Morgunblaðið - 23.03.1983, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
63
byggð landsins" er hjóm eitt, þeg-
ar til kastanna kemur.
Þjóðríki er að breytast með vax-
andi hraða í borgríki (þessu halda
mun fleiri fram en framsóknar-
menn, þótt JBH virðist halda ann-
að — hann ætti að spyrja Karvel
flokksbróður). Gallar þéttbýlis
virðast léttvægir miðað við kost-
ina.
Hér duga engin vettlingatök
lengur, og nú tek ég undir með
Jóni Baldvin er hann tíundar út á
hvað pólitísk barátta fyrir jöfnun
lífskjara skuli ganga, en það er:
„Að færa vald, fjármuni og ábyrgð
frá stjórnarskrifstofum ríkisins
(Alþingi, stjórnarráði og sérfræð-
ingastofnunum) til sveitarfélaga
og fjórðunga" og í öðru lagi að
bæta samgöngur verulega úti á
landsbyggðinni.
Þetta er fallega sagt, en mikil
kokhreysti, ef Jóni dettur eitt
augnablik i hug að samfara vax-
andi borgríkisformi og kröfunni
um fulla jöfnun á atkvæðavægi og
sjálfkrafa leiðréttingu þar á, mið-
að við höfðatöluna eina, sem verð-
ur ekki til annars en að herða enn
meir á þeirri óheillaþróun, verði
þessum fáu landsbyggðarhræðum
einn góðan veðurdag færð völd,
fjármunir og ábyrgð (nema á því
sem miður fer) á silfurfati upp í
sveit?
Gerir JBH sér í raun fulla grein
fyrir því að væri um fulla jöfnun
atkvæða að ræða miðað við fólks-
fjölda væru 36 þingmenn í R-vík
og R-nesi og þar af leiðandi 24 úti
á landi — og kæmu þá harla fáir í
hlut fámennustu ícjördæmanna.
Sjálfsagt má möndla þetta eitt-
hvað með breyttri kjördæmaskip-
an eins og fjórðungaskiptum JBH
og Gylfa Þ., en það er eins og að
skvetta vatni á gæs, miðað við
aðrar og róttækari breytingar.
Án þeirra mundi ekki líða á
löngu, kannski nokkrir áratugir,
áður en svo til allir þingmenn
sætu í R-vík og R-nesi.
Að einblína á kjörorðið „einn
maður — eitt atkvæði", sem í
sjálfu sér er ómögulegt í raun, án
tillits til ýmissa annarra þátta, er
því út í hött og alveg sérstaklega
við okkar aðstæður, þar sem áróð-
ur fyrir slíku stefnir í hreint
sjálfskaparvíti.
Fyrir utan íbúatölu kjördæma
og atkvæðisbæra menn, er nauð-
synlegt að líta á stærð kjördæmis-
ins og samgöngumöguleika innan
þess og fjarlægð frá Alþingi og öðr-
um stjórnsýslustöðvum. Meira að
segja Danir taka tillit til stærðar
kjördæma, þegar atkvæði á bak
við hvern þingmann er ákveðið, og
er varla hægt að segja að þar séu
veruleg dreifbýlisvandamál á
ferðinni. Þeir kunna hins vegar að
byrgja þann brunn, sem mörland-
inn er að falla ofan í.
Rökin fyrir að taka tillit til
fleiri þátta en fólksfjölda ættu að
vera hverjum manni augljós.
Reikna má með að ekki sé allur
munur á fjölbreytni mannlífs og
mannlegra athafna innan hvers
kjördæmis.
Þetta, eitt og sér, krefst ákveð-
innar lágmarkstölu fulltrúa á
þjóðþingið, t.d. 2—3 þingmenn í
hvert kjördæmi, algjörlega óháð
fólksfjölda í þeim hverju fyrir sig.
Síðan kemur til kasta þess að
finna sanngjarna deilitölu fyrir
hvert kjördæmi á grundvelli fólks-
fjölda, stærðar, samgöngumögu-
leika, fjarlægðar frá Alþingi
o.s.frv.
