Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
51
ur, átti ég varla fyrir mat. Það eru
þúsundir sem svelta í heiminum
og það er skylda okkar sem höfum
það gott að fara gætilega með fé
og leifa ekki mat og forðast allan
munað. Ég veit hvað það er að
vera svangur en sú vitund gerir
mig ekki endilega að pólitíkus. Ég
hef þá skoðun, að það liggi efna-
hags- og félagslegar ástæður fyrir
hungri í heiminum — og flókin
kenningasmíð leysi ekki þau
vandamál.
Þú hefur verið tíður gestur í
Sovét?
Já, ég hef farið einum sex sinn-
um til Sovét. Jú, það má segja að
það sé næsta einstætt um banda-
rískan rithöfund, en þá verður líka
að hafa í huga að þeir bandarískir
höfundar sem njóta mestrar hyili
með Sóvéttum eru flestir dauðir,
eins og Jack London og Upton Sin-
clair. En ég hef farið út um allan
heim, blessaður vertu, og stoppað í
flestum Evrópulöndum, meira að
segja á íslandi. Og ég hef mikinn
áhuga á því, og við hjón bæði, að
fara í alminlega ferð til íslands.
Kannski við látum verða af því á
næsta ári, hver veit.
Hvenær varstu síðast í Sovét?
Það eru ein sex ár síðan við vor-
um þar síðast, en ég kom þangað
fyrst í stríðinu. Ég og þáverandi
kona mín, Margaret Burke-White,
ljósmyndari, höfðum þá nýlokið
við gerð þriðju bókar okkar, Say! Is
This USA?og okkur langaði að
gera fjórðu bókina frá Sovét. Sov-
éski sendiherrann í Washington
reyndi eftir bestu getu að telja
okkur af þeirri hugmynd. Hann
kvaðst geta útvegað okkur leyfi til
að komast inn en hann gæti engu
lofað okkur um að komast burtu!
Á endanum sagði hann að ef
okkur tækist að komast til Kína,
þá myndi sovéska sendiráðið í
Chungking gefa okkur vegabréfs-
áritun til Sovét. Svo við fórum til
Kína í miðju stríði milli Kínverja
og Japana og náðum heil til
Chungking og fengum þar vega-
bréfsáritunina eftir 8 daga bið.
Þegar við komum loks til Moskvu
var tekið á móti okkur með kost-
um og kynjum, enda þótt við vær-
um engir kommúnistar og kom á
daginn að ég átti geysimikið af
rúblum í Sovét; höfundarlaun
fyrir þær bækur mínar sem höfðu
verið þýddar á sovésk mál. Það
tíðkast þar að þýða erlendar bæk-
ur án samráðs við höfunda eða
hina eiginlegu útgefendur, en svo
er höfundarlaunum haldið eftir á
bankareikningi og eina leiðin að
komast í tæri við þá peninga er að
8. h3 — Re8, 9. Rc3 — Rc7, 10.
Re2 — e5, 11. c3 — f5!, 12. Be3 —
De7, 13. Dd2 - Bd7, 14. Hael —
a5!
Svartur hefur ekkert að óttast
á kóngsvængnum og blæs því til
atlögu hinum megin á borðinu.
15. Kh2 — a4, 16. a3 — b5, 17.
Rh4!? — fxe4, 16. dxe4?
Nú fær hvítur illilega stakt
peð á e4. Betra var 18. Bxe4.
18. — exf4, 19. Rxf4 — Re5, 20.
Rd5 - Rxd5, 21. Dxd5+ - Be6,
22. Ddl - Bc4, 23. Hxf8+ -
Hxf8, 24. Dd2 - De6, 25. Bgl -
Bd3, 26. Hdl — Db3, 27. Be3 —
Kh8, 28. Bf4
28. - Rc4!, 29. Dxd3 - Rxb2, 30.
Dxd6 — Dxdl, 31. Dxc5 - Rd3,
32. Dd6 - De2, 33. Rf3 - Rxf4,
34. gxf4 - Dxe4, 35. Kg3 - De3,
36. h4 — Dxc3, 37. Kg4 — Dc2 og
í þessari gjörtöpuðu stöðu féll
hvítur á tíma.
fara til Sovét og eyða þeim þar.
Á þessum ferðum þínum til Sov-
ét, finnst þér líf almennings hafa
breyst mikið frá því þú komst þar
fyrst?
Nei. Mér finnst ævinlega allt
vera við það sama. Það er stund-
um sem maður sér nýtt hús, en ég
fæ ekki betur séð en að hið dag-
lega líf sé ósköp svipað því og var
þegar ég kom þar fyrst.
