Morgunblaðið - 13.04.1983, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 1983
Júlíus Baldvinsson
fulltrúi — Minning
Fæddur 24. ágúst 1915
Dáinn 5. aprfl 1983
Enn einn félaginn úr gömlu
bjartsýnu fylkingunni, sem stóðu
að stofnun og störfum bernskuára
SÍBS, Júlíus Baldvinsson„ gjald-
keri stjórnar sambandsins, er fall-
inn frá rúmlega 67 ára gamall.
Júlíus fæddist að Arbakka á
Árskógsströnd 24. ágúst 1915 og
voru foreldrar hans Baldvin Þor-
steinsson skipstjóri þar og Sólveig
Stefánsdóttir frá Krossum í Eyja-
firði.
Sem kornabarn kynntist Júlíus
berklaveikinni er hann missti
móður sína úr þeirri skæðu veiki
frá 10 börnum.
Við fráfall móður sinnar tvístr-
aðist systkinahópurinn til skyld-
menna við Eyjaförð og til Siglu-
fjarðar, en Július fór í fóstur að
Birnunesi á Árskógsströnd, sem
hann ætíð taldi sitt bernskuheim-
ili.
Á uppvaxtarárum Júlíusar herj-
aði berklaveiki hér á landi og var
sérstaklega skæð fyrir Norður-
landi og veiktust a.m.k. tvö systk-
ina Júlíusar, sem ég kynntist og
voru virkir félagar í samtökum
berklasjúklinga, en þau eru látin
fyrir nokkrum árum.
Sjálfur veiktist Júlíus af berkl-
um 1936 og var lagður inn á
Kristneshæli og þar með hófst
sjúkrasaga hans, sem var nær
óslitin að undanteknum 16 árum
er hann vann sem skrifstofustjóri
hjá fyrirtækinu Agli Vilhjálms-
syni hér í bæ.
SÍBS var stofnað 1938 af sjúkl-
ingum yfirfullra berklahælanna,
Kristnesi og Vífilsstöðum, og varð
Júlíus þegar stofnandi að sam-
bandinu og mætti sem fulltrúi
Kristneshælis á öðru þingi þess
1940.
Má ségja að frá þeim tíma hafi
Júlíus helgað alla sina starfs-
krafta samtökum berklasjúkl-
inganna, enda fljótlega kosinn til
hinna margvíslegustu trúnaðar-
starfa hjá SÍBS.
Draumur þeirra berklasjúkl-
inga er stóðu að stofnun samtak-
anna var að styðja hver annan til
sjálfsbjargar og að koma upp
endurhæfingastofnun og endur-
menntun til að auðvelda útskrif-
uðum sjúklingum að komast til
nýrri og hæfari starfa miðað við
getu hvers og eins.
Efst á blaði var því vonin og
óskin um stofnun, sem tæki við
sjúklingunum af hælunum og und-
irbyggi þá betur en verið hafði.
Á árinu 1945, eða sjö árum eftir
stofnun SÍBS, varð draumurinn
um stofnun endurhæfingastöðvar
berklasjúklinga að veruleika þeg-
ar Reykjalundur tók á móti fyrstu
berklasjúklingunum.
Meðal fyrstu vistmanna Reykja-
lundar var Júlíus Baldvinsson og
vann hann þar við bókhald.
Á Reykjalundi kynntist Júlíus
ungri stúlku, Gyðu Kjartansdótt-
ur frá ísafirði, og felldu þau hugi
saman og urðu fyrsta parið meðal
vistmanna sem gifti sig á staðn-
um.
Var mikið ástríki með ungu
hjónunum, sem ólu þá von að kom-
ast af sjúkrastofnun og á sitt eigið
heimili.
Skólaganga Júlíusar varð
styttri en hann hafði ætlað sér, en
hann var einn vetur í Samvinnu-
skólanum, gekk mjög vel námið,
en þá tók berklaveikin völdin og
hælisvistin hófst og tók fyrir frek-
ari skólagöngu.
Bókhaldsstörf Júlíusar á
Reykjalundi urðu honum sú fram-
haldsmenntun sem gerði hann að
afbragðsbókara, enda voru gáfur
hans góðar og starfshæfni mikil,
þrátt fyrir veikburða líkama.
Árið 1952 fóru ungu hjónin frá
Reykjalundi og Júlíus gerðist
skrifstofustjóri hjá fyrirtækinu
Agli Vilhjálmssyni, þar sem hann
vann í 16 ár sem fyrr segir, en þá
fluttust þau á ný til Reykjalundar,
þar sem Júlíus tók á ný til starfa
og þá sem skrifstofustjóri þessa
vaxandi fyrirtækis.
