Morgunblaðið - 29.06.1983, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1983
Réttindi
aldraðra
— eftir Margréti
Thoroddsen
„En ég vil að lokum
hvetja alla ellilífeyris-
þega, ef þeir eru í
minnsta vafa um rétt
sinn, að snúa sér til
Tryggingastofnunar eða
umboða hennar og fá
nánari upplýsingar. Það
er skylda okkar, sem
þar vinnum, að veita all-
ar þær upplýsingar, sem
um er beðið og benda
fólki á hvernig mál þess
verði farsælust til lykta
leidd.“
Morgunblaðið hefur óskað eftir
að fá til birtingar erindi, sem Mar-
grét Thoroddsen flutti á fundi VR
um málefni aldraðra á Hótel Sögu
hinn 28. maí sl. og fer það hér á
eftir:
Góðir áheyrendur.
Ég veiti forstöðu þeirri deild
Tryggingastofnunar ríkisins, sem
heitir Félagsmála- og upplýsinga-
deild. Verksvið hennar er m.a. að
annast upplýsingastarfsemi og út-
gáfu leiðbeiningarita fyrir bóta-
þega og gera almenningi grein
fyrir rétti einstaklingsins í kerf-
inu.
Tryggingakerfið er svo marg-
slungið, að ekki er hægt að búast
við að fólk átti sig á því í einni
svipan. Því miður verðum við oft
áþreifanlega vör við, að fólk hefur
farið á mis við þær bætur, sem það
á rétt á vegna ókunnugleika. Þess
vegna er það sérstaklega ánægju-
legt, að Verslunarmannafélag
Reykjavíkur skuli hafa boðað til
þessa fundar og gefið okkur hjá
Tryggingastofnuninni tækifæri til
að kynna rétt aldraðra í trygg-
ingakerfinu.
Grundvöllurinn að því almanna-
tryggingakerfi, sem við búum við í
dag, var lagður með setningu laga
nr. 40/1946, sem tóku gildi 1. jan.
1947. Ma segja, að lög þessi hafi
valdið algjörum straumhvörfum í
þróun almannatrygginga hér á
landi. Síðan hafa þau að sjálf-
sögðu verið aukin og endurbætt og
eru í stöðugri endurskoðun í sam-
ræmi við breytta tíma.
Tryggingastofnun ríkisins ann-
ast framkvæmd almannatrygg-
inga. Aðalskrifstofa hennar er í
Reykjavík að Laugavegi 114, en
umboðsmenn hennar utan Reykja-
víkur eru bæjarfógetar og sýslu-
menn, hver í sínu umdæmi.
Forstjóri annast stjórn stofnun-
arinnar, en 5 manna tryggingaráð
hefur eftirlit með fjárhag og
rekstri hennar. Er það kosið af
Sameinuðu Alþingi eftir hverjar
alþingiskosningar, en trygginga-
ráðherra skipar formann þess úr
þeim hópi.
Tryggingaráð heldur fundi
hálfsmánaðarlega, þar sem öll
stefnumarkandi mál eru tekin
fyrir og fullnaðarúrskurður lagð-
ur á ýms mál. Bótaþegi getur
áfrýjað máli sínu til trygginga-
ráðs, ef hann sættir sig ekki við
þær málalyktir, sem hann fær.
Réttindi aldraðra
Ég mun nú í stórum dráttum
skýra frá réttindum aldraðra í al-
mannatryggingakerfinu:
Rétt á ellilífeyri eiga allir, sem
orðnir eru 67 ára og hafa átt lög-
heimili hér á landi a.m.k. 3 ár á
aldrinum 16—67 ára. íslenskur
ríkisborgararéttur er ekki skil-
yrði.
Grunnlífeyrir, sem frá 1. júní
verður 3.035 kr. á mánuði, er al-
gjörlega háður tekjum og efnahag.
Ef hjón njóta bæði lífeyris, er
hann 10% lægri hjá hvoru þeirra.
Sl. mánuð fengu 19.046 einstakl-
ingar greiddan ellilífeyri hjá
Tryggingastofnuninni, svo þetta
er orðinn nokkuð stór hópur eða
8% af íbúum landsins. Aftur á
Margrét Thoroddsen flytur ávarp.
móti er hlutfallið í Reykjavík
heldur hærra eða 10,4%.
Félagsmála- og upplýsingadeild
stofnunarinnar sér um að senda
fólki, sem er að komast á ellilíf-
eyrisaldur, bréf með upplýsingum
þar að lútandi og til að minna það
á rétt sinn, þar sem sækja þarf um
allar bætur almannatrygginga.
