir sýningunni í Norræna
húsinu að dæma, sem gefur góða
hugmynd um verksvið listakon-
unnar, að ég best veit, þá er
grafíkin hennar langsterkasta
hlið enn sem komið er. Mér virð-
ist sem Jóhanna máli málverkin
upp úr grafíkmyndunum og þeim
hugmyndum, sem hún hefur ver-
ið að glíma við á því sviði í mörg
ár.
Sjálf skilgreinir Jóhanna
hugmyndasvið sitt þannig í sýn-
ingarskrá: Hvað er turninn?/
Kannski verður turninn í þess-
um myndum tákn fyrir leitina að
hinu stórfenglega, tilraunir
mannsins til menningar./ Til-
M
Á
-» - a
raunir sem snúast stundum yfir
í það gagnstæða./ Hvers vegna?
Við leitum að svari í heimi
þversagna eins og Mínótárus í
völundarhúsi.
Þetta er sennilega ekki besta
skilgreiningin á list Jóhönnu
Bogadóttur vegna þess að mynd-
ir hennar eru ekki dæmigerðar
fyrir þversagnir. Þversagnir
birtast ekki endilega í hugar-
flugi og ýkjum, heldur í beinum
myndrænum andstæðum. Að
vísu er draumurinn þversögn við
hvunndaginn en myndir Jó-
hönnu virka sem hreinir draum-
ar hennar á afmörkuðu sviði.
Þversagnir birtast okkur miklu
skýrar í myndum Chagalls, sem
Jóhanna hefur vafalaust lært
ýmislegt af, — á ég hér í senn við
myndrænar sem huglægar
þversagnir.
En það má vera alveg klárt, að
Jóhanna notar myndtákn sín til
að flytja skoðandanum ákveðin
meðvitaðan eða ómeðvitaðan
boðskap, og þannig séð virka
myndir hennar stundum bók-
menntalegar, — líkast ágætum
myndskreytingum við ævintýri.
Listakonan virðist vera að segja
sögu og henni liggur mikið á
hjarta.
Líkast til er það kjarni máls-
ins, að Jóhönnu liggi mikið á
hjarta. Hún er duglegur og
metnaðargjarn listamaður, sem
hefur ekki látið deigan síga þrátt
fyrir margs konar mótlæti.
Þvert á móti hefur mótlætið
stælt hana og orðið henni hvatn-
ing til meiri átaka og hún hefur
um leið haslað sér völl á erlend-
um vettvangi. Hún hefur haldið
einkasýningar víða erlendis og
tekið þátt í mörgum alþjóðlegum
stórsýningum á grafík. Þá eru
grafík-myndir hennar í eigu
margra þekktra safna, m.a.
Museum of Modern Art, New
York. Þetta allt er Jóhönnu til
mikils sóma því að margur
geðminni hefði lagt upp laupana
í hennar sporum. Það er víst al-
veg rétt, að sá sem ætlar sér að
verða myndlistarmaður hættir
aldrei hvernig sem á móti blæs.
Það eru a.m.k. engin dæmi þess,
að hinir stóru myndlistarmenn
sem við þekkjum hafi hætt í
upphafi!
Málverkin á sýningu Jóhönnu
í Norræna húsinu eru mjög mis-
jöfn að gæðum og sum formin
tengjast ekki innri víddum
myndflatarins, virka laus á flet-
inum. Einna best finnst mér
henni takast upp í myndum svo
sem nr.: (1) „Gandreið“, „Við sjó-
inn“ (10), „Turninn á heimsenda"
(16) og „Gandreið" (32).
Að mínu mati eru sem fyrr
segir grafík-myndir Jóhönnu
hennar sterkasta hlið og því til
áréttingar vísa ég til mynda, svo
sem nr. 33, „Venjuleg kona“,
„Flugturn" (37), „Rót III a“ (40),
„Hringekja" (45), „Gáta“ (46), „A
ystu nöf“ (48), „Tristan og ísold“
(51) og „Á lornum vegi 1“ (61).
Allt eru þetta myndir er
myndu sóma sér vel á alþjóðleg-
um sýningum og auka hróður
listakonunnar.
— Þótt myndheimur Jóhönnu
Bogadóttur virki þröngur þá
held ég að hún hafi hvergi nærri
tæmt myndefnið, því að mér
virðist hún geta mikið bætt við
sig um lit- og blæbrigðaríkdóm
ásamt skýrt framsettum form-
um.
í heild er þetta eftirtektarverð
sýning er ber djarfri listakonu
vitni.
Bragi Ásgeirsson
Sýning Sigrid Valtingojer
Sæmundur í Selárdal var merk-
ur maður er skildi eftir sig mynd-
rænt umhverfi í formi eigin hug-
smíða sem hann útfærði í handfast
efni. Þetta hefur listakonan Sigrid
Valtingojer uppgötvað og útfært
nokkrar myndir í grafík er hún svo
hefur gefið út í möppu, en Birgir
Svan Símonarson hefur ort Ijóð við
myndirnar sem fylgja möppunum.
Þetta er svo til sýnis í Gallerí
Langbrók næstu vikurnar.
Sigrid Valtingojer héfur löngu
skapað sér nafn hérlendis fyrir
vönduð vinnubrögð í grafík-
myndum- og teikningum, hún
hefur dvalið í meira en tuttugu
ár á íslandi og er löngu sam-
gróin íslenzkum vettvangi í list
og mennt.