Nei, ég hef aldrei þegið boð um
að koma til Sovét. Ég ferðast ekki
með slíkum hætti. Eg hef ævin-
lega farið uppá eigin spýtur; ég vil
ekki vera undir kvöðum á ferðum
mínum. Ég fór stundum í gamla
daga á vegum utanríkisráðuneyt-
isins til ýmissa landa og flutti
fyrirlestra um Amríku og amrískt
líf. Með þeim hætti skoðaði ég til
dæmis Norðurlönd — en þessi
fyrirlestraflutningur var sjálf-
boðavinna og ráðuneytið borgaði
einungis útlagðan kostnað. Ég vil
vera frjáls maður þegar ég ferðast
og það hef ég verið á ferðum mín-
um um Sovét.
Hvernig kunnirðu við þig í
Hollíwood?
Aldrei vel. Mér féll það aldrei að
skrifa kvikmyndahandrit. Það
passar sumum rithöfundum, en
ekki mér. Maður þarf að geðjast
leikstjóranum og framleiðandan-
um og hinum og öðrum og fær
aldrei að ráða ferðinni sjálfur og
stundum getur maður lent í því að
vera bitbein allra þeirra manna
sem standa að kvikmynd. Það eru
allir á eftir handritahöfundinum
og hans eigin vilji hefur ekkert að
segja um endanlega gerð handrits-
ins.
Ertu sáttur við þær kvikmyndir
sem gerðar hafa verið eftir bókum
þínum?
Nei, ekki nema þá Dagsláttu
Drottins, því þar hafði ég sjálfur
hönd í bagga. Ég var í kompaníi
með framleiðandanum og skipti
mér af ýmsu í kvikmyndagerðinni.
En því var ekki að heilsa þegar
þeir kvikmynduðu Tobacco Road.
Það var að vísu einvala lið sem
stóð að þeirri mynd, með John
Ford, leikstjóra, í fararbroddi, en
svo datt einhverjum gáfuðum
manni í hug að búa til happý-end
á söguna. Myndin endar á því að
fólkið gengur sælt til hússins
kyrjandi alþýðusöngva! Ég hef
aldrei getað fellt mig við myndir
sem framleiddar eru undir for-
múlum kvikmyndaveranna. Mynd-
in af Claudette Inglish var til dæm-
is svo léleg að umboðsmaðurinn
minn bannaði mér að sjá hana. Og
nýlega kvikmynduðu þeir Grette,
en það er ekki til í mér löngun til
að sjá þá mynd.
Erskine Caldwell hefur sagt að
hann sé heyrnarlaus á góða
tónlist.
Samt hef ég þörf fyrir að hlusta
á tónlist, segir hann, en mér er
lífsins ómögulegt að læra einhver
skil á því sem er gott og slæmt. Þó
er það sum tónlist sem mér fellur
betur í geð en önnur. Til dæmis
dixíland. Ég hef gaman að þeirri
músík; það er eins konar hávaða-
samur jass, upprunninn í New
Orleans og það er lítill söngur í
dixílandinu en mikill hljóðfæra-
leikur. En það er eins með tón-
listina og málaralist; ég ber ekkert
skynbragð á málaralist og ég hef
enga hæfileika til að njóta mál-
verka.
En er músík í bókum þínum,
heldurðu?
Já, hví ekki það? Það er rytmi,
held ég, í mörgu af því sem ég hef
skrifað. Altént hef ég margsinnis
lagt mig fram um það að sýna
rytma í tali fólks. Sumir vilja
skrifa eftir reglum hljóðfræðinnar
til að ná fram mállýskueinkennum
og aðrir breyta lítillega stafsetn-
ingu, en ég sætti mig ekki við
nema kórrétta stafsetningu og þá
varð ég að ná fram þessu tónfalli
með öðrum hætti. Og það er hægt,
held ég, með setningaskipan.
Þannig er hægt að sýna þessi ein-
kenni án þess að vera með ókenni-
lega stafsetningu. Ég skrifaði
margar smásögur með það eitt
fyrir augum að sýna tónfall í tali
fólks og mállýskur.
Og það eru myndir í bókum þín-
um?
Það má vel vera. Rithöfundar
gera marga hluti óvitandi; það er
partur af hæfileikum þeirra. Það
er eins og með symbólismann sem
fólk er alltaf að finna í bókum.