Er hagkvæmt að fresta
töku ellilífeyris?
Heimilt er að fresta töku ellilíf-
eyris og hækkar mánaðargreiðsl-
an þá með hverju ári, sem líður
fram til 72 ára aldurs.
Margir spyrja, hvort hagkvæm-
ara sé að fresta töku ellilífeyris, ef
fólk er t.d. í starfi ennþá eftir 67
ára aldur. Því er erfitt að svara.
Að vísu kann svo að fara, að þegar
ellilaunin bætast ofan á aðrar
tekjur, fari upp undir helmingur-
inn af þeim í skatta. Aftur á móti
finnst sumum hagstæðara að taka
ellilaunin strax og þeir eiga kost á
þeim og leggja þau inn á verð-
tryggðan sparireikning og geyma
þau þar til efri áranna, ef þeir
þurfa ekki nauðsynlega á þeim að
halda.
Hér skal ekki lagður neinn dóm-
ur á hvort er hagstæðara.
Rétt er að taka fram, að andist
sá, sem frestað hefur töku ellilíf-
eyris, á eftirlifandi maki rétt á
þeirri hækkun, sem frestunin
hafði í för með sér.
Réttur sjómanna
Ég sagði áður, að réttur til elli-
lífeyris yrði til við 67 ára aldur.
Ein undantekning er þó þar á í
sambandi við sjómenn. Éf þeir
hafa stundað sjómennsku í 25 ár,
að meðaltali 180 daga á ári, öðlast
þeir þennan rétt við 60 ára aldur.
Tekjutrygging
Ellilífeyri fylgja ýmsar tengdar
bætur, því sýnt er að enginn getur
Iifað af honum einum saman, ef
aðrar tekjur eru ekki fyrir hendi,
svo sem eftirlaun úr lífeyrissjóði.
Árið 1971 voru gerðar miklar
endurbætur á tryggingalöggjöf-
inni, en veigamesta breytingin að
mínum dómi var lögfesting tekju-
tryggingar elli- og örorkulífeyris-
þega.
Ef tekjur ellilífeyrisþega aðrar
en bætur almannatrygginga fara
ekki upp fyrir ákveðið mark, fær
viðkomandi óskerta tekjutrygg-
ingu, sem nú verður 3.712 kr. á
mánuði fyrir einstakling, en held-
ur minni hlutfallslega fyrir hjón.
Til tekna í þessu sambandi teljast
þó ekki vextir, verðbætur eða
gengishagnaður, sem frádráttar-
bær eru frá tekjum við ákvörðun
tekjuskattsstofns. Auk þess sam-
þykkti Tryggingaráð í mars sl. að
ekki skyldi tekið tillit til láglauna-
bóta við ákvörðun tekjutrygg-
ingar.
Þið megið þó ekki skilja þetta
sem svo, að aldrað fólki eigi ekki
neinn rétt á tekjutryggingu, þó
tekjurnar fari yfir þetta mark.
Það sem skeður er, að sá hluti
tekna, sem er fyrir ofan þetta
tekjumark, skerðir tekjutrygging-
una eftir ákveðnum reglum, þar til
hún fellur alveg niður.
Þessvegna er sjálfsagt fyrir elli-
lífeyrisþega að kynna sér hjá
Tryggingastofnuninni eða um-
boðsmönnum hennar, hvort hann
eigi ekki rétt á tekjutryggingu, þó
hann sé með einhverjar tekjur.
Þar sem eftirlaun úr lífeyris-
sjóði valda skerðingu, segir fólk
• stundum sem svo, að það borgi sig
varla að fá þessi eftirlaun. En það
er mikill misskilningur, því fólk
ber alltaf meira úr býtum sem fær
eftirlaun, þó tekjutryggingin
skerðist eða hverfi, sem hún gerir
ef eftirlaunin eru há.
Með umsóknum um tekjutrygg-
ingu þarf að fylgja skattframtal
síðastliðins árs.
Niðurfelling síma-
gjalda
Ellilífeyrisþegi, sem hefur
óskerta tekjutryggingu, á rétt á
niðurfellingu fastagjalds af síma,
ef hann býr einn í íbúð eða aðrir
heimilismenn eru annaðhvort
undir 25 ára aldri eða hafa einnig
óskerta tekjutryggingu.