Slík skipting, þótt langur vegur
sé frá því að jafnt vægi yrði miðað
við höfðatöluna eina, er mun
raunhæfari og réttlátari vegna
þess að það eru virk atkvæði sem
gilda. Sem dæmi má taka, að þótt
þrjú eða fjögur atkvæði séu að
baki þingmanni á Reykjanesi mið-
að við eitthvert dreifbýliskjör-
dæmið, þá segir það ekkert um
raunverulega og lýöræðislega virkni
á bak við hvert atkvæði.
Sem sagt, við Jón erum mjög
sammála um að jafna atkvæða-
vægið í landinu, þótt afgerandi
munur sé hins vegar á túlkun og
aðferð.
Augljóst er, að höfuðkostur hins
virka vægis, sem hér hefur lítil-
lega verið reifað, stuðlar að dreif-
ingu byggðar, a.m.k. svo fremi fólk
gefi eitthvað fyrir margnefnt vægi
yfirleitt. Leiðir þá af sjálfu sér að
gagnstæð þróun, borgríkisþróun,
er alvarlegasti ljóður á leið Jóns
og annarra síbyljumanna um
einkarétt höfðatöluvægis, eins og
meðlimir Samtaka áhugamanna
um jöfnun kosningaréttar og
reyndar sjálfrar stjórnarskrár-
nefndar með nýjan spútnik —
kandidat Reyknesinga, dr. Gunnar
G. Schram í broddi fylkingar.
Nefna má hér, að hafi þjóðrétt-
arprófessorinn unnið sér þetta
sæti á Suðurnesjum vegna áróðurs
síns um jöfnun atkvæðavægis út
frá höfðatölunni einni saman,
sumpart með falsrökum um slíkt
vægi í „helstu nágrannalöndum
okkar", og hlýtur hann þó að vita
betur, er hann þangað kominn á
mjög vafasömum forsendum, hvað
þá þegar miðað er við það virka
atkvæðavægi sem hér er til um-
fjöllunar.
JBH, Gunnar G. Schram og aðr-
ir slíkir vita betur, en láta sann-
gjörn rök lönd og leið af því að
þeir hafa fallið í hina mjög svo
hættulegu framagosagryfju, sem
um leið lokar sjóndeildarhring
manna.
Vel á minnst — áður en látið
verður staðar numið, skal loforð
efnt, sem undirritaður gaf sjálfum
sér eftir sjónvarpsþáttinn „Hátt-
virtir kjósendur" 21. okt., 1980,
sem Jón Baldvin stýrði, ekki síst
þar sem fyrirbrigðið fellur vel að
efni greinarinnar. „Stjórn" JBH í
þeim þætti sýnir glögglega hvert
blinda framagirninnar getur leitt
menn til þess að misnota aðstöðu
sína, en í framsögu sinni hélt Jón
fram sjónarmiðum ýmsum er
hann svo tíundar aftur í nefndri
framhaldssögu í Mbl. um daginn.
Sem sagt, stjórnandi þáttarins,
sem á skilyrðislaust að vera hlut-
laus — líkt og dómari í kappleik
— hann gekk þarna í lið með öðru
liðinu og skoraði í raun mark, áð-
ur en þátturinn hófst, fyrir sína
menn.
Þjóðríkismaðurinn f leiknum
var Kristinn Jóhannsson, forseti
bæjarstjórnar Neskaupstaðar, en
liðsmenn dómarans, borgríkis-
megin, voru Davíð Oddsson, nú-
verandi borgarstjóri í Reykjavík,
sem í raun átti að vera eini mót-
spilari Kristins, Sigurður Lfndal
lagaprófessor, sem skýrði stjórn-
arskrána og átti að virka sem eins
konar línuvörður, en svindlaði
óspart á Kristni, og svo kom
Gunnar Thoroddsen, núverandi
forsætisráðherra og formaður
stjórnarskrárnefndar, og lýsti
ýmsum tillögum þar.
Þetta var dæmigert fyrir það
vald, sem fjölmiðlar geta haft, sé
þeim beitt.
Að lokum nokkur orð til Sam-
takanna jafnrétti milli landshluta
(SJL. Ath. ekki áðurnefnd Samtök
áhugamanna um jafnan kosn-
ingarétt):
Fyrst af öllu er lýst ánægju með
það, hversu fólk hefur tekið vel við
sér í öllum kjördæmum varðandi
það markmið að fólk öðlist sömu
afkomumöguleika óháð búsetu.
