Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 17

64
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JULII1783
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JULII1783
65
hér á afréttinum. 25. var sama átt á
austan og landsunnan; var þá svo
mikill eldgangur á fjallabaki úr sömu
gjá, að logann lagði í gegnum mokk-
inn í loft upp, svo strjálingur og
neistar úr honum komust eftir veð-
urstöðinni vestur á Mörk og Tinda-
fjöll upp af Fljótshlíðinni, og Hlíðar-
og Landeyjamenn héldu þar eld upp
kominn, sem eigi reyndist annað en
eldstrjál héðan. 26. komst vindur á
útsunnan, sem undir kvöldið snerist
til norðurs.
27. kom vindur á vestan með óláta
regni úr eldinum. Sáum við þá hér á
Síðunni á jaðar eða undir ógnarlega
stóran og svartan sandmokk, sem
hingað vafðist, snerist og hnyklaðist
upp úr vesturgjánni, af hverjum mik-
ið fleygðist yfir Fljótshverfið (aust-
ara part af Síðunni) með sandfalli og
vikurstykkjum, hver ei komu nokkru
sinni niður í þessu byggðarlagi frá
fyrsta til síðasta, og þar með gátu
þeir ei lengur haldið sauðfé sínu, sem
nú ráfaði frá þeim hingað og þangað
í alla óvegi og slangur.
*
I þriðja sinn eitt
ógnarlegt eldkast
Þann 29., sem var annar sunnudag-
ur eftir trinitatis, var þykkt veður og
vindur á vestan. Nú kom þriðja sinni
eitt ógnarlegt eldkast að ofan, svo að
á milli Skaftártungunnar og Árfjalls
varð enn að nýju eitt logandi bái.
Þetta hlaup fór inn í hvern krók og
kima út úr gljúfrinu fyrir austan og
ofan Búland, skemmdi þar slægjur og
haga, ásamt tók það af nokkrar
slægjur, er Svartanúp fylgdu (sem er
hjáleiga frá Búlandi), en bæði slægj-
ur og hagar voru að öðru óskaddaðir.
Þá féll og Litlanes (önnur hjáleiga
Búlands) í eld. Gekk þá og þetta
eldhraun inn í húsadyr á Hvammi,
kóngsjörð í Skaftártungunni, 12
hundruð að dýrleika. Að austai. erðu
tók það af þann góða og allt of spur-
haldna kolskóg í Skaftárdal, en upp-
skrældi þann sem var um hóla og gil
þar vestur af bænum. Túnin skemmdi
hann ei, svo þá fólk fjölgar í byggð-
inni aftur, byggist Skaftárdalur að
nýju. Allur kolaskógur á Hæl skræld-
ist, en af brann þó ei.
30. júní var blítt veður, loftslög og
jarðskjálftar með ógnarlegri suðu í
gjánni. Nú kvíslaðist eldflóðið úr
Skaftárgljúfri í þrjár sérdeilis kvísl-
ir; ein hélt vestur í Landána, sem tók
sig úr Skaftá hjá Tungunni áður og
rann í Kúðafljót, milli Hrauns og
Leiðvallar. Hinar tvær fóru til aust-
urs, sú syðri stefndi á Landbrotið, sú
efri austur með Síðufjallabyggð.
Ó! hvflfk ógn var að
horfa á þvflíkt guðs
reiðiteikn og bendingu
Þann 1. Julii fór sú efsta eldkvíslin
aftur í þann gamla Skaftárfarveg, í
hverjum fyrsta kastið var nú mikið
farið að storkna, og svo upp úr hon-
um á ýmsa vegu, sem ég get ei greini-
lega útfært, þó ég horfði þar á. Fyrst
skal hér greina um jarðeldsverkunina
niður í hraununum: þann 2. Julii kom
kveikja og eldbál upp úr honum neð-
an undir kirkju og húsum í Skál og
uppbrenna hana og þann vel byggða
bæ til kaldra kola. Sú bóndaeign var
til forna 30 hundruð að dýrleik, og
kunni að bera að sögn 9 hundruð fjár,
ef ei meir, var þó niðursett eftir því
sem eldhlaup hafði hana skemmt. En
þar sem fjallhagar halda sér að miklu
leyti, kann þar þó eitt býli að byggj-
ast á plássi, er fyrir ofan bæinn var,
nær jarðarþröngt verður í byggð.
