Morgunblaðið - 23.03.1983, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
Herra jarðarinnar
— eftir Kjartan
Norddahl
„Ég hef heyrt að sumir vilji ekki
láta veiða hvali vegna þess að þeir
séu svo gáfaðir. Eg vil spyrja á
móti, á þá ekki hið sama að gilda
um hross og fleiri dýr? — Sann-
leikurinn er auðvitað sá, að menn-
irnir eru settir yfir jurta- og dýra-
ríki jarðarinnar, og þar berum við
mikla ábyrgð. En lögmálið hlýtur
að vera það, að við nýtum það til
matar, og það á að gera með eins
skynsamlegum hætti og við get-
um.“
Svo mörg voru þau orð prests á
íslandi í Mbl. 9. febrúar 1983.
Segja má að hér sé í hnotskurn
hið afar merkilega og að öllu leyti
stóráhugaverða hvalamál, sem
nýlega var tekið fyrir og afgreitt á
Alþingi íslendinga.
Mig grunar að hér sé á ferðinni
langtum þýðingarmeira mál en
spurningin um það eitt, hvort
veiða eigi hval eða ekki. Ég held að
hér sé á ferðinni mjög ákveðin
vísbending um að samvizka
mannkynsins, a.m.k. þess hluta
sem telst upplýstur, sé loks að
rumska gagnvart því að hann,
herra jarðarinnar, hafi einmitt
ekki sýnt þá ábyrgð og þá skyn-
semi sem presturinn vitnar til.
Það er skemmst af að segja, að
undanfarnar aldir, og sérstaklega
á þessum síðustu áratugum, hefir
maðurinn gengið á orkulindir
jarðar, stundað rányrkju til sjós
og lands, mengað umhverfi sitt,
drepið og pínt aðra menn og aukið
svo þekkingu sína í hverskonar
eyðingartækni, að öllu lífi jarðar-
innar er nú ógnað með gereyðingu.
Þannig hefir hann staðið undir
ábyrgð sinni og beitt skynsemi
sinni. Og það neyðarlega við þetta
allt saman er að þrátt fyrir alla
sína orkufrekju og ofveiði sveltur
stór hluti mannkynsins til bana á
hverju ári og meira en helmingur-
inn býr við sult og seyru.
Það er alveg dauðaklárt, að sú
helstefnupólitík sem nú er rekin
mun ganga af plánetunni okkar
dauðri áður en langt um líður. Það
eina sem getur bjargað er veruleg
hugarfarsbreyting nógu margra
til þess að stefnunni verði breytt.
Breytt frá helstefnu til lífstefnu.
Þetta sérstaka mál, hvalfriðun-
armálið, er að mínu mati einmitt
bending í þá átt. Hér býr meira að
baki en ósk einhverra sérvitringa
sem elski hvali, eins og sumir hér
á landi hafa gefið ( skyn. Það er
full ástæða til að ætla að þvert á
móti sé hér um að ræða upphafið á
allsherjar hreyfingu hugsandi
manna gegn þeirri ótta- og lífeyð-
ingarstefnu sem ríkjandi stjórn-
völd víða um jörð beita sér fyrir.
Mig langar að geta hérna alveg
sérstaklega fróðlegs og stefnu-
markandi heimildarrits þar sem
komið er inn á þessi mál og ber
heitið „The Whaling Question", en
það er ástralskt frá árinu 1979, og
er niðurstaða sérstakrar rann-
sóknarnefndar varðandi hvali og
hvalveiðar, sem forsætisráðherra
Ástralíu skipaði 1978 en í formála
skýrslunnar segir: „Það er ekki oft
að ríkisstjórn breyti áragamalli
staðfastri stjórnarstefnu á einum
degi. Og það er enn sjaldgæfara að
slík dramatísk og skyndileg breyt-
ing eigi sér stað vegna þrýstings
frá almenningi. En þetta er það
sem gerðist varðandi hvalveiði-
stefnu Ástralíu, snemma árs 1979.
Ástralir breyttu um frá að vera
hvalveiðiþjóð í að vera leiðandi afl
er beitir sér gegn hvalveiðum um
alla jörð.
Mest ber að þakka þessa furðu-
legu breytingu áhugasamtökum
ástralskra borgara og vísinda-
mönnum um heim allan."