Þetta er og verður langtímaverk-
efni og því lengur sem framagosar
og ýmsir hagsmunaaðilar eru
óbilgjarnari. Fyrsta og síðasta
skrefið verður að skapa raunsæja
umræðu um sameiginleg markmið -
þjóðarheildarinnar til endurreisn-
ar sönnu þjóðríki á íslandi.
Ágætu félagar í SJL, látið til
ykkar taka og í ykkur heyra.
Akureyri 16/3 1983,
Langflestir Frakkar hjálpuðu and-
spyrnumönnum beint eða óbeint
— eftir Christian
G. Favre
Ég verð hér að lýsa yfir undrun
minni varðandi fréttaflutning í
ríkissjónvarpinu. í fyrra skrifaði
ég i Lesbók Morgunblaðsins út af
hinum ömurlega Kastljósþætti f
sambandi við sjónvarpsþættina
„Helförin". Sá þáttur átti að fjalla
um Gyðingahatrið, en í rauninni
var hann dulbúin tilraun til að
hvítþvo nazista af hryllingsódáð-
um þeirra um leið og var leitast
við að gera lítið úr Gyðingdómi.
En í Kastljósi 18. febrúar sl., varð-
andi Klaus Barbie, var farið með
rangar fréttir, fljótfærnislegar
ályktanir um afstöðu Frakka yfir-
leitt og andspyrnuhreyfinguna.
Fyrir utan það var tónninn í þess-
um „þætti" blandinn svívirðingu
gagnvart frönsku þjóðinni. Ekki
síst vegna þess, að nazistaglæpa-
maðurinn átti lokaorðið, þar sem
hann ítrekaði, að hann hefði ekki
gert neitt annað en skyldu sína.
í kastljósi var sagt orðrétt: „ ...
hefur verið á það bent, að ekki
verði hjá því komist að væntanleg
réttarhöld í máli Barbie leiði til
einhvers konar uppgjörs Frakka
við fortíðina. Þeir munu meðal
annars horfast í augu við þá stað-
reynd, að þeir sem tóku virkan
þátt í andspyrnuhreyfingunni
voru aldrei nema brot af frönsku
þjóðinni. Langflestir beygðu sig
undir hernámið, annað hvort með
því að leiða það hjá sér eða með
samvinnu við Þjóðverja. Engar
tölur eru til um fjölda andspyrnu-
manna í Frakklandi...“
Til er fjöldi bóka — bæði í
Frakklandi og víðar f Evrópu um
sögu þessa dimma tímabils. Einn-
ig eru til skýrslur um fjölda and-
spyrnumanna, bæði í Bretlandi og
Frakklandi. Til eru þar að auki
samtök andspyrnumanna, Frjálst
Frakkland, þar sem allir er tóku
þátt í andspyrnu, eru skráðir og
hafa nú allir (og allar) félagsskírt-
eini. Barbie-málið mun alls ekki
leiða til neins uppgjörs við fortíð-
ina, það gerðist nefnilega á árun-
um milli 1945 og 1947, með hjálp
leyniþjónustu Breta, Rússa,
Frakka, Bandaríkjanna og Gyð-
ingasamtaka. Samkvæmt tölum
þáverandi réttarhalda náði fjöldi
samvinnuþýðra Frakka tæplega
8%, en jafnvel meðal þeirra höfðu
sumir ekki neitt til saka annað en
að hafa ekki sagt upp starfi sínu,
(t.d. f gæzlustörfum, lögreglunni
og ýmsum iðnaðargreinum), af
ótta við hefndaraðgerðir nazista.
Sumir þeirra, er skotnir voru,
urðu bara hræddir við að taka af-
stöðu, þannig að þeir sem voru í
raun og veru samvinnumenn, (í
kringum Pétain, Lavalle ...), voru
aldrei fleiri en 3—4% af þjóðinni.
Langflestir hjálpuðu beint eða
óbeint andspyrnumönnunum. Eft-
ir frásögnum að dæma frá þeim
tíma og eftir margvíslegum
endurminningum Frakka, voru
þeir ekki færri en 72% sem veittu
einhverja aðstoð gegn kúgaranum,
til dæmis með því að láta and-
spyrnumenn frá upplýsingar, mat-
væli eða stundum í neyðartilfelli
húsaskjól í eina nótt eða tvær. Um
10% voru svo lafhræddir að þeir
„leiddu þetta tímaskeið hjá sér“ —
en margar eru sögurnar um
hvernig jafnvel þessir gátu leikið
á Þjóðverja, þegar tækifæri loks
gafst.