Næsti bær fyrir austan Skál var
Holt, kóngsjörð. 24 hundruð að dýr-
leika, næst Skál voru slægjur framan
undir fjallinu, þaðan opnaðist þá dal-
ur, sem kallaðist Holtsdalur, og á,
sem þar í rennur, Holtsá. Fyrir aust-
an dalinn stóð þar bærinn á bakka
einum fyrir ofan ána; en fyrir sunnan
og vestan ána var mikið lystilegt
sléttlendi með hlemmigötum vestur
fyrir Skál; kallaðist þetta fagra land
Holtsdælur, var slægjupláss að ofan,
en áfangastaður ferðamanna að
framan. Þar stóðu upp úr hér og hvar
gamlir brunahraunshólar, tit hins
efsta grasivaxnir, en flestir holir inn-
an til forna. Einn af þeim var brúk-
aður fyrir sauðarétt, og tók hann um
300 fjár. Þetta fagra og gagnsama
pláss eyðilagðist þessa viku fyrst af
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Eldsins yfirfall og framkast í
vestaraparti Skaftafellssýslu
eftir uppteiknan síra Jóns Steingrímssonar á Prestbakka
Kirkjubæjarklaustri, 9. julii. Frá tíðindamanni Morgunblafains.
Sá æruverðugi og mikið vel gáfaði kennimaöur síra Jón Steingrímsson, fyrir guðs sérlega gæzku og miskunnsemi
prófastur yfir Skaftafellssýslu og prestur til Kirkjubæjarklausturs safnaða, hefur um þetta síðasta jaröeldshlaup uppteiknað
eftir eigin sjón og vitund, ásamt annarra sannorðra manna frásögnum, lýsing þá er hér á eftir kemur. í annan stað skal það
fram tekið að skrif þetta er að prófastsins sögn fyrst og fremst tileiknað guði tii lofs og dýrðar, sem lét sinn réttvísan og
náðugan vilja þannig opinberan verða vor á meðal og fullkomnaði sín fyrirheiL
Hefur prófastur í hyggju að víð-
frægja þau drottins vísdómsfullu
verk, sem ljós eru af þeirri tiptan sem
nú yfir stendur í Skaftafellssýslum.
Mun hann að jarteiknum þessum
loknum setja á bók sitt einfalda
eldskrif, svo sú minning skuli ekki
niður falla og aldeilis forgleymast
eins og margt annað guðs verk, sem
fyrir hirðuleysi kemst í ævarandi
gleymsku. Fer frásögnin af eldsins
yfirfalli, og hans framkasti til þessa,
hér á eftir, öldnum sem óbornum til
fróðleiks og lærdóms, að þekkja sinni
síns skapara og hans dásemdarverk:
Hér hefst þá
frásögn síra Jóns
á Prestbakka
„Árið 1783 þann 8. Junii, sem var
hvítasunnuhátíð, í heiðríku og spöku
veðri um dagmálabil kom upp fyrir
norðan næstu byggðarfjöll á Síðunni
svart sandmistur og mokkur svo stór,
að hann á stuttum tíma breiddi sig
yfir alla Síðuna og nokkuð af
Fljótshverfinu, svo þykkt að dimmt
varð í húsum en sporrækt á jörðu.
Varð það duft, sem niður féll, sem
útbrennd steinkolaaska. En af þeirri
vætu, sem úr þeim svarta mokk ýrði
þann dag í Skaftártungunni, varð það
duft, sem þar niður féll, svört bleyta,
sem blek. Fyrir landsunnan hafkalda
létti þessum mokk frá og tilbaka um
daginn, svo ég sem aðrir prestar hér
kunnum undir blíðum himni þann
hátíðisdag framflytja guðsþjónustu-
gjörð hver gleði snögglega umbreytt-
ist í sorg. Um nóttina fundust miklir
jarðkippir og hræringar.
Þann 9. var hér heiðríkt veður;
hækkaði nú mokkurinn óðum. Um
kveldið gjörði mikið steypiregn úr
honum. En Skaftá, sem rann austur
með Síðunni, svo stórt vatnsfall, að
hún var hér á ferjustaðnum 70 faðm-
ar á breidd, hestum á sund landa á
milli, tók nú að þverra stórmikið.
Þann 10. var þykkt veður með bitr-
um vatnshvelfir, sem gjörði svo nær
óþolandi sviða á augum og beru hör-
undi, þar það á féll, og svima í höfð-
inu. Sumir droparnir gjörðu göt á
heimulublöðin, þar þeir á féllu, ásamt
brunabletti á klippinga sauðfjár, er
nýrúið var. Nú þverraði vatnið úr
Skaftárfarvegi að öllu leyti, utan
byggðarvötnin, sem í hana runnu.
Þann 11. kom austanfjúk, að víða
tók af haga, sem reyndar var úr
mokknum með svo harðri skel, eins
og þá ísing fellur mest á vetrardag,
sem þó var enn dýpri og meiri í út-
heiðum og Skaftártungunni, en hér lá
hann á jörðu nærfellt í 5 daga þar
eftir.
