Morgunblaðið - 23.03.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
69
Gylfasonar. Eins og áður segir, er
þetta stef alfarið ættað úr hinni
gömlu grein Gylfa. Hins vegar er
forðast að útskýra með nákvæmni,
hvað felst í slíkum breytingum.
Hinn fallegi hljómur orðanna er
látinn nægja í þágu áróðursins.
Enda er markmiðið eitt: að afla
fylgis.
Veruleikinn: Drottnun
framkvæmdavalds yfir
löggjafarvaldinu
Lýðræðið á íslandi hefur allt frá
baráttuárum Jóns Sigurðssonar
og annarra forystumanna í
sjálfstæðishreyfingu 19. aldar
byggst á kröfunni um, að þjóð-
kjörið þing væri æðsti vettvangur
í stjórn landsins. Fólkið veldi sér
fulltrúasveit, sem komi saman á
opinn vettvang og tæki ákvarðanir
um lög, reglur og stjórn. íslend-
ingar hafa á alþjóðavettvangi bent
stoltir á Alþingi sem ættmóður
þingræðisins.
Nú vill Vilmundur kasta fyrir
borð á einu bretti þessum grund-
velli lýðræðisins í landinu. Hann
boðar stjórnskipun, þar sem lög-
gjafarvaldið er sett á lægri bekk.
„Einráður ríkisstjóri" er kosinn
sérstaklega til að drottna yfir
þinginu. Einn maður á að velja
ríkisstjórnina. Einn maður á að
leggja mikilvægustu frumvörpin
fyrir þingið. Einn maður á að geta
hafnað því, sem þingið ákveður.
Einn maður á að deila og drottna á
Alþingi. Allt þetta vald á að færa
einum manni.
Tillögur Vilmundar um aðgrein-
ingu löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds fela ekki í sér jafn-
rétti þessara aðila. Þvert á móti er
grundvöllurinn að afhenda „ríkis-
stjóranum“ drottnunarvald yfir
Alþingi. Þingræðishefðinni er
hafnað. Þjóðþingið er gert að ann-
ars fiokks stofnun. Bjargvætturinn
verður í staðinn sterkur ríkisstjóri.
Það er veruleikinn sem felst að
baki boðskapnum um „þjóðkjörinn
forsætisráðherra".
5. blekking: Jöfnuður
Þegar nýjasta orðaleik í ára-
löngu áróðursstríði Vilmundar var
valið nafn, kaus hann einfaldlega
vegna hljómsins orðið Jöfnuður".
Bandalag jafnaðarmanna var vöru-
merkið. Þar með var gefið til
kynna, að fyrirbrigðið væri ættað
úr hugsjónaherbúðum þeirra sem
í áratugi hafa aðhyllst kenningar
félagshyggju og jafnréttis.
Ljóst er, að fjölmargir vinstri
menn hafa fallið fyrir þessari
blekkingu. Þeir hafa ekki áttað sig
á því, að grundvöllurinn í efna-
hagskenningum Vilmundar er dul-
búin útgáfa af markaðskenning-
um Hayeks og Friedmans. Muna
menn ekki greinarnar sem Vil-
mundur reit frjálshyggju mark-
aðskerfisins til dýrðar? Það var á
þeirri tíð, þegar hann ætlaði að ná
óánægðum frjálshyggjumönnum
út úr Sjálfstæðisflokknum og inn í
gamla Alþýðuflokkinn. Þá átti að
um efnisþörf ásamt nákvæmri
kostnaðaráætlun um verkið, tíma-
áætlun um framkvæmd þess og
greiðslu og fjáröflunaráætlun
fyrir framkvæmdatímabilið. Og
annars vegar rekstraráætlun sem
nær til minnst 5 ára eftir að fram-
kvæmd er lokið.
Það er ástæða til að framfylgja
betur þessum lagaákvæðum um að
gera nákvæma kostnaðaráætlun
og tíma- og fjáröflunaráætlun
fyrir allt verkið, og auk þess
rekstraráætlun til 5 ára.