Ég hef orðið vör við þann mis-
skilning, að fólk heldur, að þeir
sem háaldraðir eru fái skilyrðis-
laust þessa niðurfellingu. Því mið-
ur er því ekki þannig farið, því
þessi hlunnindi eru algjörlega háð
því að tekjutryggingin sé óskert.
Umsóknum um niðurfellingu á
símagjaldi skal skila til póst- eða
símstöðva.
Sérstök uppbót
Annarskonar uppbót er einnig
heimilt að greiða á ellilífeyri og er
hún jafnt miðuð við hjón sem ein-
staklinga. Er hún greidd vegna
sérstaks kostnaðar, sem lífeyris-
þegi hefur, t.d. í sambandi við
lyfjanotkun, mikla umönnun í
heimahúsi, vegna hárrar húsa-
leigu eða vistunar á elliheimili.
Upphæð þessi er ákveðinn hundr-
aðshluti af einstaklingslífeyri og
mismunandi há eftir aðstæðum.
Er hún úrskurðuð í hverju ein-
stöku tilviki af lífeyrisdeild
Tryggingastofnunar.
Umsókn um uppbót skal fylgja
vottorð læknis um lyfjanotkun eða
annan kostnað, t.d. vegna umönn-
unar, en húsaleigukvittanir, ef um
háa húsaleigu er að ræða.
Ellilífeyrisþegar, sem njóta
þessarar uppbótar geta fengið
vottorð hjá Tryggingastofnuninni
eða umboðum hennar þar að lút-
andi og fá þá niðurfellingu á af-
notagjaldi af útvarpi og sjónvarpi,
ef þeir framvísa því hjá Inn-
heimtudeild Ríkisútvarpsins.
Maki ellilífeyrisþega, sem þarf
að annast hann, en er ekki sjálfur
kominn á lífeyri, getur sótt um
makabætur. Geta þær numið allt
að 80% af einstaklingslífeyri.
Tryggingaráð getur ákveðið að
greiða ellilífeyrisþega barnalíf-
eyri, ef hann á barn undir 18 ára
aldri.
Bensínstyrkur —
bifreiöalán
Ellilífeyrisþegi getur sótt um
svokallaðan bensínstyrk, ef hon-
um er brýn nauðsyn að hafa bif-
reið vegna hreyfihömlunar. Þarf
að sækja um þennan styrk á sér-
stökum eyðublöðum og senda inn
læknisvottorð.
Greiðslur fara fram ársfjórð-
ungslega og miðast við verð á 200
1. af bensíni hverju sinni. Síðast
var hann greiddur í mai og var þá
3.240 kr.
Ellilífeyrisþegar, sem eru
hreyfihamlaðir, geta einnig sótt
um lán til bifreiðakaupa. Eru þau
óverðtryggð og endurgreiðast ým-
ist á 3 eða 4 árum eftir því hver
upphæðin er. Algengast er að lán-
aðar séu 30 þús. kr., en heimilt er
að lána 42 þús. kr., ef um mjög
mikla hreyfihömlun er að ræða
eða atvinnubílstjóra, sem hafa at-
vinnu af leigubílaakstri.
Auk þess greiðir Trygginga-
stofnunin margskonar hjálpar-
tæki, ýmist að fullu eða hluta.
Einnig er veittur styrkur til
kaupa á hjálpartækjum í bifreiðir
hreyfihamlaðra og talstöðvar er
hægt að fá lánaðar.
í slíkum tilfellum þarf að senda
inn umsókn, útfyllta af lækni, á
þar til gerðum eyðublöðum, til
sjúkratryggingadeildar eða trygg-
ingayfirlæknis.
Ferðakostnaður
Ýmiskonar ferðakostnaður er
greiddur fyrir ellilífeyrisþega sem
aðra, að uppfylltum vissum skil-
yrðum. Sjúkraflutningur innanbæj-
ar er þó aldrei greiddur.
Óhjákvæmilegur flutningur
sjúks manns í sjúkrahús (verði
hann ekki fluttur eftir venjulegum
farþegaflutningaleiðum) er
greiddur að 7/8. hlutum. Þó greið-
ir sjúklingur aldrei meira en 700
kr.
Þurfi sjúklingur ítrekað að tak-
ast ferð á hendur til þess að njóta
óhjákvæmilegrar sérfræðilegrar
meðferðar eða eftirlits hjá lækni
eða í sjúkrahúsi, tekur sjúkra-
samlag þátt í ferðakostnaði eftir
ákveðnum reglum og í sambandi
við ákveðna sjúkdóma.