Hér á landi er svonalagað kallað
„þrýstihópar" og „tilfinninga-
samkundur". Ég held að það hefði
verið mjög til góðs ef þingmenn og
fleiri hefðu lesið þetta rit, þó ekki
væri annað, áður en þeir tóku af-
stöðu sína.
Ljótur kapítuli
Það þarf ekki mikinn lestur á
sögu hvalveiða til þess að gera sér
grein fyrir að öll sú veiðisaga er
einn allsherjar sóðablettur á sam-
vizku mannkynsins. Þar einkenn-
ast öll vinnubrögð af taumlausri
græðgi, grimmd og fyrirhyggju-
leysi. Allt miðaðist við að veiða
nógu óhemjumikið og ná fljót-
teknum gróða. Þegar búið var að
höggva svo stór skörð í hvala-
stofna á einum stað, að fyrirtækin
voru að fara á hausinn útaf hval-
leysi, þá var bara flutt á annan
stað, sbr. hér á landi, og sama sag-
an endurtók sig, þar til hvort
tveggja gerðist, hvalurinn hvarf
og fyrirtækin sömuleiðis. Fyrir-
hyggjan engin. Þetta er saga sem
allir þekkja, er kæra sig um, og
því í rauninni óþarfi að rekja hana
hér, enda verið gert í mörgum
ágætum blaðagreinum undanfar-
ið, en það sem mér finnst á vanta
er að undirstrikað sé að íslend-
ingar voru hér áður fyrr ekkert
betri en aðrar þjóðir hvað ofveiði
snertir og þó að hvalveiðar hér við
land hafi verið stundaðar með
meiri varkárni og undir vísinda-
legu eftirliti eftir að þær hófust að
nýju (1949), þá er ekki svo að
skilja að þeir hafi gert mikið til að
vara aðrar þjóðir við ofveiði, þótt
þeir ættu sæti í Alþjóðahvalveiði-
ráðinu.
Það er óhjákvæmilegt að minn-
ast aðeins á hvernig þetta ráð
(skstafað t.d. AHR) varð til. Þann-
ig var að þó að mikil ofveiði hafi
átt sér stað á öldinni sem leið var
það þó ekki mikið miðað við það
sem við tók eftir að sprengi-
skutullinn kom til sögunnar og sér
í lagi verksmiðjuskipin. Til að
nefna einhverjar tölur má geta
þess, að á árunum 1924 til 1939 var
talið að um 500.000 hvalir hafi
verið veiddir en það var um % af
því sem veiðzt hafði á sjötíu árum
áður. Afkastageta verksmiðju-
skipanna gat farið upp í 60 búr-
hvali eða 48 langreyðar á sólar-
hring! Skefjalaus rányrkja á t.d.
steypireyði (stærsta dýri jarðar
fyrr og síðar) leiddi til þess að af
150.000 dýra stofni á 19. öld var
hann kominn í 40.000 dýr á 4. ára-
tugi þessarar aldar og 3.000 á ár-
unum ’61 til ’62 en þá var hún loks
friðuð.
Það má kannski geta þess hér
varðandi margumtalaða varkárni
og vísindaeftirlit íslendinga, að
þeir voru að veiða hnúfubak þrátt
fyrir augljósa ofveiði sem sést
bezt á því að á árunum 1948—1954
veiddust, segi og skrifa, 6 dýr! En
1955 var þessi hvalur loks friðað-
ur. Það er í rauninni alveg óþarfi
að vera að telja upp dæmi um
ofveiði og útrýmingarhættu ein-
stakra hvalastofna. Málið er það
að þeir voru ofveiddir, en það kom
aftur niður á útgerðinni og þess
vegna var AHR stofnað 1946. Til-
gangur þess var að sjá um skipt-
ingu veiðanna, svo allir fengju
eitthvað — og verndun stofnanna.
Hvað seinni hlutann varðar má
segja að þessi stofnun hafi verið
hálfgerð skrípasamkunda þar til á
áttunda áratugnum að fór að bera
á þrýstingi umhverfisverndar-
manna.
Örstutt yfirlit á stöðunni er
svona: Þrem tegundum útrýmt við
ísland, þ.e. sandlægju á 17. og 18.
öld, leifar eftír í Kyrrahafi,
sléttbak og norðhval á 17., 18. og
19. öld. Óvíst hvort siéttbakurinn
heldur velli á N-Atlantshafi og
norðhvalurinn rétt hjarir við ís-
hafsstrendur N-Ameríku.