Allar þessar áætlanir eru nauð-
synlegar til þess að hægt sé að
gera sér sem bezta grein fyrir
framkvæmdinni fjárhagslega og
tæknilega fyrirfram og finna
beztu heildarlausnina, þær eru
snar þáttur í því að góður árangur
náist.
Svona undirbúningsvinna er því
miður ekki í hávegum höfð og allt
of margir skilja ekki hversu mik-
ilvægt þetta er fyrir þjóðarhaginn.
Það er allt of algengt að rekin sé
óábyrg kröfupólitík og barizt fyrir
því í heimahéraði að byrjað sé að
byggja strax og aurað hefur verið
saman smáupphæð, þó undirbún-
breyta krataflokknum í flótta-
mannaherbúðir Hayeks-sinna úr
Sjálfstæðisflokknum. Enda var
Vilmundur löngum eins konar
heiðursmeðlimur í Eimreiðar-
hópnum, sem nú hefur í krafti
Verslunarráðsins og VSÍ búið til
nýja forystu handa Sjálfstæðis-
flokknum.
Veruleikinn: Markaðs-
drottnun hinna sterku
Kjarninn í efnahagsstefnu
Bandalags jafnaðarmanna er
nákvæmlega hinn sami og hjá
Hayek og Friedman. Markaðurinn
á að vera sá vettvangur, þar sem
vandamálin eru leyst með sigri
hinna sterku. Ríkisvaldið á þar
hvergi nærri að koma. Fáu bölvar
Vilmundur meira í ræðum sínum,
en afskiptum hins opinbera af
samningastríðinu á markaði
framleiðslu og þjónustu. í stað
samfélagslegrar niðurstöðu á að
koma stríð markaðsaflanna. Það
eru ekki mörg spor frá hagkenn-
ingum Vilmundar yfir í ofstæki
Hannesar H. Gissurarsonar. Of-
trúin á ágæti markaðarins til að
leysa vandamálin er sameiginleg
báðum. Fordæming á afskiptum
hins opinbera sömu ættar.
Þeir yrðu áreiðanlega skrýtnir á
svipinn, Willy Brandt og Palme í
Svíþjóð, gæfist þeim færi á að
hlýða á efnahagsboðskap áróð-
urmeistarans á íslandi, sem segist
vera jafnaðarmaður. Allir sannir
jafnaðarmenn, sem kunna skil á
hugsjónum stefnunnar, væru
fljótir að átta sig á að hér væri á
ferðinni lærisveinn Hayeks og
Friedmans.
Það er enginn grundvallarmun-
ur á kenningum Vilmundar og
stefnu Verslunarráðsins. Eru
menn búnir að gleyma greininni,
sem Vilmundur skrifaði fyrir fá-
einum árum, þegar hann lýsti yfir
stuðningi við kosningastefnu
Sjálfstæðisflokksins 1979? Hann
harmaði, að „leiftursókn" hefði
reynst óheppilegt nafn. Innihaldið
hefði verið ágætt, en áróðursmis-
tökin fólust í nafngiftinni. Slík
mistök gerir Vilmundur ekki. Þess
vegna klæðir hann markaðs-
drottnun sína í nafngift jafnað-
arstefnu. Það er hápunkturinn í
blekkingarstarfinu.
Hve lengi?
í upphafi þessarar greinar var
vikið að nokkrum gömlum áróð-
ursmálum sem Vilmundi tókst á
sínum tíma að gera að spennandi
framhaldssögu í fjölmiðlum.
Klúbbdeilurnar og Geirfinnsmálið
heyra nú sögunni til. Fimm ára
lofsöng um gamla Alþýðuflokkinn
afneitar Vilmundur nú með ofur-
kappi.
Búinn hefur verið til marg-
slunginn blekkingarvefur, sem ber
heitið Bandalag jafnaðarmanna.
Allar meginstoðir þeirrar stefnu
munu í veruleikanum snúast í
hrópandi andstæður. Það verður
fróðlegt að fylgjast með því, hve
lengi þær duga til fylgisöflunar.
