Morgunblaðið - 16.03.1983, Page 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MARZ 1983
Rætt um Het Wapen
eftir Jón Jónsson,
jarðfrœðing
Föstudaginn 11. 3. var í þættin-
um Kastljós rætt við nokkra menn
um fund- og hugsanlega björgun
(uppgröft) skips þess, sem talið er
vera Het Wapen van Amsterdam
og sem strandaði á Skeiðarársandi
1667. Ýmislegt tel ég að vantað
hafi í þennan þátt til þess að
áheyrendur- og horfendur gætu
skapað sér hlutlausa og raunhæfa
mynd af því, sem þarna hefur ver-
ið gert og ætlunin er að gera.
Aðeins einn þeirra er komu
fram í þættinum hygg ég að komið
hafi á staðinn og er því aðstæðum
kunnugur og jafnframt þekkir
sandstrendur suðurlandsins af
langri reynslu.
Staður sá, sem um er að ræða
fannst með segulmælingum þann
6. október 1981 að áliðnum degi.
ÖII vinna og allar síðari rannsókn-
ir hafa verið bundnar við þennan
stað. Yfirvegandi líkur verður að
telja á því að um Het Wapen sé að
ræða, en sú skoðun byggist á eftir-
farandi: Staðurinn er um 120 m
frá sjó, en það þýðir að ströndin
hefur færst fram um sem næst
40—50 sm á ári hverju frá því að
skipið strandaði. Ekkert skip, sem
strandað hefði öllu síðar gæti ver-
ið komið svo langt upp í land. Tog-
ari sem strandaði lítið eitt austar
1903 er enn ýmist í flæðarmáli eða
nokkuð úti í sjó.
Þessi staður er sem næst í há-
suður frá Skaftafelli, austast á
Skaftafellsfjöru, en þar hefur allt-
af verið talið að Het Wapen hafi
standað. Sýni þau, sem náðust í
ágúst sl. ásamt aldursákvörðun á
viðarsýni renna sterkum stoðum
undir þetta. í sambandi við það
hvert sé líklegt ástand skipsins
var í þættinum gerður saman-
„Þad er persónuleg skoð-
un mín, og fyrir henni
stend ég einn, að æski-
legast væri að koma á
samvinnu milli okkar og
hollenskra aðila með það
fyrir augum að varðveita
þetta skip, sem mér sýnist
vera næsta einstæður
fundur, en án menningar-
sögulegs gildis fyrir ís-
land, en sem hefur það því
meira fyrir Holland."
burður við Vasa, sænska herskip-
ið, sem sökk á 34 m dýpi og niður í
botnleðju. Leðja hlóðst smátt og
smátt að skipinu og staðurinn
gleymdist, en fannst 1956. Þar sem
Vasa sökk er selta mjög lítil,
straumar af súrefnisauðugu vatni
hafa leikið um flakið og trúlegt
virðist mér að botndýr, sem í leðj-
unni lifa geti valdið skaða á viðum
skipsins. Hitastig vatnsins á þess-
um slóðum er án efa talsvert
hærra en á Skeiðarársandi.
Het Wapen liggur í þéttum, fín-
um sandi. Súrefni kemst þar ekki
að og nánast engin hreyfing er á
grunnvatninu svo langt, meira en
12,6 m, neðan við sjávarmál.
Þarna verður því ryðmyndun og
fúi í algeru lágmarki. Þetta fékkst
staðfest með þeim sýnum sem
náðust upp sl. sumar.
Augljóst má það vera hverjum
einum að ekki fæst óyggjandi
sönnun fyrir því hvaða skip þarna
er fyrr en grafið hefur verið niður
á það, en meiri líkur, en þær sem
nú liggja fyrir, fást ekki á annan
hátt. Sama gildir raunar um
ástand skipsins, en vilji menn á
annað borð taka tillit til þekktra
staðreynda er samanburður við
Vasa með öllu óraunhæfur. Hitt er
augljóst að ýmissa aðgerða verður
þörf til þess að „konservera" skip-
ið, en hverjar þær verða og hversu
víðtækar þær kunna að verða, um
það veit ennþá enginn fyrr en búið
er að dæla sandinum ofan af og úr
skipinu. Fullyrðingar i eina átt
eða aðra hvað það varðar þéna
engum heilbrigðum tilgangi. Það
er persónuleg skoðun mín, og fyrir
benni stend ég einn, að æskilegast
væri að koma á samvinnu milli
okkar og hollenskra aðila með það
fyrir augum að varðveita þetta
skip, sem mér sýnist vera næsta
einstæður fundur, en án menning-
arsögulegs gildis fyrir ísland, en
sem hefur það því meira fyrir
Holland. Vonandi verður nú ekk-
ert til þess að tefja þetta verk þeg-
ar aðstæður eru í besta lagi. Þær
geta auðveldlega breyst til hins
verra, orðið ómögulegar og skipið
týnst á ný.
Fisksala án físks
Hagfræði níunda áratugarins
eftir Kristján Lofts-
son, framkvœmda-
stjóra Hvals hf.
