Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
„MÉR KOM
EKKI
BLUNDUR
Á BRÁ“
Sérfróður maður gefur ýmis góð ráð varðandi
eðlilegan svefn og heilbrigðar svefnvenjur
í eftirfarandi viðtali ræðir bandaríski sálfrœðingurinn Merrill M. Mitler
um einn algengasta kvillann, sem margir þjást meira eða minna af: svefn-
leysi. Flest fólk verður að minnsta kosti annað slagið vart við nokkra röskum
á þeirri reglubundnu hvíld sálar og líkama, sem svefninn á að veita, svo að
menn haldi heilsu ogfullum kröftum. Merri/l M. Mitler hefur mikla
sérþekkingu á hinum ýmsu sálrœnu hliðum svefnleysis. Hann skýrir hér á
eftir frá mörgu af því, sem lœknar hafa á síðustu árum orðið áskynja
varðandi þennan útbreidda kvilla, og gefur mönnum holl ráð í sambandi við
truflanir á reglubundnum og eðlilegum svefni.
Sp. Hver margir Bandaríkjamenn
eiga í erfiðleikum meö að sofna
eða kvarta yfir svefnleysi í ein-
hverri annarri mynd?
Sv. Flest fólk kvartar við og við
yfir ýmsum óþægindum, sem það
finnur fyrir vegna þess hve illa
það sofi. En sé hins vegar einungis
litið á þá, sem eiga við að stríða
verulega alvarleg óþægindi vegna
svefnleysis, má segja, að það séu
um það bil 100 milljónir manna i
Bandaríkjunum, sem þjást af
tímabundnu svefnleysi, en það á
oftast rætur sínar að rekja til ein-
hverra vandræða í einkalífi
manna, eins og deilna innan fjöl-
skyldunnar, ástvinamissis eða
þess, að menn missa skyndilega
atvinnuna. Við þannig kringum-
stæður er það mjög algengt — ef
til vill jafnvel eðlilegt — að menn
eigi í erfiðleikum með svefn.
Við þessa tölu verður svo að
bæta þeim 20 milljónum manna,
sem alla ævi þjást af stöðugu
svefnleysi. Það er álitið, að um
70% af því fólki leiti sér læknis-
hjálpar, og eru það aðallega þeir,
sem eiga orðið í megnustu vand-
ræðum — ekki bara á næturnar —
heldur líka að degi til vegna við-
varandi svefnleysis.
Svefnleysi margfalt al-
gengara meöal kvenna
Sp. Er svefnleysi algengara meðal
kvenna en karla?
Sv. Af því fólki, sem þjáist stöð-
ugt af svefnleysi í einhverri mynd,
og komið er á fimmtugsaldurinn
eða orðið enn eldra, eru um það bil
7—8 konur á móti hverjum einum
karlmanni. Ekki er vitað um
ástæðurnar til þessa mikla mis-
munar eftir kynferði. Reynt hefur
verið að skýra það með vissum
þáttaskilum, sem verða á æviferli
kvenna, eins og tíðahvörfum, nag-
andi innri óró út af „tómu hreiðri"
og áhrifum af öðrum breytingum
á lífsháttum kvenna, sem komnar
eru um og yfir miðjan aldur.
Sp. Hvað er það eiginlega, sem
orsakar svefnleysi?
Sv. Það getur verið eitt af þeim
um það bil fjörtíu mismunandi
skilyrðum, sem fundist hafa með
vissu, og orka truflandi á svefn-
inn. Langsamlega algengust er
einhver sálræn eða geðræn veila,
sem tekur að gera vart við sig; sú
er reyndin hjá um það bil helm-
ingi allra þeirra, sem leita sér
læknishjálpar við svefnleysi. Hinn
helmingurinn á við annars konar
kvilla að stríða, eins og til dæmis
öndunarörðugleika í svefni —
andardráttur stöðvast um stund
hjá hinum sofandi eða apnoea;
einnig getur verið um óeðlilegan
vöðvasamdrátt að ræða eða þá
misnotkun á svefnlyfjum eða
áfengi, sem veldur truflunum á
eðlilegu svefnmynstri fólks.
Sp. Hverjar eru beztu aðferðirnar
til þess að bregðast við þess
háttar vanda og ráða bót á
honum?
Sv. Það er allt undir því komið,
hvernig ástandið raunverulega er
hjá þeim, sem í hlut á. Sé ástæðan
fyrir svefnleysinu sprottin af geð-
rænni truflun eins og þunglyndi,
þá liggur beinast við að beita sér-
stakri meðferð gegn þunglyndinu.
Sé sjúkdómsgreiningin apnoea, er
beitt meðferð gegn öndunarörðug-
leikum og svo framvegis, allt eftir
því hvað við á í hvert sinn.
Svefnlyf geta verið
varhugaverð
Sp. Hvað um notagildi svefnlyfja?
Sv. Eðlilegast er að einskorða
notkun svefnlyfja við þá sjúkl-
inga, sem eiga við svefnleysi að
stríða vegna einhverra alvarlegra
erfiðleika í einkalífi. Það ætti
helzt ekki að taka svefnpillur
lengur en í þrjár vikur i lotu — og
æskilegast er, að þær séu þá ekki
teknar á hverju kvöldi. Jafnhliða
svefnlyfjum ætti að beita öðrum
heppilegum aðgerðum til að ýta
undir eðlilegan svefn eins og
reglubundinni áætlun um hátta-
tíma og fótaferð og sleppa alveg
örvandi drykkjum eins og kaffi
eða te eftir kvöldverð.
Sp. Geta svefnpillur gert illt
verra?
Sv. Alveg tvímælalaust. Það er
enginn vafi á því, að misnotkun
svefnlyfja hefur í för með sér auk-
ið svefnleysi og veldur niðurrifi á
eðlilegum svefni og svefnvenjum.
Sé t.d. eitthvert svefnlyf, sem
framleitt er úr barbitúrati, tekið í
of langan tíma, þá getur það smátt
og smátt farið að leiða til svefn-
truflana, sem eru mun alvarlegri
en þær sem lyfið var í fyrstu tekið
við.
Þess ber ennfremur að gæta, að
þegar sjúklingurinn svp hættir að
taka svefnlyfið eða svo vill til, að
hann hefur það ekki við höndina
þegar hann ætlar að taka það inn,
Fcim sem cign vand:i til m) lirjótu ákuflcgn, cr
mun hættnru við :n) f:í of li:í:in hloðþrýsting“