Kristján Baldursson
„I»ad er allt of algengt að
rekin er óábyrg kröfupóli-
tík og barist fyrir því í
hcimahéraöi aö byrjað sé
aö byggja strax og aurað
hefur veriö saman smá-
upphæð, þó undirbúningi
sé hvergi nærri lokið og
aurarnir nægi ekki nema
fyrir grunninum.“
Kóngur vill sigla —
en byr hlýtur að ráða
eftir Þorvald Þor-
valdsson, Akranesi
Ég fékk heldur betur orð í eyra
frá Guðlaugu Þórarinsdóttur í
Morgunblaðinu 10. febr. sl. undir
fyrirsögninni „Vítaverður atvinnu-
rógur“. Minna mátti nú gagn gera.
Hvernig væri nú ef stjórnmála-
menn æptu: „Atvinnurógur" í
hvert sinn sem störf þeirra væru
gagnrýnd. Eða ætli kennarar
mættu ekki oft kvarta um at-
vinnuróg, ef þeir væru jafn við-
kvæmir fyrir slíku og frúin. Nei,
ég vona sannarlega, að störf kenn-
ara verði gagnrýnd áfram, svo að
þeir staðni síður í starfi sínu.
Hvað snertir grein mína í Morg-
unblaðinu 2. febrúar sl. þá var hún
ekki atvinnurógur, heldur var hér
bent á alvarlegt mál, sem er því
miður allt of lítill gaumur gefinn
að hér á landi. Ég vil t.d. geta þess,
að sama daginn og ég sendi grein
mína frá mér, þá valt önnur rúta á
Kjalarnesinu með mörgum' far-
þegum. Oft hef ég ekið framhjá
vöruflutningabílum liggjandi á
hliðinni við vegarbrún hér undir
Hafnarfjalli eftir rokhviður, svo
að ég tel alls enga goðgá, þó að um
þetta mál sé ritað.
Ég þekki mann sem var fyrir
nokkrum árum farþegi í rútu fyrir
Hvalfjörð. Hann margbað bíl-
stjórann að snúa við, en hann bara
hló að hræðslu hans og hélt
áfram. Skömmu síðar lá bíllinn á
hliðinni og viðkomandi farþegi
hefur mátt þola verki og óþægindi
æ síðan sem afleiðingar þessarar
veltu, en bætur fékk hann engar.
Frúin spyr í grein sinni: „Var
það ekki einmitt farþeganna
vegna sem lagt var í þessa ferð,
eins og svo ótal margar aðrar
ferðir? Farþegarnir velja sér dag
til ferðar, en bifreiðastjórinn leys-
ir af hendi skyldustörfin. Hrædd-
ur er ég um að fækkaði mjög sér-
leyfisferðum um landið eða þær
legðust nánast niður með öllu, ef
aldrei væri lagt út í tvísýnu."
Það er varla hægt að skilja þessi
orð frúarinnar öðru vísi en svo, að
farþegarnir eigi að ráða því hvort
lagt sé af stað í ferð eða ekki.
Hvernig væri að taka þessa reglu
upp í sambandi við flugið innan-
lands? Ef farþegar þurfa að kom-
ast, þá skal flogið hvað sem flug-
stjóri segir. Ef farþegar þurfa að
komast frá Akranesi til Reykja-
víkur, þá skal Akraborg sigla hvað
sem skipstjóri segir.
Nei, Þorvaldur vinur minn Guð-
mundsson skipstjóri á Akraborg
tekur ákvörðun um það sjálfur að
fella niður ferð ef honum sýnist
ingi sé hvergi nærri lokið og aur-
arnir nægi ekki nema fyrir grunn-
inum.
Þetta er sjálfsagt gert í góðri
trú um það að hálfnað sé verk þá
hafið er eins og máltækið segir, og
auðveldara verði að berja út fjár-
veitingar þegar byggingin er haf-
in.