Fjórar aðrar tegundir hafa
komizt í útrýmingarhættu: steypi-
reyður, friðuð frá 1960, hnúfubak-
ur frá 1955, langreyður — hætt að
veiða hana á Suðurhveli ’75 til ’76.
Nú friðuð alls staðar nema á hluta
á N-Atl., t.d. við ísland, og andar-
nefja, friðuð 1972. Sandreyður,
friðuð 1978 nema smákvóti við Is-
land, búrhvalur, friðaður 1981 (ís-
land sat hjá). Það virðist ekki
þurfa mikið hugmyndaflug til að
sjá hvert stefnir og þá erum við
komin að nútímanum og afstöðu
íslendinga.
íslenzk afstaða
Þegar Eiður Guðnason alþm.
lagði hvalfriðunarmálið fyrir
þingið kom strax í ljós að þetta
mál hafði þá sérstöðu, að þing-
menn skiptust í afstöðu sinni, ekki
eftir stjórnmálaskoðunum eða
flokkum, heldur eigin persónu-
legum viðhorfum, og er það væg-
ast sagt sjaldgæft. Sömuleiðis
vakti þetta mál mikla athygli al-
mennings og létu margir í sér
heyra. Þar kom einnig fram að
menn skiptust mjög í tvö horn. En
eitt var mjög athyglisvert og áber-
andi, einkum í málflutningi þeirra
Kjartan Norðdahl
„Með aukinni þekk-
ingu manna á hvölum,
lífsháttum þeirra og
eðli, fyrir tilkomu meiri
tækni eins og kvik-
mynda, sjónvarps og
sjávardýragarða, hefur
mönnum blöskrað æ
meir þessar veiðiaðferð-
ir og krefjast þess að
aðrar og mannúðlegri
verði til fundnar.“
sem hlynntir voru áframhaldandi
hvalveiðum, en það var að þetta
mál allt saman væri ekki annað en
tómstundagaman, einskonar
tízkusport svokallaðra grænfrið-
unga eða græningja, en það á að
vera hópur hálfvitlausra útlend-
inga sem velti sér upp úr pening-
um og viti ekkert hvað þeir eigi af
sér að gera og hafi þess vegna tek-
ið upp á þessu friðunarstandi út í
loftið.
Sumir menn hér á landi virðast
hafa látið þetta fara ákaflega í
taugarnar á sér. Menn, sem virð-
ast telja sjálfa sig sem nokkurs-
konar verði raunhyggju og segjast
standa báðum fótum á jörðinni,
andstætt þessum draumóra-
græningjum sem allt í einu vilja
fara að friða einhverjar skepnur.
Það væri of langt mál og óþarft
að telja upp þá alþmenn, leiðara-
höfunda, greinahöfunda og hags-
munapólitíkusa, sem virðast hafa
þess skoðun á hvalfriðunar-
mönnum, en það má segja að einn
sérstakur maður, kunnur dálka-
höfundur í einu dagblaðanna, geti
skoðazt sem samnefnari þeirra
allra og skrifar undir dulnefninu
Svarthöfði. En Svarthöfði telur
hvafriðunarmenn vera „öfgahópa
eða öllu heldur trúarhópa, sem
hafa tekið upp hjá sér yfir teboll-
um að vernda eitthvert sláturdýr,
að þessu sinni hvalinn". Forseti
Dýraverndunarsamtaka Banda-
ríkjanna, Christine Stevens, er í
hans augum ekki annað en „te-
boðsfrú", sem stundi „dellumál
eins og hvalfriðun". Hann hrósar
mjög þeim 28 þingmönnum, sem
skildu, að við íslendingar erum
beittir „svívirðilegu ofbeldi af
gamansamtökum". Og hafi menn
enn ekki skilið hverskonar fólk
þetta hvalfriðunarpakk er þá bæt-
ir Svarthöfði úr því með nánari
útskýringum, nefnilega þeim að
hér sé um að ræða „nokkrar kapi-
talistakerlingar og mótmælendur
að atvinnu", „bandarískar auð-
kerlingar og prumphænsni mót-
mæla“.