Öll þing SÍBS að undanteknu
stofnþingi sambandsins 1938 hef-
ur Júlíus setið og verið ávallt mjög
virkur, enda fljótt valinn til hinna
margvíslegustu trúnaðarstarfa og
hefur m.a. setið í stjórn sam-
bandsins I rösk þrjátíu ár eða frá
1954 og þar af lengst sem gjald-
keri sambandsins.
Ennfremur hefur hann hin síð-
ari árin setið í stjórn Reykjalund-
ar og verið í forsæti happdrættis-
ráðs SÍBS frá stofnun þess.
Af þessari upptalningu um
trúnaðarstörf Júlíusar hjá sam-
tökum berklasjúklinga má sjá það
traust er hann naut í þeirra hópi.
Tillögugóður, glöggskyggn og
starfsfús var Júlíus. Aldrei færð-
ist hann undan störfum er til hans
var leitað, þótt bæði hann og ekki
síður við félagarnir ætluðum hon-
um um of vegna þverrandi þreks
hans hin síðari árin. Ótal eru þau
skiptin sem hann varð í skyndingu
að leggjast inn á sjúkrahús.
Ekki var Júlíus fyrr kominn af
sjúkrahúsinu en hann var tekinn
til starfa á Reykjalundi og fyrir
SÍBS enda voru mörg verkefnin
sem biðu hans bæði á Reykjalundi
og einnig í Múlabæ, dagvistar-
stofnun aldraðra og fatlaðra, sem
tók til starfa á þessu ári í sam-
vinnu við Reykjavíkurdeild Rauða
kross íslands og samtök aldraðra í
húsnæði SÍBS í Ármúla, þar sem
áður voru vinnustofur sambands-
ins, Múlalundi, en þar var Júlíus
annar fulltrúa SÍBS í þeirri sam-
starfsnefnd er hefur annast stofn-
un og stefnumótun þeirrar stofn-
unar.
Lífsfylling og hamingja mikil
var það Júliusi og Gyðu konu hans
er þau eignuðust dóttur 1.7. 1956,
Steinunni Þórdísi, er varð sólar-
geislinn í tilveru þeirra. En þverr-
andi heilsa Gyðu var þess vald-
andi að Júlíus fluttist á ný að
Reykjalundi og gerðist þar skrif-
stofustjóri sem fyrr segir.
Ef tóm gafst frá önnum og
heilsa leyfði leitaði Júlíus til
bernskustöðvanna við Eyjaförð,
ásamt eiginkonu, þar sem þau
gátu hvílt sig með ættingjum og
vinum hans og hélt hann þar
gjarnan upp á afmæli sitt.
I síðustu för þeirra hjóna, Júlí-
usar og Gyðu, er hann var 55 ára
gamall, í ágúst 1970, veiktist Gyða
skyndilega og var lögð inn á
Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri
og andaðist þar.
Bjuggu þau mæðginin Steinunn
og Júlíus áfram á Reykjalundi eða
þar til hún gifti sig Björgvin Tóm-
assyni, sem nú stundar nám í
Þýskalandi við orgelviðgerðir.
Eiga ungu hjónin eitt barn, dótt-
ur, sem Gyða heitir, og hugðist
Júlíus heimsækja fjölskylduna í
Þýskalandi á þessu ári.
f júlí 1977 giftist Júlíus á ný
Guðlaugu Torfadóttur, starfs-
manni á Reykjalundi, og á hún tvö
börn sem Júlíus reyndist sem besti
faðir.
Páskaleyfi sínu hugðist Júlíus
að þessu sinni verja á bernsku-
stöðvunum hjá frændfólki sínu og
vinum og einkabróður sínum á
Akureyri, því nú voru þeir aðeins
tveir eftir af systkinahópnum
stóra, en átta voru fallin frá fyrir
aldur fram.
Að þessu sinni var einnig eig-
inkonan Guðlaug með í för sem
var Júlíusar síðasta því hann
veiktist á annan dag páska og and-
aðist á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri að morgni þriðjudagsins
5. apríl sl.
Þegar komið er að leiðarlokum
og kveðja þarf góðan vin og félaga
er efst í huga þakklæti fyrir sam-
fylgdina og allar ánægjustundirn-
ar sem við höfum átt saman, en þó
fyllist hugur trega vegna missis
þessa góða vinar og samstarfs-
manna, Júlíusar Baldvinssonar, en
sárari hlýtur þó tregi skyldmenn-
anna allra að vera við hið óvænta
fráfall Júlíusar og sendum við
þeim öllum innilegustu samúð-
arkveðjur.