í Morgunblaðinu 26. febrúar sl.
er frétt á baksiðu er gerir lýðum
ljóst að það sé opinber stefna fisk-
veitingahúsakeðjunnar Long John
Silver í Bandaríkjunum, að þeir
kaupi ekki fisk af þjóðum, sem
ekki hlíta samþykktum Alþjóða-
hvalveiðiráðsins, en þetta hefur
Morgunblaðið eftir talsmanni
fyrirtækisins. Þessa stefnu sína
gera Long John Silver nú kunna
opinberlega og fylgja henni úr
hlaði með því að rifta samningi
við dótturfyrirtæki norsku
fisksölusamtakanna Frionor í
Bandaríkjunum að upphæð um 5
milljónir dollara eða um 100 millj-
ónir ísl. króna, en hér mun vera
um að ræða sölu er spanna átti
eitt ár, og gerir það 10—15% af
fiskkaupum Long John Silver.
í fréttinni kemur einnig fram að
75—80% af þeim fiski er fiskveit-
ingahúsakeðjan Long John Silver
kaupi komi frá íslandi.
Frá Kanada kaupa þeir það sem
á vantar, um 10%.
Síðan er mjög sterklega gefið
undir fótinn með það af talsmanni
Long John Silver að keyptur verði
fiskur frá íslandi í stað þess
norska.
Fiskveitingahúsakeðjan Long
John Silver mun reka um 130 fisk-
veitingahús í Bandaríkjunum en
það samsvarar rúmlega einu fisk-
veitingahúsi á íslandi, sé tekið
mið af fólksfjölda hér á landi.
I rökréttu framhaldi af því sem
á undan er gengið og mðnnum er í
fersku minni hvað varðaði afstöðu
„Nei, mergurinn málsins er
auðvitað sá að hér er um
samspil að ræða af hálfu
Coldwater, sem hefur það
meðal annars að leiðarljósi
að gera Norðmönnum lífið
leitt í fisksölu vestanhafs. Til
að koma þessu í kring er lagt
allt kapp á að kála hval-
veiðum á íslandi svo hægt sé
að nota hvalveiðar Norð-
manna sem grýlu.“
hinna ýmsu aðila hvort ísland
skyldi mótmæla banni við hval-
veiðum í atvinnuskyni frá 1986 er
samþykkt var á ársfundi Alþjóða-
hvalveiðiráðsins síðastliðið sumar,
þá hefur blaðamaður samband við
hr. Guðmund H. Garðarsson,
blaðafulltrúa Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna, og innir hann
álits á téðri frétt.
Ánægja hans leynir sér ekki
enda eru spilin farin að ganga upp
hvað varðar afstöðu Hr. Þorsteins
Gíslasonar, forstjóra Coldwater
Seafood Corporation, dótturfyrir-
tækis Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna í Bandaríkjunum, og þá
auðvitað stjórnar Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna, en hún berg-
málar afstöðu hans, og hugsa þeir
sér nú gott til glóðarinnar, þar eð
tekist hefur að úthýsa Norðmönn-
um í fisksölu til Long John Silver.
Hr. Guðmundur H. Garðarsson,
blaðafulltrúi Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna, reynir í svari
sínu enn einu sinni að sannfæra
fslendinga um að hefði Alþingi
samþykkt að mótmæla hvalveiði-
banni Alþjóðahvalveiðiráðsins frá
1986 þá væri sala Coldwater til
Long John Silver töpuð. Þetta hef-
ur blaðamaðurinn þannig eftir
Guðmundi: „Meirihlutaákvörðun
Alþingis um að mótmæla ekki var
því tvímælalaust rétt og forðaði
íslenzku þjóðinni frá óbætanlegu
tjóni."
Eins og áður segir kaupir fisk-
veitingahúsakeðjan Long John
Silver frá fslandi um 75—80% af
þeim fiski er fyrirtækið selur. Er
það því með ólíkindum að blaða-
fulltrúi Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna skuli reyna að telja
fólki trú um það að þessi stóri
kaupandi hefði hætt þar með að
verzla með ísienzkan fisk ef ísland
hefði mótmælt banni við hvalveið-
um, vitandi það að sá fiskur sem
hér um ræðir fær fyrirtækið að-
eins frá hvalveiðiríkjum, um 90%,
þ.e. íslandi og Noregi, og síðan um
10% frá selveiðiþjóðinni Kanada.
Nei, mergurinn málsins er auð-
vitað sá að hér er um samspil að
ræða af hálfu Coldwater, sem hef-
ur það meðal annars að leiðarljósi
að gera Norðmönnum lífið Ieitt í
fisksölu vestanhafs. Til að koma
þessu í kring er lagt allt kapp á að
kála hvalveiðum á íslandi svo
hægt sé að nota hvalveiðar Norð-
manna sem grýlu.
Ef menn sætta sig við sam-
keppni á markaðnum þá er það
augljóst flestum að hefði ísland
mótmælt banni við hvalveiðum
frá 1986 þá hefði öll þessi óraun-
hæfa hræðsla hér heima gleymzt
fljótt og í Bandaríkjunum hefði
ekkert breytzt því þar var ekkert
um að vera hvort eð var.
