Morgunblaðið - 29.06.1983, Blaðsíða 30

78
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1983
Traust kerfí —
lægra vöruverð
— Guðmundur Stefánsson skrifar um verðlagningu búvara
Þegar rædd eru málefni land-
búnaðarins hér á landi, eru skoð-
anir manna mjög skiptar eins og
raunar eðlilegt er. Allir eða a.m.k.
flestir virðast þó sammála um, að
þróttmikill landbúnaður sé þjóð-
inni nauðsyn.
Menn eru þannig nokkuð sam-
mála um markmið, en ágreining-
urinn kemur fram í dagsljósið,
þegar leiðir til að ná markmiðinu
eru ræddar. Þessi mál eru að
sjálfsögðu viðameiri en svo, að
þeim verði gerð ftarleg skil í
stuttri blaðagrein. Þess vegna
verður hér að neðan aðeins drepið
á einn þátt landbúnaðarmála,
verðlagsmál. Þessi þáttur er einn
hinn mikilvægasti og snertir jafnt
bændur og neytendur.
Störf Sexmannanefndar
Það virðist vera nokkuð út-
breiddur misskilningur að bændur
eða fulltrúar þeirra ákveði verð á
búvörum að mestu óáreittir. Þetta
er ekki tilfellið, a.m.k. ekki hvað
varðar þær búvörur sem verðlagð-
ar eru af Sexmannanefnd. Nefnd-
in er skipuð 3 fulltrúum bænda og
3 fulltrúum neytenda og verðlegg-
ur mjólk og mjólkurvörur s.s.
rjóma, smjör, skyr og osta, sauð-
fjárafurðir, nautakjöt, kartöflur
og hrossakjöt. Við verðlagningu er
stuðst við ákveðna bústærð, svo-
kallað grundvallarbú, en það er
440 ærgildi að stærð. Á þessu búi
gætu því verið t.d. 440 ær eða 22
mjólkurkýr eða blandað bú. Kýrin
er sem sé talin jafngilda 20 ám, en
kálfar og geldneyti talsvert færri
ærgildum og er það breytilegt eft-
ir stærð gripanna.
Þegar Sexmannanefnd fjallar
um búvöruverðið er óhætt að
segja, að slegist sé um hvern eyri.
Fulltrúar neytenda fallast ekki á
hækkanir, nema gild rök liggi
fyrir og fjarri fer því að fulltrúar
bænda geti ávallt fengið öllum
sínum kröfum framgengt.
„Sexmannanefnd" hefur að
sjálfsögðu sínar starfsreglur og
lög að fara eftir og þeim verða
auðvitað bæði fulltrúar bænda og
neytenda að hlíta. Hins vegar vita
allir sem eitthvað hafa fengist við
samningagerð, að sínum augum
lítur hver á silfrið og í störfum
Sexmannanefndar koma ætíð upp
atriði sem snúast um túlkun á
ýmsum atriðum. Það er því óhætt
að segja að störf í Sexmannanefnd
séu bæði flókin og vandasöm og
það er fráleitt að halda því fram
sem Jónas Bjarnason gerir í grein
í Dagblaðinu 23. maí sl., að Sex-
mannanefnd sé „valdalaus út-
reikningsaðili, því að allar út-
reikningsforsendur séu gefnar".
Stjórnarmaður í Neytendasam-
tökunum gefur fulltrúum neyt-
enda í Sexmannanefnd greinilega
ekki háa einkunn, þegar hann ætl-
ar þeim ekki annað en að kunna að
leggja saman og kinka kolli. Sex-
mannanefnd ákveður verð á bú-
vöru, en ríkisstjórnin staðfestir
síðan (eða hafnar) ákvörðun
nefndarinnar og ákveður hverjar
niðurgreiðslur skuli vera.