Menn- geta sagt sér það sjálfir að
einn rithöfundur gæti aldrei hugs-
að upp allt það sem prófessorar og
gagnrýnendur þykjast finna í
einni sögu. Aldrei hef ég plantað
symbólisma í mín verk; slíkt kem-
ur bara þegar maður vinnur verk-
ið og venjulegast án þess maður
hafi nokkra hugmynd um það.
rægur rithöfundur fær mikinn
póst og einn morguninn tók
Caldwell mig með sér á pósthúsið.
Þó kominn sé um áttrætt er hann
fyrirmyndar bílstjóri og sem við
keyrðum lýsti hann einu og öðru
sem við sáum útum bílgluggann,
eins og til dæmis stóru húsi frá-
brugðnu öðrum húsum þar um
slóðir.
Þeir byggðu það mormónarnir,
þetta hús, segir Caldweil. Morm-
ónar eiga sér þá hagfræðilegu
heimspeki, eins og þú kannski
veist, að hafa jafnan við höndina
sjö ára birgðir af matföngum.
Þess vegna héldum við nú að þeir
væru að reisa sér sprengjuvígi
þegar húsið var í byggingu, því
þeir grófu tvær hæðir neðanjarðar
— en þar geyma kallar víst sínar
sjö ára birgðir af mat. Og svo eru
þeir aldrei hér! Þeir eru alltaf i
Saltsjóborg. Allir góðir mormónar
fara til Saltsjóborgar.
Arkitektúr er mjög snotur í
Scottsdale, en er hann ekki stolinn
frá Mexikó?
Jú, það er trúlegt, segir Cald-
well. Við keyptum þetta land af
Mexíkönum, sjáðu, rétt eins og við
keyptum Lousiana af Frökkum og
Alaska af Rússum. Eina kvörtun-
arefnið er það, að allt annað land
tókum við frá indíánunum án þess
nokkru sinni að borga þeim krónu
fyrir það. Indíánarnir hafa átt
mjög erfitt líf.
Það er góður dagur þegar það er
lítið í pósthólfinu, segir Caldwell
þegar við komum frá pósthúsinu.
Verst þykir mér þegar undir-
skriftasafnarar skrifa mér, þvi
þeir eru brögðóttir. Til dæmis
leika þeir gjarnan, að þykjast vera
14 ára strákar sem eigi sér þá ósk
heitasta að verða miklir undir-
skriftasafnarar og vilja að ég
komi þeim af stað og gefi þeini
fyrstu undirskriftina. Ég á stafla
af bréfum frá 14 ára strákum.
Stundum senda þeir manni lítil
spjöld, kannski 10—15 spjöld, og
segjast hafa lesið allar bækur
manns og vilji endilega líma
spjald með undirskrift manns inn
í hverja bók sem þeir eigi eftir
mann. Þessir náungar eru félagar
í undirskriftaklúbbum og þeir
skiptast á undirskriftum rétt eins
og frímerkjasafnarar skiptast á
frímerkjum.
Svo fær maður náttúrlega dag-
lega beiðni um styrk í ýmsa góð-
gerðarstarfsemi og ef málefnið er
þarft, þá lætur maður venjulegast
eitthvað af hendi rakna. Margir
safna líka Ijósmyndum og biðja
mann um að senda sér stórar
ljósmyndir, eins og maður sé
kvikmyndastjarna, og iðulega
sendir þetta fólk hvorki frímerki
né umslag með. Það er enginn
endir á því sem maður getur feng-
ið í póstinum. Fólk biður mann að
skrifa ævisögu þess og heimtar
ráðleggingar við ýmsum persónu-
legum vandamálum. Þá fær mað-
ur iðulega send handrit og það
getur verið hættulegt. Margir rit-
höfundar opna ekki einu sinni
handritapakka, því það er alltaf
að koma upp að menn séu sakaðir
um ritstuld.
★
Heyrðu! segir Caldwell allt í
einu þegar við erum sestir í stofu.
Ertu læs á japönsku?
Nei.
Ég á nefnilega stafla af jap-
önskum þýðingum á verkum mín-
um og sit uppi með þetta, því ég
þekki ekki nokkurn mann sem
skilur japönsku ...
Caldwell horfir þegjandi útum
gluggann.
Mér þykir slæmt að þú skilur
ekki japönsku, segir hann.
J.F.Á.

snakespeaie
ætlast til að þú
gerir miklar kröTur
Sportveiðimenn gera bæði kröfur til gæða og
fjölbreytni. Shakespeare línan er það fjölbreytt, að allir
geta eignast sín uppáhaldsáhöld. Gæðin efast enginn um.
Haltu þig við Shakesþeare línuna, þar ertu öruggur.
Shakesþeare veiðivörur fást i nœstu sþortvöruverslun.