Um fjölda andspyrnumanna er
nákvæmlega vitað. Strax árið 1940
voru þeir 57.600 í F.N.F.L. (Sam-
tök frjálsra Frakka). Skömmu síð-
ar bættust 23.000 F.F.I. (Frjáls
herafli Frakklands). Fljótlega um
áramótin ’40 jókst fjöldi virkra
andspyrnumanna í 86.000. Eftir
árás nazista á Sovétríkin bættust
skyndilega allir kommúnistar í
andspyrnuhreyfinguna. í rauninni
áttu þeir ekki neinna kosta völ.
Eftir að þeir hjálpuðu nazistum
með öllum tiltækum aðgerðum að
sigra Frakkland — t.d. með
skemmdarverkum, njósnum um
hernaðarstöðvar, og um iðnaðar-
leyndarmál, áróður gegn and-
spyrnuhreyfingunni og fyrir lepp-
stjórn Vichys og fleira, tóku ástir
milli Hitlers og Stalíns að kulna.
Samkvæmt nýjum fyrirmælum
foringjans, átti nú að útrýma
kommúnistum. Með kommúnist-
um varð fjöldi andspyrnumanna
áætlaður um 160.000 strax í lok
’40. En að sjálfsögðu vildu komm-
únistarnir aldrei láta skrá sig sem
meðlimi í F.N.F.L. Flokkurinn eini
hélt nákvæmar tölur um meðlimi
sína í andspyrnunni. Vegna út-
rýmingarherferða á hendur Gyð-
ingum bættist einn hópur enn í
andspyrnuhreyfinguna: flótta-
menn frá Hollandi, Belgíu og
Frakklandi.
Tvö önnur samtök voru mjög
virk bæði í Frakklandi og Belgíu:
Annars vegar B.C.R.A. (miðstöð
uppljóstrana og beinna aðgerða).
Hlutverk þess var að afla allra fá-
anlegra upplýsinga um gerðir og
ferðir nazista, að koma alls konar
hermdarverkum í framkvæmd svo
og skæruhernaður á hersveitir
þeirra. í þessari deild voru alls 97
útvarpsfræðingar virkir til að
viðhalda sambandi við herafla
Bandamanna. Af þeim voru 38
teknir af lífi.
Hins vegar „Líflína" sem hefur
verið afar vinsæll sjónvarpsflokk-
ur viða um heiminn. Hér vann
smáhópur manna það stórkostlega
verk að bjarga mönnum, að vísu
fyrst og fremst flug- eða her-
mönnum, úr klóm nazista, en
einnig andspyrnumönnum og Gyð-
ingum. Þessi hópur var um 2000
manns, en B.C.R.A. var 3600
manns. En eins og kom greinilega
Christian G. Favre
„Til er fjöldi bóka — bæði
í Frakklandi og víðar í Evr-
ópu — um sögu þessa dimma
tímabils. Einnig eru til
skýrslur um fjölda and-
spyrnumanna bæði í Bret-
landi og Frakklandi."
fram í sjónvarpsflokknum, hefði
þessi litli hópur aldrei getað unnið
gagnlegt verk, hefði hann ekki
fengið hjálp og aðstoð frá íbúum
landsins. En hver myndi telja í
hóp andspyrnumanna, krakka,
sem voru ef til vill að bera bréf
eða skilaboð milli stöðvanna, unga
fólkið, stundum kornungt, sem
hætti lífi sínu til að koma matar-
körfu á felustað nokkurra flótta-
manna eða andspyrnumanna. Af
þessum 5600 leyniþjónustumönn-
um, það vill svo heppilega til að ég
þekki nokkra meðal þeirra, er fús-
ir voru að láta mér öll gögn í té),
náðu nazistar, (einkum Klaus
Barbie), aðeins 800. Sumir voru
pyntaðir til dauða, hinir voru
hálshöggnir á götu með öxi, eins
og fyrir 300 árum. Þegar menn
vita hve fullþróað útrýmingartæki
Gestapo var, fer ekki á milli mála,
að án virkrar hjálpar þjóðarinnar
hefðu hinir 4800 (82%) ekki slopp-
ið í gegnum eina þaulhugsuðustu
njósnadeild heims.