En þetta eru auðvitað ekki rétt
vinnubrögð. Það er miklu betra að
vinna vel og örugglega að undir-
búningi framkvæmdarinnar og
gera sér góða grein fyrir hvernig
bezt og hagkvæmast er að hafa
hana og ljúka öllum undirbúningi,
áætlunum, hönnun, teikningum og
fjármögnun og byggja síðan á
stuttum tíma og klára fram-
kvæmdina í einni lotu.
Áætlanagerð kostar mikið en
það er kostnaður sem borgar sig
vel, það er dýrt að gera mistök á
mistök ofan.
Yfirstjórn opin-
berra framkvæmda
Lögin frá 1970 kveða á um að
fjármálaráðuneytið, fjárlaga- og
Þorvaldur Þorvaldsson
óráðlegt að hætta skipi og
mönnum, farþegar ráða þar engu
um. Ég vona að svo verði áfram,
ég vona að hann láti aldrei far-
þega hafa áhrif á slíka ákvörðun.
Ég er líka hræddur um, að það sé
farsælla að flugstjórar ákveði að
fella niður ferðir, en láti ekki far-
þega ráða því, ef við viljum halda
flugslysum í lágmarki.
Nú um þessar mundir berast
fréttir frá Bandaríkjunum um
það, að umferð hafi lamast, fólk
orðið að hírast tvo sólarhringa á
flugvöllum og allt lífið farið úr
skorðum. Veðrið sem þessu olli
var kannski ekkert verra en þau
veður voru sem hér komu hvert í
annars slóð fyrstu daga janúar-
mánaðar. Hvers vegna lét blessað
fólkið ekki aka sér heim af flug-
völlunum í stað þess að hýrast
þar? Fyrir skömmu kom ofsaveður
í Danmörku, sem varð fréttaefni
um alla Evrópu, samgöngur löm-
uðust næstum alveg meðan veður-
ofsinn gekk yfir, en þetta veður
var ekkert verra en þau veður sem
hér voru í byrjun ársins.
Við fslendingar verðum að gera
okkur 1 jóst, að hér á landi koma
að jafnaði nokkrum sinnum á ári
veður, sem úti í Evrópu koma að-
eins á nokkurra ára fresti. Samt
erum við hér á landi með rútubíla
í ferðum, sem eru hannaðir suður
í löndum og engum dettur í hug að
aka þar um vegi ef svo bregður við
að slík veður geisa.
hagsýslustofnun, fari með fjár-
málalega yfirstjórn opinberra
framkvæmda, þ.e. frumathugun-
ar- og áætlanagerðar, en frumat-
hugunin sjálf og áætlanagerðin
fari fram á vegum hlutaðeigandi
ráðuneytis, stofnunar eða sveitar-
félags.
Hér færi betur á því að hafa
bæði fjármálalega og faglega yfir-
stjórn samræmda.
Framkvæmdadeild IR fer með
yfirstjórn verklegrar framkvæmd-
ar. Samstarfsnefnd um opinberar
framkvæmdir sér um fjármála-
legu yfirstjórnina. En fagleg yfir-
stjórn og samræming á frumat-
hugunum og áætlanagerð og
hönnunarstjórn verður útundan
eins og ástandið er nú.
Alla þessa stjórnunarþætti ætti
ein hönnunar- og framkvæmda-
deild ríkisins að annast.
Það er mikið hagsmunamál
fyrir þjóðina að öllum bygginga-
og framkvæmdamálum, sem unn-
in eru fyrir fé úr sameiginlegum
sjóði allra landsmanna, sé vel
stjórnað og yfirskyggist ekki af
landshornaríg og þrýstihópapóli-
tík.
Fyrir þrátíu árum rúmum var
ég á ferð austur yfir fjall um ára-
mót í veðri sem gæti hafa verið
svipað og stóru janúarveðrin nú,
en þá var notaður bíll sem var
þungur og ekki nema um tveggja
metra hár frá jörðu. Það varð að
ganga kengboginn innan dyra í
þessum bíl, en hann fauk ekki.