Maður hefur það á tilfinning-
unni við lestur þessara skamm-
argreina Svarth. að maðurinn sé
bókstaflega froðufellandi af illsku
og hneykslan yfir þessum déskot-
ans hvalavinum og „prumphænsn-
um mótmæla". Og hann er ekki
einn um það að opinbera þannig
sinn innra mann. Við afgreiðslu
málsina á þingi sté hver þingmað-
urinn á fætur öðrum í pontu og
talaði um „þrýstihópa" sem beittu
„tillfinningalegum rökum", eins
og það væri hámark allrar sví-
virðu. Hverjir komu í veg fyrir að
reistur væri „seðlabanki" á Arn-
arhóli. Það var víst „þrýstihópur"
sem notaði „tilfinningaleg rök“.
Var það verndunarsinnaður
þrýstihópur sem veiddi alla síld-
ina úr sjónum hér um árið og er
nú á góðri leið með að gera það
sama við loðnuna? Nei, það voru
sálufélagar þeirra, sem nú tala
digurbarkalega um að það sé alveg
óhætt að halda áfram að veiða
hvali, því að íslendingar fari svo
varlega í sínum veiðum! Þessir
menn eru sífellt að klifa á því að
við eigum að nýta þennan stofninn
eða hinn. Við eigum líka að friða
stofna, segja þeir, til þess að geta
nýtt þá. Sú hugsun er allsráðandi
að dýrin hér á jörðu séu ekki til
neins annars en að vera mannin-
um til hámarksnýtingar. En einn-
ig hér er um ósamkvæmni að
ræða. Fyrst er gripið inní lífskeðj-
una, síldin kláruð og þar næst
loðnan, eða því sem næst, síðan er
sagt: við getum ekki friðað hval-
inn og látið hann fjölga sér, því
hann étur svo mikið af loðnu! Það
má með sanni segja að öll af-
greiðsla stjórnvalda á þessu máli
hafi verið til lítils sóma. Þó að
ljóst hafi verið frá því í sumar
hvert stefndi í hvalveiðimálum
var ekkert aðhafzt í þessu fyrr en
á síðustu stundu. Síðasta daginn
áður en mótmæli við hvalveiði-
banni áttu að berast var enn verið
að þvarga um málið og rétt á blá-
síðustu stundu var málinu bjargað
í horn með atkvæðagreiðslu. Hver
sá sem nennir að lesa Þingtíðindi
nr. 12 og 13 getur sannfærzt af
eigin raun hvernig umræður al-
þingismanna einkenndust af
flausturslegum undirbúningi og
nánast fáfræði. Manni verður
ósjálfrátt hugsað til andfætlinga
okkar í Ástralíu. Þar var örðuvísi
á málum haldið.
Feimnismálið
En það er ekki útaf lífsskoðun-
um Svarthöfða og skoðanabræðra
hans eða vinnubragða þingmanna,
sem vert er að minnast aftur á
þetta mál, sem í bili er ekki á
dagskrá, heldur vegna eins þáttar
í því sem fór undarlega lítið fyrir í
öllum umræðunum. Það var talað
um allt mögulegt í sambandi við
hvalveiðar, svo sem útrýmingar-
hættu, ofveiði, markaðsmál, út-
flutningstekjur, atvinnumál
o.s.frv. — allt nema það hvernig
hvalurinn er drepinn. Það er
feimnismál. Ég er búinn að fara
vel yfir umræðurnar á Alþingi og
get sagt að með aðeins örfáum
undantekningum var minnzt á
þessa hlið málsins. Mér finnst
sanngjarnt að geta þess að af öll-
um þingm. var það helzt sjávar-
útvegsráðherra sem nefndi þetta á
nafn, en í fyrri umræðum um mál-
ið minnist hann nokkrum sinnum
á það, að það bæri að aflífa hval-
ina á sem mannúðlegastan hátt.
Ég tel þetta enga tilviljun. Skýr-
ingin er sú að sjávarútvegsráð-
herra var miklu betur inni í þess-
um málum en flestir aðrir þing-
menn og vissi því að undirrótin að
mótmælum gegn hvalveiðum var
ekki sízt aukin andúð manna á að-
ferðinni við að veiða hvalinn. Að-
ferðin er gömul og sársaukafull.
Hvalurinn er skutlaður með skutli
sem veldur gríðarlegu sári á
skepnunni en drepur hana ekki
endilega strax. Hér áður fyrr voru
aöeins notaðir svonefndir kaldir
skutlar og var þá dýrið oft lengi að
deyja, en eftir að sprengiskutull-
inn var fundinn upp var hann
notaður á stærri hvali, en sá kaldi
er enn notaður á t.d. hrefnuna.