Sama er að segja um and-
spyrnuhreyfinguna í heild; án
þátttöku íbúa landsins hefði starf-
semi andspyrnumanna aldrei ver-
ið jafn árangursrík. Furðuleg
virðist þó sú staðreynd, að margur
fann í geigvænlegum kringum-
stæðum kjarkinn til að bjarga lífi
flóttamanns eða slasaðs her-
manns, þ.e.a.s. þegar á reyndi. Til
dæmis Nicolette B, (hún var þá
tæplega 14 ára), sem hljóp 12 kíló-
metra um miðja nótt í september
1943 til að sækja lækni fyrir særð-
an andspyrnumann, meðan for-
eldrar hennar földu hann í hlöð-
unni. Saga hernumins Frakklands
er ekki nema safn af slíkum „smá-
hetjudáðum".
Milli 1943 og 1944 skipulögðu
samherjar nazista í Frakklandi
S.T.O. (Her- og vinnuskylda), sem
átti að gegna hlutverki herþjón-
ustu. í rauninni voru þúsundir
ungra manna sendir til Þýska-
lands til að þræla annað hvort í
vopnaverksmiðjum eða við bygg-
ingu víglína og lagningu vega.
Fljótlega kom í ljós að mikill
meirihluti ungra manna kaus
frekar að gerast liðhlaupar en að
þjóna hernaðarframleiðslu naz-
ista. Þessir áttu ekki heldur nokk-
urra kosta völ: Þeir voru dæmdir
til dauða af stjórninni. Þeir leit-
uðu skjóls í andspyrnunni. Þar
mátti reikna með allt að 150.000
manna liðsauka. Um leið og
Bandamenn komust nær og nær
nazistum, bættust æ fleiri í raðir
andspyrnumanna. Á árunum 1944
til 1945 var fjöldi þeirra auk liðs-
auka hvaðanæva talinn um 2,2
milljónir manna.
Einnig kom fyrir, að lögreglu-
foringjar eða öryggisverðir — er
vitanlega voru skráðir hjá sam-
vinnumönnum nazista í Vichy —
hjálpuðu löndunum sínum að
sleppa í gegnum línu Þjóðverja
eða úr greipum Gestapo (sígilda
myndin „Casablanca" er gott
dæmi um þessa hugrókku menn,
þótt hún sé tilbúningur.)
50 árum seinna virðast í Frakk-
iandi, og meira að segja í nokkrum
öðrum Evrópulöndum, nokkrir ör-
smáir — en því miður mjög virkir
— hægriöfgasinnaðir hópar (ný-
nazistar, fasistar og fleiri hægri-
samtök) vera að hefja áróðurssókn
og það í tvöföldum tilgangi: ann-
ars vegar að réttlæta glæpi naz-
ista í heiminum og hins vegar að
skapa gyðingahatur — og það með
öllum tiltækum ráðum. t Frakk-
landi reyna þeir núna að láta
endurskoða réttarhöldin yfir
Pétain marskálki og samverka-
mönnum hans. Frá þeim berast
eingöngu raddir um „nýtt upp-
gjör“. Langflestir Frakkar hafa
þjáðst bæði á sál og líkama af
hernámi lands síns. Langflestir
veittu innrásarliðinu mótspyrnu
en á ólíka vegu.
Ég veit um Frakka hérlendis
sem hneyksluðust á ábyrgðarlaus-
um fullyrðingum í sjónvarpinu, og
ég get ímyndað mér — nema komi
opinber leiðrétting — að eitthvað
um ábyrgðarlausan fréttaflutning
hér, birtist í blöðum þarlendis.
Væri ekki kominn tími til, að þjóð-
in fari að endurmeta vald og stöðu
ríkisfjölmiðla, svo og einokun
þeirra, sem tilsýndar miðast fyrst
og fremst við áróðursstarfsemi og
„desinformation". Videoson-málið
finnst mér líka vera glöggt dæmi
um stefnu ríkisvalds gagnvart
skoðanafrelsi íslendinga og rétt
þeirra á óháðum fréttum.