Ljósmyndir Emile Zola
Kjarvalsstaðir
26. febrúar - 8. mars 1983
^LjósmyTidasafhi^Franska sendiráðið
Undursamleg arfleifð
íslendinga í ljósmyndun
eftir Daniel
Charbonnier
Mér er fyrst f mun að þakka hr.
Braga Ásgeirssyni fyrir þann
áhuga, er hann lét í ljós á sýning-
unni „Ljósmyndarinn Emile Zola“,
áhuga, sem hann útlistaði í merki-
legri umsögn sinni í Morgunblað-
inu, laugardaginn 5. mars. Hin
mjög svo jákvæða afstaða blaða,
sjónvarps og útvarps sem og vin-
samleg samvinna sú, sem þau létu
skipuleggjendum sýningarinnar f
té, eru að miklu leyti skýring þess,
hve vel henni var tekið, svo vel að
varla hefur önnur menningarkynn-
ing frönsk á fslandi fagnað slíku:
rúmlega 3.300 gestir á aðeins ellefu
sýningardögum. Þökk sé þvf öllum
þeim blaðamönnum, sem hafa unn-
ið að því með okkur, að almenningi
bærist fyllsta vitneskja um það,
sem fram fór á Kjarvalsstöðum
dagana 26. febrúar til 8. mars sl.
En við grein Braga Ásgeirssonar
ber mér að gera athugasemd, er ég
tel mikilvæga: Þá er það fyrst að
ég varð afar undrandi að sjá nafn
mitt nefnt þrisvar f þessari um-
sögn um sýninguna. Að vísu hef ég
oft komist að raun um, að á íslandi
er sterk tilhneiging — allt að þvf
þörf — til að merkja athafnir og
atburði persónum. Menn vilja
gjarna þekkja persónurnar að baki
og nefna þær. Oftast reyna menn
að ættfæra þær. Má vera að menn
hyggist þá skilja betur þær athafn-
ir og atburði, sem um er að ræða.
fig er viss um, að hefði verið komið
fram með þessa sýningu í öðru
landi og ég jafnvel verið einn um
að skipuleggja hana, eins og Bragi
Ásgeirsson virðist halda, hefði
nafn mitt aldrei birst f blöðum, og
ég hefði ekki þurft að biðja um
birtingu á þeirri leiðréttingu, sem
mér ber að semja nú.
Þegar ég las grein Braga Ás-
geirssonar, furðaði mig enn meira
á því að sjá hvergi minnst á Ljós- ■
myndasafnið. Rftirfarandi ber að
segja og endurtaka það: Sýningin
„Ljósmyndarinn Emile Zola“ var
skipulögð í algerri samvinnu af
„Ljósmyndasafninu" og „Menning-
ardeild franska sendiráðsins".
Enda var það alveg skýrt að þessu
leyti og ótvírætt, hvernig sýningin
var kynnt: auglýsingablöð, sýn-
ingarskrár, aðgöngumiðar, upplýs-
ingaritlingar um ljósmyndirnar,
tilkynningar til blaða, útvarps og
sjónvarps, allt bar þetta nafngift-
ina „Ljósmyndasafnið hf. og Menn-
ingardeild franska sendiráðsins".
fig hyggst einnig hafa komist
nægiiega skýrt að orði í viðtalinu,
sem birtist í Dagblaðinu Vfsi 26.
febrúar, en Bragi vfsar til þess f
grein sinni.
„Ljósmyndasafnið" er ung
einkastofnun, sett á fót af flokki
áhuga- og atvinnuljósmyndara,
sem allir eru haldnir góðum vilja,
eldmóði og ástrfðuþrungnum
áhuga á ljósmyndum og sögu
þeirra. Markmið þeirra er að
bjarga og safna saman hinni und-
ursamlegu arfleifð lslendinga f
Ijósmyndum og kynna þeim mynd-
ir frá fortíð landsins — sem nú er
liðin hjá, þó að hún sé enn nálæg.
Ljósmyndasafnið er í þjónustu
allra þeirra, einstaklinga jafnt sem
einkafyrirtækja og opinberra
stofnana, sem eru í leit að gömlum
Ijósmyndum eða nýlegum handa
útgáfum, sýningum eða til að
prýða heimili, skrifstofur eða
opinbera staði. Ég leyfi mér að til-
greina heimilisfang Ljósmynda-
safnsins, sem allir þeir ættu að
þekkja, sem áhuga hafa á ljós-
myndum og sögu lslands:
Flókagata 35 — Sfmi: 17922
(opið frá kl. 10 til 17)
Ljósmyndasðfn eru enn sem
komið er sjaldgæf í veröldinni.
Ekki er það til í París, sem er þó
nærfellt hundrað sinnum stærri en
Reykjavík! fslendingar eiga marg-
víslegu láni að fagna miðað við
aðrar þjóðir, og mér virðist rfða á
miklu fyrir þá að sjást ekki yfir,
hvílfkt dýrmæti það er þjóðlegri
arfleifð þeirra og listrænni að eiga
sér f höfuðborg sinni ljósmynda-
safn.
Daniel CHARBONNIER