Hvatning til
betri rekstrar
Sexmannanefnd leggur til
grundvallar útreikingum sínum
upplýsingar frá m.a. Hagstofu ts-
lands. Hagstofunni hefur til þessa
verið borið annað á brýn en að
vera hlutdræg og flestir ef ekki
allir eru sammála um að Hagstofa
íslands sé vönd að virðingu sinni
og alls trausts verð. Það er því
eðlilegt að upplýsingar þaðan séu
notaðar eftir því sem þær liggja
fyrir. Auk þess fær Sexmanna-
nefnd ýmsar upplýsingar frá öðr-
um aðilum og við verðlagningu er
oft rætt við fulltrúa ýmissa hags-
munahópa í þjóðfélaginu og þeim
gefinn kostur á að koma sjónar-
miðum sínumá framfæri.
Þegar tekjur og gjöld grundvall-
arbúsins eru reiknuð er miðað við
meðaltal og byggt á ákveðnu úr-
taki búa. Slíkt úrtak hefur verið
unnið af bæði Hagstofunni og
Stéttarsambandi bænda, en upp-
lýsingar frá Búreikningastofu
landbúnaðarins eru einnig lagðar
til grundvallar. Það að lagðar séu
til grundvallar meðaltalstölur
virkar í raun hvetjandi á bændur
og til lækkunar á búvöruverði.
Með því að auka framleiðni og
hagræðingu á búi sínu nær bónd-
inn betri tekjum, en við það lækk-
ar sá rekstrarkostnaður sem mið-
að er við í verðlagningu framtíð-
arinnar. Þannig verður bóndinn
því sífellt að bæta rekstur bús síns
ef hann vill bæta afkomu sína.
Framleiðsluaukning í landbúnað-
inum hefur orðið mjög mikil und-
anfarna áratugi ekki síður en í
ftðrum atvinnugreinum. Það er svo
annað mál, að ekki er víst að með-
albústærð á íslandi sé nákvæm-
lega 440 ærgildi og raunar má
leiða sterk rök að því að meðalbúið
sé nokkru minna.
Traust kerfi
Því hefur verið haldið fram, að
verðlagskerfi landbúnaðarins sé
bæði stirt og úrelt og taki ekkert
mið af aðstæðum hverju sinni. Ég
ætla auðvitað ekki að halda þvi
fram hér, að ekki megi færa ým-
islegt til betri vegar, en engu að
síður er einn helsti kostur kerfis-
ins, að það er traust og fast fyrir
og hefur haft þau áhrif að stöðug-
leiki hefur myndast á markaðn-
um. Þegar offramleiðsla á land-
búnaðarvörum, þ.e. mjólk og
kindakjöti, fór að gera vart við sig,
komu upp viss vandamál við um-
setningu búvara. Dregið var úr
framleiðslu strax og það var hægt,
þ.e. þegar lagaheimild frá Alþingi
lá fyrir, og einnig var verð á sum-
um búvörum lækkað. Það er e.t.v.
ekki neytendum ljóst, að raun-
verulegt meðalsmásöluverð á
8mjöri 1980 var 20% lægra en
skráð smásöluverð. Verðið var
lækkað tímabundið og skipulega
til að unnt væri að losna við vissar
birgðir. Nákvæmlega það sama
hefur gerst áður og á vafalaust
eftir að gerast. Munurinn er bara
sá, að þarna er skipulag á hlutun-
um og birgðum dreift jafnt á alla.
Þegar um verðfall á t.d. eggjum
eða kjúklingum er að ræða, þá eru
I gangi skipulagslaus og skaðleg
undirboð sem hvorki þjóna neyt-
endum né bændum til lengri tíma
litið.
Hefur verðlagskerfi
landbúnaðarins verð-
hækkandi áhrif?
Oft er það fullyrt að verðlags-
kerfi Iandbúnaðarins hafi þau
áhrif að verð á landbúnaðarvöru
sé miklu hærra en þyrfti að vera.
Þessi fullyrðing hefur ekki verið
studd neinum rökum og ætti því
e.t.v. að vera léttvæg fundin og
ekki til frekari umræðu. Ég vil þó
aðeins benda á nokkur atriði sem
gefa ýmsar vísbendingar og benda
raunar til þess að fyrrnefnd full-
yrðing sé alröng.