Með aukinni þekkingu manna á
hvölum, lífsháttum þeirra og eðli,
fyrir tilkomu meiri tækni einsog
kvikmynda, sjónvarps og sjávar-
dýragarða, hefur mönnum blöskr-
að æ meir þessar veiðiaðferðir og
krefjast þess að aðrar og mannúð-
legri verði til fundnar.
Vegna aukins þrýstings í þessa
veru fór Alþjóðahvalveiðiráðið
fram á það við meðlimi sína að
reynt væri að finna betri aflífun-
araðferðir. Ég veit ekki nema það
sé útaf þessu sem svo margir hér á
landi hafa kallað AHR tilfinn-
ingasamkomu. A.m.k. eitt ríki,
Kanada, brást vel við þessu og
sendi einmitt hingað til lands vís-
indamann, dr. H.C. Rowsell frá
Ottawa-háskóla, til þess að rann-
saka nútíma veiðiaðferðir með það
fyrir augum að reyna að meta þær
frá sjónarmiði mannúðar. Dr.
Rowsell lýkur miklu lofsorði á for-
stjóra Hvals hf. fyrir góða sam-
vinnu og greinilega löngun til að
betri aðferðir mættu finnast,
sömuleiðis skipstjóra Hvals 9, sem
hann lýsir sem sérlega samvizku-
sömum manni er alltaf hafi leitazt
við að skjóta hvalina þannig að
þeir dæju strax. En einmitt þess
vegna er athyglisvert, að í loka-
skýrslu um veiði á 19 stórhvelum
er þess getið að 12 hafi drepizt
fljótt (rapid) en 7 hægt (slow),
sem þýðir að búast hefði mátt við
óhagstæðara hlutfalli hjá óvand-
virkari mönnum. Það er stundum
sagt að menn myndu skilja þetta
allt betur ef þeir sæju hesta eða
fíla veidda á hliðstæðan hátt.
Sorglegur vitnisburður um aukinn
skilning Islendinga á þessari hlið
hvalveiðanna var þegar við mót-
mæltum banni á köldum skutli
1981.
Allt svonalagað, sem snertir til-
finningar manna, virðist vera ís-
lendingum hálfgert feimnismál,
þ.e. þeir vilja helzt ekki tala um
þetta upphátt, en eru þó áreiðan-
lega með ógrimmari þjóðum. Þó
gætir einhverrar óskiljanlegrar
ósamkvæmni í þessu. Það var t.d.
látið viðgangast hér fyrir stríð að
íslenzk hross (mannsins þarfasti
þjónn) væru flutt út til að þræla í
brezkum kolanámum, hvaðan þau
áttu aldrei afturkvæmt, en á svip-
uðum tíma átti sér það stað, að
fram kom á Alþingi frv. um breyt-
ingu á fuglafriðunarlögunum frá
1913 þess efnis að snæugla skyldi
réttdræp allt árið og svanir frá 1.
okt. til 1. maí, og var rökstutt með
því, sem er auðvitað alveg rétt, að
það mætti alveg eins nota kjötið
af þessum fugli til manneldis eins
og gæsa- eða rjúpnakjöt. í blöðum
frá þessum tíma má sjá hvaða
viðbrögðum þetta frv. olli, eins og
eftirfarandi: „Síðan frv. þetta kom
fram, hefir það mætt meiri andúð
en dæmi eru til um nokkurt annað
mál á Alþingi. Manna á milli mæl-
ir því enginn bót, og enn hefir ekk-
ert blað lagt því liðsyrði. Hins
vegar hafa öll dagblöð bæjarins
birt fleiri og færri greinar, sem
allar eru á sömu lund og mæla
kröftuglega gegn því, að svanir
verði ófriðaðir meiri hluta ársins."
(Dýraverndarinn, febr. 1932.) Nú
hljótum við að sjá, ef við bregðum
á þetta mál sömu rökum og
Svarthöfði og sálufélagar hans
nota gegn hvalfriðunarmönnum,
að þá hefur allt þetta fólk þarna í
gamla daga, sem ekki vildi láta
drepa svani, verið eintóm prump-
hænsni og mótmælendur að at-
vinnu. Og ég man eftir annarri
sögu um svona græningja og te-
boðsfrúr. Það var árið 1978 þegar
einum af landbúnaðarráðunautum
SÍS datt það snjallræði í hug, að
selja íslenzka hrúta á fæti til Iran,
sem síðan yrði slátrað þar að þar-