Það eru fágaðar myndir er
Sigrid sýnir að þessu sinni,
máski of fágaðar og á það eink-
um við í teikningunni. Hins veg-
ar tekst henni, eins og raunar
jafnan, að gæða grafík-myndir
sínar þeim blæbrigðaríka dómi
sem er aðall þessarar tækni.
Ekki er ég frá því, að Sæ-
mundur karlinn sé of stásslegur
í því gervi er listakonan klæðir
hann í og er dálítið erfitt að
ímynda sér að byggingarlistin á
bak við hann sé verk hans eins.
Minnir frekar á ferðalag í nú-
tímanum er stillt hefur sér upp
til myndatöku. Einhvern veginn
hugsar maður sér útlit slíkra
kjarnakarla og íslenzkra sérvitr-
inga meira í ætt við hrjúft um-
hverfið. En hér er lika sá mögu-
leiki fyrir hendi að listakonan
hugsi sér fígúruna í forgrunnin-
um sem anda Sæmundar frekar
en holdteknar ímynd hans og þá
fellur ofanskráð umsögn um
sjálfa sig.
En þrátt fyrir allt þá sakna ég
einhverrar frumorku í myndun-
um, einhvers sársauka og sam-
kenndar með grómögnum jarð-
lífsins. Myndirnar eru sléttar og
felldar þótt á háu plani séu um
tæknileg gæði. En sjálfsagt vilja
margir hafa þetta þannig ...
Bragi Asgeirsson
_________35^
Viö brúsa-
pallinn
— og þó
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Jón Gísli Högnason:
Ysjur og austræna, sagnaþættir
mjólkurbflstjóra á Suðurlandi.
1. bindi.
Útg. Bókaforlag Odds Björnssonar
1982.
Að þriðja undirtitli bókarinnar
segir: Helga saga Ágústssonar og
kappa hans. Væri þó öllu nær að
benda öllu fyrr á það, ég fæ ekki
betur séð en bók Jóns Gísla
Högnasonar sé að verulegu leyti
heimildaróður um Helga Ágústs-
son og Egil í Sigtúnum. Það er
varla fyrr en líður verulega á bók-
ina, sem er um 360 bls. með nafna-
skrá, að farið er að minnast á
mjólkurbílstjórana. Helgi Ág-
ústsson og Egill Thorarensen hafa
án efa verið merkir frömuðir í
sinni sveit og frásagnir bera því
ótvíðræðan vott. Því finnst mér
nafngiftin á bókinni heldur betur
fráleit, frásagnir þeirra gegnu og
góðu manna sem segja frá snúast
að verulegu leyti um þetta hefð-
bundna: æska og uppvöxtur frá-
sagnarmanns/ basl og búskapar-
hætti/ breytingar á lífsháttum/
Egil og Helga/ bílferðir þegar bezt
lætur, en í mörgum þáttunum
verður hreint ekki séð að viðkom-
andi hafi nokkurn tíma stjórnað
þessu farartæki sem mjólkurbíll
kallast. Þessar frásagnir eru
margar ósköp liprar og ósköp
hversdagslegar, ætli fari nú ekki
flestir þeir sem komnir eru vel yf-
ir sextugt að hafa lýst æsku/upp-
vexti/heyskap/ matarvenjum og
ég veit ekki hvað. Lifandis skelf-
ing sem þessi fyrstu fjörutíu,
fimmtíu ár aldarinnar, að ekki sé
nú lengra farið, ætla að endast
okkur vel í bækur.
Á bókarkápu er öldungis ekki
laust við að lesandi sé dálítið
plataður: „í þessu fyrsta bindi rit-
verks Gísla Högnasonar eru
skráðir sagnaþættir eftir sunn-
lenskum mjólkurbílstjórum og
fleirum. Mjólkurbílstjórar þjón-
uðu mikilvægu hlutverki i lífi og
starfi sveitafólks. Hér áður fyrr
fluttu þeir mjólkina frá bændum
til mjólkurbúa eins og enn þann
dag í dag, en þeir gerðu meira,
þeir útréttuðu fyrir bændur,
keyptu fyrir þá áburð, mat og
jafnvel tvinna og saumnálar fyrir
húsfreyjurnar. Stundum þurftu
þeir að borga víxla og þannig voru
þeir í senn sendlar og bjargvættir
bændanna. Þeir börðust áfram í
hríð og ófærð og lögðu nótt við dag
til að koma varningi sínum á
áfangastað ..." Ég geri hreint
ekki lítið úr framlagi sunnlenzkra
mjólkurbílstjóra og dreg ekki í efa
mikilvægi þeirra og greiðvikni.
Þetta kemur nánast ekki til skila í
þessari bók, einfaldlega vegna
þess að hér er verið að tala um
önnur atriði, uppvaxtarsögurnar
margnefndu, svo og lofsöngur um
þá tvo höfðingja, sem áður er að
vikið. í sumum köflunum er raun-
ar hvorki vikið að höfðingjunum
tveimur né bílamálum. Þar er
bara verið að koma á blað „fróð-
leik“, sem er orðinn fjarskalega
hversdagslegur. En kannski
mjólkurbílstjórarnir birtist. ekki
fyrir alvöru fyrr en í 4. eða 5.
bindi.
Höfðar til
„fólksíöllum
starfsgreinum!