Útför Júlíusar Baldvinssonar
fer fram frá Lágafellskirkju í
Mosfellssveit kl. 13.30 í dag.
Kjartan Guðnason,
formaður SÍBS.
Nú þegar Júlíus vinur minn
Baldvinsson er allur, þá hvarflar
hugurinn eðlilega til upphafs sam-
skipta okkar og til þess fjölbreyti-
lega samstarfs, sem hefur tengt
okkur nánum vináttuböndum í
meira en fjóra áratugi.
Júlíus veiktist af berklum 1936
og lenti í því óláni, sem einkenndi
feril berklasjúklinga á þeim tíma,
að innskrifast á hæli, fá þar
nokkra bót, útskrifast til vinnu,
veikjast aftur og innritast á ný.
Þetta henti Júlíus hvað eftir ann-
að og varð til þess, að hann mynd-
aði sér fljótt ákveðnar hugmyndir
um það, hvert skyldi verða höfuð-
verkefni þeirra samtaka berkla-
sjúklinga, sem þá voru í undirbún-
ingi.
Kristnesingar hófu þá funda-
höld, og bréfaskriftir um nauðsyn
þess að stofna samtök og þar var
Júlíus með frá upphafi. Honum
var það ljóst, að meginverkefni
samtaka berklasjúklinga átti að
vera það að koma upp þjálfunar-
stöð, er skyldi vera eins konar brú
á milli hælanna og hins almenna
vinnumarkaðar. Hann hafði sjálf-
ur kynnst óttanum við að útskrif-
ast, sem oft þótti geigvænlegri en
óttinn við að leggjast inn á hæli.
Seinna orðaði annar mætur
berklasjúklingur þetta í blaða-
grein svo: „Flestum hafa orðið
þung sporin inn fyrir þröskuld
berklahælanna, en þau undur
skeðu, að burtskráning af hælun-
um varð í mörgum tilfellum skip-
un til sjálfsmorðs."
Fljótt eftir stofnun SÍBS var
einróma samþykkt, að meginverk-
efnið skyldi verða að reisa Vinnu-
heimili fyrir berklasjúklinga í
þeim tilgangi að vinna gegn víta-
hringnum illræmda, sem áður er
getið. Þar átti að þjálfa upp
starfsgetuna, þannig að leiðin lægi
síður inn á hælin aftur, þótt starf
hæfist á hinum almenna vinnu-
markaði. Ekki er vafi á því, að
persónuleg reynsla Júlíusar og
kynni hans af vanda félaganna olli
nokkru um það, hve ötullega hann
barðist fyrir þessari stefnumörk-
un sambandsins. Júlíus kom í
Reykjalund, áður en stofnunin tók
til starfa. Yfirhjúkrunarkonan
fékk 3 væntanlega vistmenn til
þess að vinna með sér að lokaund-
irbúningi, Júlíus var einn af þeim.
Litla samfélagið á Reykjalundi
var um margt allsérstætt á fyrstu
starfsárunum. Starfsfólk og
vistmenn höfðu að verulegu leyti
sömu áhugamál og áttu við svipuð
vandamál að stríða. Allir áttu
þann draum, að hin unga stofnun
mætti vaxa og blómgast, gegna
því hlutverki, sem henni var ætl-
að, og í engu bregðast þeim von-
um, sem við hana voru bundnar.
Það nýmæli var í reglugerð
Reykjalundar, að af- 5 manna
stjórn skyldu 2 vera vistmenn á
stofnuninni. Það var mikið lán
fyrir Reykjalund, að í fyrstu
stjórn völdust frá vistmönnum
tveir sérstakir hæfileikamenn,
annar þeirra var Júlíus Baldvins-
son. Júlíus var vistmaður á
Reykjalundi frá upphafi starfs til
1952. Hann reyndist þar sérstak-
lega nýtur og hæfur starfsmaður,
ekki aðeins sem stefnumarkandi
stjórnarmeðlimur, heldur var
hann einnig mjög liðtækur við
lausn ýmissa vandamála vegna
áhuga síns fyrir gengi staðarins
og hæfileikans til þess að miðla
málum. Framkoma hans var alúð-
leg og einlæg og menn treystu
honum gjarnan fyrir sínum
vandamálum og leituðu ráða hjá
honum. Júlíus lagði gjörva hönd á
fjölmargt á Reykjalundi. Hann
starfaði að trésmíði, bókhaldi og
kennslu, en þar að auki tók hann
til hendi við ýmislegt annað, þegar
á þurfti að halda.