Sjúkraþjálfun er greidd að 3/5
hlutum og að fullu vegna einstaka
sjúkdóma.
Gleraugnakostnaður
Ellilífeyrisþegar spyrja mikið
um þátttöku sjúkrasamlaga í gler-
augnakostnaði. Því miður eru,
gleraugu aðeins greidd i lækn-
ingaskyni og þá aðeins glerin, en
ekki umgjarðir.
Aftur á móti sér Heyrnar- og
talmeinastöð íslands, sem staðsett
er að Háaleitisbraut 1, um úthlut-
un heyrnartækja. Þarf viðkom-
andi þá aðeins að greiða 30% af
einu heyrnartæki, en 20%, ef um
tæki í bæði eyrun er að ræða. Þó
er aðeins hægt að fá heyrnartækin
með þessum kjörum á 3 ára fresti,
nema um breytta heyrn sé að
ræða. Að öðrum kosti þarf fólk
sjálft að greiða 65% innan þess
tíma.
Einnig er hægt að fá heyrnar-
tæki með sömu kjörum hjá Heyrn-
arhjálp, Klapparstíg 28.
15. des. sl. féll niður tollur og
söluskattur af heyrnartækjum,
svo nú eru þau mun ódýrari en
áður.
Ellilífeyrisþegar fá ókeypis
rafhlöður og viðgerðir.
Dvöl í sjúkrahúsi
Sjúkratryggingar greiða að
fullu kostnað á sjúkrahúsi fyrir
ellilífeyrisþega sem aðra. Ellilíf-
eyrisþeginn heldur auk þess
tryggingabótum sínum, ef sjúkra-
húsvistin hefur ekki verið lengri
en 4 mánuðir á undanförnum 24
mánuðum. Eftir það falla bætur
hans niður, þ.e.a.s. 5. mánuðinn.
Þó er alltaf greitt útskriftarmán-
uðinn.
Heimilt er þó Tryggingaráði að
víkja frá þessum tímamörkum, ef
sérstaklega stendur á.
Hafi sjúklingur eða maki hans
engar aðrar tekjur eftir að bætur
hans falla niður, á hann rétt á
vasapeningum, sem verða 1. júní
1.012 kr. á mánuði.
Hafa þeir þótt nokkuð lágir og
hefur fjölmiðlum orðið tíðrætt um
þá, en skv. nýjum lögum um mál-
efni aldraðra á að hækka þá í
áföngum.
Þegar rætt er um þessi mál, eins
og t.d. vasapeningana, hættir fólki
oft til að hugsa kalt til Trygg-
ingastofnunar ríkisins. En málið
er ekki svo einfalt, því það er ekki
hún, sem ræður þessu. Hún gerir
ekki annað en framkvæma þau
lög, sem Alþingi setur. Allar
breytingar á almannatrygginga-
löggjöfinni eru gerðar af full-
trúum okkar, alþingismönnunum.
Greiðslur til
elliheimila
Undanfarin ár hefur fyrirkomu-
lag á greiðslum til elliheimila ver-
ið þannig, að fari ellilífeyrisþegi
til dvalar á venjulegri vist á elli-
heimili heldur hann sínum bótum,
sem renna þá upp í daggjald elli-
heimilisins. Hafi vistmaðurinn
engar aðrar tekjur, greiðir Trygg-
ingastofnunin það sem á vantar til
að það nægi fyrir vistgjaldinu.
Vistgjald á elliheimili er nú
12.319 kr. á mánuði, en ellilífeyrir
og tekjutrygging 6.747 kr. og þessa
viðbót greiðir Tryggingastofnunin
í formi uppbótar. Auk þess greiðir
hún vistmanninum vasapeninga,
eins og ég gat um áður í sambandi
við sjúkrahúsvist.
Sé ellilífeyrisþeginn hinsvegar
með eftirlaun úr lífeyrissjóði,
verður uppbótin minni og jafnvel
engin, ef ellilífeyrir og eftirlaun
nægja fyrir vistgjaldinu. Þó á
vistmaður í því tilfelli að halda
eftir upphæð, sem samsvarar
skerðingarmörkum tekjutrygg-
ingar, sem nú eru 1.440 kr. á mán-
uði.
Þessi einstaklingur ber því held-
ur meira úr býtum en sá, sem ein-
göngu hefur vasapeninga, en þó
hefur mörgum eftirlaunamannin-
um þótt þetta harður kostur, þar
sem hann hefur kannske greitt í
lífeyrissjóð alla sína starfsævi og