Sé skráð óniðurgreitt heildsölu-
verð á mjólk, kindakjöti og eggj-
um borið saman, kemur í ljós, að
hækkunin er nánast sú sama und-
anfarin 5 ár og er þá ekki reiknað
með neinu kjarnfóðurgjaldi í
eggjaverðinu. Verð á kjúklingum
hefur hins vegar hækkað heldur
meira en t.d. kindakjötsverð, þó
áhrif kjarnfóðursgjaldsins hafi
verið dregin frá. Það er því ekkert
sem bendir til þess, að verðlagning
Sexmannanefndar leiði til hærra
vöruverðs, jafnvel þvert á móti.
í „Verðkynningu Verðlagsstofn-
unar“ nr. 8 var gerður samanburð-
ur á smásöluverði nokkurra al-
gengra matvara í Reykjavík og
Kaupmannahöfn í desember sl.
Samkvæmt könnuninni er vöru-
verð í Reykjavík yfirleitt talsvert
hærra en i Kaupmannahöfn, þó
svona einfaldur samanburður sé
alltaf heldur varhugaverður. Það
sem þó er athyglisverðast í þessu
tilliti er, að þær vörur sem Sex-
mannanefnd verðleggur eru að
vísu yfirleitt hærri en í Kaup-
mannahöfn (þó ekki í öllum tilvik-
um), en þær vörur sem ekki eru
varðlagðar af Sexmannanefd eru
nær allar mun hærri. Hér er mið-
að við óniðurgreitt verð. Þó e.t.v.
sé ekki unnt að draga ákveðnar
ályktanir af þessu, þá væri það
einkennileg röksemdafærsla ef
þetta væri talin vísbending um
hve Sexmannanefnd hækkaði
verðið mikið. Nærtækara væri að
álykta í gagnstæða átt og telja að
verðlagning Sexmannanefndar
hafi haldið verði niðri miðað við
það sem gerist í öðrum búgrein-
um, og reyndar almennt í verð-
lagningu matvara.
Lokaorð
Þó svo að ýmislegt sé öðru vísi
en maður óskaði sér, er sú um-
ræða sem átt hefur sér stað að
undanförnu um landbúnaðarmál
að mörgu leyti ánægjuleg. Því er
þó ekki að leyna, að æskilegt hefði
verið að hún væri byggð á meiri
þekkingu á málefnum landbúnað-
arins. Það er auðvitað eðlilegt að
menn greini á, jafnvel í grundvall-
aratriðum, og allt gott um það að
segja. Þó svo að vanþekking á mál-
efnum landbúnaðarins sé hér
gagnrýnd, þá skal það einnig við-
urkennt, að þessi mál eru í eðli
sínu ákaflega flókin og því að
vissu leyti fyrirgefanlegt að
mönnum yfirsjáist sum atriði. Það
er hins vegar ástæða til að hvetja
þá, sem finna hjá sér hvöt til að
leggja orð í belg í landbúnaðar-
umræðunum, að kynna sér málin
sem best, því það er verr af stað
farið en heima setið, ef okkar
framlag verður til að ýta undir
misskilning og jafnvel vanþekk-
ingu. Slíkt getur vart verið
markmið nokkurs manns sem ann
landi sínu og þjóð.
(iuðmundur Stcfánsson er land-
búnadarhagfræAingur hjá Stéttar-
sambandi bæaS-
TORK
i staðinn fyrir
tvistinn
og tuskurnar
POLER-TORK:
Polér-Tork er mjúkur og sterkur klútur,
sem svo sannarlega hefur slegið í gegn hjá bílaeigendum.
Þú losnar við tvistinn, tuskurnar, ló og treQar - og bónar bílinn
þinn á hreinlegan og snyrtilegan hátt.
Með Polér-Tork bónarðu bílinn, strýkur óhreinindi
af skónum, fægir silfrið og snýtir þér. Polér-Tork færðu
í handhægri, 32 metra rúllu, sem samsvara u.þ.b.
því magni af tvisti, sem sést á myndinni
Polér-Tork fæst í öllum betri verslunum og á bensínstöðvum.
•%
asiaco hf
VesturgOtu 2, Sími 26733, P 0 Box 826,101 Reykjavík