Nokkrum mánuðum eftir kom-
una á Reykjalund, kvæntist Júlíus
Gyðu Kjartansdóttur, Gyða hafði
alllengi þjáðst af berklaveiki, en
hlotið nokkurn bata eftir stórar
aðgerðir. Þau hjónin bjuggu síðan
búi sínu í einu litla húsinu okkar
og undu glöð við sitt. Er Júlíus
hafði verið 18 mánuði á Reykja-
lundi, skrifaði hann vini sínum á
Vífilsstöðum bréf. Þetta bréf var
síðan birt í Berklavörn. Þar stend-
ur m.a.: „Þá átján mánuði, sem ég
nú er búinn að dvelja hér, hefur
mér oft verið hugsað til þessa
kvölds, gert samanburð á því, sem
ég vonaði þá, að dvölin á Reykja-
lundi veitti mér og því, sem mér
hefur hlotnast. Ég vonaði, að með
væntanlegu starfi hér ykist mér
bjartsýni og áræði, sem eins og þú
kannast við var mjög takmarkað
orðið. Ég varð ekki fyrir vonbrigð-
um, og þar munu flestir vistmenn
hafa sömu sögu að segja."
1952 hafði heilsufar þeirra
hjóna batnað svo, að þau hurfu til
Reykjavíkur, þar sem Júlíus gerð-
ist skrifstofustjóri. Þar starfaði
hann við góðan orðstír í 16 ár. Á
þessum árum eignuðust þau hjón
einkadóttur sína, Steinunni, sem
nú dvelur í Þýskalandi. Aftur lá
leið Júlíusar á Reykjalundi. Með
auknum umsvifum vantaði hæfan
starfskraft, er vel þekkti til verka
á staðnum, og 1968 fluttu þau hjón
hingað aftur. Hann tók upp þráð-
inn að nýju í stjórn Reykjalundar
og reyndist sem fyrr sérlega til-
lögugóður og rökvís, enda brást
dómgreind hans ógjarnan. 1970
varð Júlíus fyrir þeirri miklu sorg
að missa Gyðu, konu sína. Hann
var ætíð mikili heimilisfaðir, sem
af natni og ástuð rækti heimili sitt
þrátt fyrir langan vinnudag. Fé-
lagsmál voru Júlíusi hugstæð,
enda starf hans í SÍBS og Reykja-
lundi samfelld félagsmálakeðja,
en á síðustu árum sínum tók hann
einnig verulegan þátt í hrepps-
málum og var tvisvar á lista Sjálf-
stæðisflokksins í Mosfellshreppi.
1977 kvæntist Júlíus Guðlaugu
Torfadóttur. Þau bjuggu á
Reykjalundi í farsælu hjónabandi,
og þrátt fyrir, að aðrir sjúkdómar
en berklarnir hrjáðu Júlíus í vax-
andi mæli, þá átti hann margar
góðar stundir með konu sinni síð-
ustu æviárin.
Fjölskyldur okkar Júlíusar
bjuggu á sömu lóðinni um áratugi.
Milli fjölskyldnanna voru mikil og
náin samskipti. Við höfum nú
misst einlægan vin og starfsfé-
laga, vin, sem aldrei brást, sem
alltaf mátti treysta. Ég og fjöl-
skylda mín vottum ekkju Júlíusar,
Steinunni dóttur hans, og tengda-
syni einlæga samúð. Missir þeirra
er mikill, en minnast skal þess, að
þessi sjúkdómshrjáði maður leysti
af hendi ævistarf, sem hverjum
fullfrískum væri sómi að, ævi-
starf, sem fjöldi einstaklinga hef-
ur þegar notið góðs af og sem enn
fleiri munu njóta I framtíðinni.
Stjórn Reykjalundar þakkar
ómetanlegt brautryðjandastarf og
vottar aðstandendum öllum inni-
lega samúð.
Oddur Olafsson.
Júlíus Baldvinsson veiktist ung-
ur maður af lungnaberklum.
Raunar komu þeir I ofanálag við
annan lungnasjúkdóm, astma,
sem Júlíus fann fyrir strax á ungl-
ingsárum. Um hríð mátti ekki á
milli sjá hvert hefði yfirhöndina,
astminn, berklarnir eða þrek Júlí-
usar. Þar kom að lokum að berkl-
arnir lutu lægra haldi, a.m.k. sem
virkur sjúkdómur, spor þeirra
voru varanleg. Hins vegar hélt
astminn áfram og þyngdist með
árunum fremur en léttist. Síðar
komu enn aðrir og varanlegri
sjúkdómar. Varla er ofmælt að
Júlíus hafi allt frá unglingsárum
átt við sjúkdómaröð að etja sem
varla á sinn líka meðal manna.