Hann var hannaður til vetrar-_
ferða á íslandi. Rútubílar í dag
eru hannaðir suður í Evrópu, stór-
ir og háir og taka á sig mikinn
vind. Þessir bílar eru sannarlega
skemmtilegir að sumarlagi en eru
hættulegir í miklum rokum. Þegar
hliðin á bílnum fer að nálgast 30
fermetra má ljóst vera að vind-
álagið verður mikið í 11—12
vindstiga veðri, og við slíkar að-
stæður þola sumir þessara bíla
ekki mikinn hliðarhalla á vegi til
að velta. Við vitum líka, að á sum-
um stöðum á íslandi er landslag
þannig, að vindsveipir geta mynd-
ast geysilega sterkir, enda þótt
heildarveður sé máski ekki nema
9—10 vindstig. Ég nefni hér til
dæmis Eyjafjallasveit, Hvalfjörð-
inn og veginn undir Hafnarfjalli.
Á þessum stöðum og auðvitað
miklu víðar, þarf að gæta sér-
stakrar varúðar ef hvessir í viss-
um vindáttum.
Ég teldi það ekki út í bláinn, að
rútubílstjórar af landinu öllu
héldu með sér ráðstefnu og fengju
góðan verkfræðing til að skýra
vindálag á stóran bíl við vissar að-
stæður, og hve mikið þarf til að
velta honum. Einnig mætti fá á
ráðstefnuna veðurfræðing til að
skýra hvar helst er von á vind-
sveipum og hvernig þeir myndast.
Þess er vænst af okkur kennur-
um, að við förum helst árlega á
námskeið til að halda okkur við í
starfinu. Ég vona, að rútubílstjór-
ar telji sig ekki upp úr því vaxna
að læra betur um bílinn sinn, og
hvað óhætt er að bjóða honum.
í lok greinar Guðlaugar er spurt
hvers vegna ég fékk klígju. Þar
snýr málið að blaðamönnunum og
meðferð þeirra á fréttum. Það er
. aumkunarvert að sjá í sama blaði,
næstum á sömu síðu, að fyrir-
hyggjulaus glannaskapur er for-
dæmdur á annarri síðu, en prísað-
ur á hinni. Við eigum að hætta
slíkri fréttamennsku. Varúðin er
miklu hrósverðari eiginleiki en
fífldirfskan. Þegar það tekur tíu
klukkustundir fyrir velbúinn
sjúkrabíl að koma slasaðri mann-
eskju frá Eyjafjöllum til Reykja-
víkur, þá er ekki veður fyrir stóra
rútubíla að vera á ferð. Það getur
verið, að farþegar nöldri ef felld er
niður ferð, en það er rútubílstjór-
ans að taka ákvörðun um það
hvort ráðlegt sé að leggja í ferð
eða ekki, þeirri ábyrgð getur hann
ekki varpað yfir á farþegana.
Ég nenni varla að elta ólar við
marklaust bull frúarinnar að öðru
leyti eins og t.d. þennan vísdóm:
„Ohöpp geta alltaf átt sér stað,
hvar sem við erum stödd. Það væri
ef til vill réttara að hætta sér
aldrei út fyrir dyr í hálku, en vel
að merkja, til eru dæmi um að fólk
detti á gólfið heima hjá sér og
beinbrotni. Hver getur ákveðið
hvar við erum fullkomlega ör-
ugg?“
Það væri kannske rétt fyrir það
góða fólk hér á landi, sem unnið
hefur að slysavörnum árum sam-
an, að gefa gaum að þessum orð-
um og hætta þessu veseni öllu
saman? Að áliti frúarinnar eigum
við aö ana út í hvað sem er og láta
forsjónina ráða.
Mér er ekki illa við forsjónina,
það er nú öðru nær. Oft hefur hún
verið góð við mig, miklu betri en
ég átti skilið. En mér finnst það
ljótur leikur að níðast á góðsemi
hennar, það kann aldrei góðri
lukku að stýra.
Með þökk fyrir birtinguna.
Ákranesi 13. febrúar 1983,
Þorvaldur Þorvaldsson kennari.