Ekki verður sú röð rakin hér en
fullyrða má að hver einn þessara
sjúkdóma út af fyrir sig hefði orð-
ið hverjum meðalmanni að um-
talsverðu fótakefli. Að þeir fengu
ekki sligað Júlíus — hann stóð
ætíð réttur aftur — grundaðist á
því að hann var ofan meðallags í
burðum, andlegum og líkamlegum.
Þeim beitti hann gegn eigin van-
heilsu en að því slepptu átti hann
samt eftir burði í ótrúlegum mæli
og nýtti þá markvisst samferðar-
mönnum í hag.
Júlíus var meðal þess framúr-
stefnufólks sem voru berklasjúkl-
ingar á kreppuárunum og stofn-
uðu félag sín á milli, SÍBS, haustið
1938. Félagið setti sér ýmis
markmið sem mörgum þóttu ólík-
leg þá og þættu enn, m.a. að koma
í framkvæmd verkefni sem heil-
brigðisyfirvöld á þeim tíma gátu
ekki sinnt, sem var að koma á fót
stofnun þar sem berklasjúklingar
gætu endurhæfst og það mest á
eigin vegum. SÍBS varð lífsnautur
Júlíusar og vettvangur til hinsta
dags.
Júlíus var virkur þátttakandi í
starfsemi Reykjalundar frá fyrsta
degi hennar og til hinsta dags
hans. Vinnuheimilið að Reykja-
lundi tók formlega til starfa 1.
febrúar 1945. Þann dag voru
fyrstu vistmennirnir innritaðir og
var Júlíus á meðal þeirra. Hann
var í upphafi starfseminnar val-
inn af vistmönnum fulltrúi þeirra
í stjórn Reykjalundar og gegndi
þeirri ábyrgð þar til hann útskrif-
aðist 1952. Þar kvæntist hann
fyrri konu sinni, Gyðu Kjartans-
dóttur, sem var þar einnig vist-
maður. Gyða lést 1970.
Svo skipuðust mál síðar góðu
heilli að Júlíus réðst starfsmaður
að Reykjalundi árið 1968, til að
byrja með skrifstofustjóri, síðar
fulltrúi framkvæmdastjóra um öll
málefni heimilisins (sjúkrahúss-
ins). Og aftur settist hann í stjórn
Reykjalundar sl. haust, nú sem
fulltrúi stjórnar SÍBS.
Fyrst kynntist ég Júlíusi 1962
þegar ég var ráðinn til starfa að
Reykjalundi. Allt að daglegir sam-
starfsmenn höfum við verið í
hartnær 15 ár. Júlíus hélt manna
mest uppi heilbrigðum metnaði
fyrir hönd stofnunarinnar og stað-
arins í heild og lét sig varða allt
sem betur mátti fara í starfsem-
inni innan dyra og utan. í hverju
verki fylgdi hugur máli, jafnt
smáviðvikum og meiri háttar úr-
lausnarefnum. Það sveið honum
ávallt ef ekki var unnt af fjár-
hagslegum eða tæknilegum ástæð-
um að framkvæma strax áform
sem horfðu til bóta.
Júlíus var loftkastalalaus mað-
ur, nákvæmur í dagfari og starfi,
virti til fulls staðreyndir á borð
við tölur, bókhald og skýrslur og
stóð báðum fótum fast í raunveru-
leikanum. Bjóst reyndar við sama
af öðrum. Hann var lipur sam-
skiptamaður og sanngjarn, félags-
lyndur með afbrigðum, vitandi að
„sameinaðir stöndum vér, sundr-
aðir föllum vér“. Þegar menn settu
upp báta á land áður fyrr kölluðu
þeir „samtaka nú“ um leið og þeir
tóku á hver með því afli sem hann
hafði yfir að búa, að öðrum kosti
gekk ekki uppsátrið. Eftir á að
hyggja var samhvatning af ámóta
tagi þungamiðjan í viðhorfum
Júlíusar til þess sem gera þurfti,
og raunar allra sem á sínum tíma
unnu að því að Reykjalundur reis.
Sú fullyrðing, sem heyrst hefur,
er án efa einföldun um of, að við-
horf og viðmót íslendinga ein-
kennist annars vegar af látlausri
gamansemi, hinsvegar rammri al-
vöru og að meðalhófið í þessum
efnum sé fágætt með þeim. Hvað