Eldflóðið brýst fram
úr Skaftárgljúfri
Þann 12. var heiðríkt veður með
sunnanvindi; kom nú eldflóðið fram
úr Skaftárgljúfri með ógna framrás,
brestum, undirgangi og skruðning-
um, svo þá eldurinn datt ofan í
vatnskvikurnar eða rennsli urðu svo
harðir smellir, sem af mörgum fall-
stykkjum væri hleypt í senn. Hélt nú
eldsflóð þetta fyrst fram eftir aðal-
farvegi árinnar, læsti sig svo út og
ofan í brunahraunin, sem áður voru
beggja megin hennar frá gljúfrinu,
og hingað austur að Stapafossi. (Þau
brunahraun, sem hér eru eftir endi-
langri sýslunni, frá Eyjará tij Land-
brotstanga og svo í Fljótshverfi, hafa
/C'-
Síra Jón Steingrímsson
á Prestbakka.
auðsjáanlega tvisvar fram komið,
annað fyrir en annað eftir íslands
byggingu.)
13. var heiðríkt veður með vindi á
útsunnan. Voru nú stórir brestir og
dynkir hér í útnorðri á fjallabaki með
jarðskjálftum og svoddan suðum og
nið, sem mikill fossagangur væri eða
mörgum smiðjuöflum væri blásið í
eitt, hver óhljóð og skruðningar héld-
ust við í sömu átt lengi þar eftir.
Sand og gufumokkurinn svo mikill,
að hann sást yfir allt land, vestur á
heiðar í Gullbringusýslu. Sólin, nær
hún sást, sýndist hún sem rauður
eldhnöttur, tunglið eins rautt sem
blóð, svo þegar þeirra skini sló á jörð-
ina, bar hún sama farva.
14. var logn; dreif hér þá miklum
sandi yfir allt með enn meiri hárum,
en vart varð við í fyrra regninu, þann
9.; þau voru svartblá og íglittin, að
lengd og digurð sem selshár (sagt var
að úr þeim hefði prófazt járns- og
koparbland); þau urðu ein Breiða yfir
jörðina og þar þau féllu á eyðisanda
og vindur komst undir þau, saman-
vöfðust þau í aflanga hola ströngla.
Að kvöldi þess sama dags datt yfir
stórregn úr mokknum, þó á land-
sunnan væri, með skolvatns eða ljós-
bláum farva, en ofur rammt og svo
lyktarslæmt, að brjóstveikir gátu
tæplega andann dregið af loftinu og
lá við öngvitum; allir sumarfuglar og
varpfuglar flýðu nú burt, egg þeirra,
er þá eftir fundust, voru lítt ætileg
fyrir remmu og brennisteinssmekk.
Náttúran bregður
lit og eðli
Smásilungar fundust hér dauðir í
svokölluðum Veiðikíl og víðar ann-
arsstaðar. Grátittlingar, skjaldberar
og maríötlur voru hér sem villtir,
nokkra stund, og fundust svo dauðir
hópum saman. Járn varð sem rauð-
ryðgað; trjáviður missti sinn lit og
varð grár af þessu salts- og brenni-
steinsregni, sem á þau dreif (þó héldu
tré sínum rétta farva þar sem tittl-
ingadrit kom á þau, hvar af merkja
mátti hvílíka hreinsandi náttúru það
hefur, sem læknar hafa sagt).
Gras jarðarinnar, sem þá var í
lystilegasta vexti, tók nú að fölna og
falla, á sumu lá askan, sem menn ým-
ist börðu með skafti eða rökuðu með
hrífum, að nautpeningur gæti bitið
það sér til nota. Sumir slógu grasið af
og þvoðu í vatni, og gáfu það þeim
skepnum, sem allt var til forgefins,
nema hvar gamalt hey var að hrista
saman við; en það brast sem annað.
Hold og mjólk kvikfénaðar fór hvert
af eftir öðru.
Hjá mér var af stöðli heimbornar 8
fjórðungsskjólur mjólkur annan
laugardaginn, en þann næsta þar eft-
ir einar 13 merkur. Hversu sauðfé fór
nú úr hendi manns verður nálega ei
orðum að komið; það var öllum hulið,
sem bezt var, að skera það niður sér
til bjargar, meðan hold var á því og
til þess náðist. Á hestum sá enn ei svo
mikið.
Byggöir taka
að eyðast
Þann 15. Junii, sem var trinitatis-
hátíð, var vindur á austan landsunn-
an; allan þann dag voru miklar jarð-
arhræringar og skruggur og nóttina
eftir. Þann 16. Junii var sama veður-
átta; kom nú ógnarlegur eldgangur
fram úr Skaftárgljúfri, að allt gljúfr-
ið sýndist fullt af honum, sem nú að
öllu leyti tók af og eyðilagði þessar
klaustur- og kóngsjarðir: A á Síðu og
Nes í Skaftártungu, hvor um sig 12
hundruð að dýrleika. Ásamt þessa
elds framkast af og yfir þakti öll
hraun milli Síðunnar og Skaftár-
tungunnar, sem voru mikið hrísi og
viðar vaxin, ein þau notabeztu hag-
beitarlönd; þar á meðal var Branda-
land, eitt hagkvæmt skógarpláss, sem
Kirkjubæjarklaustri fylgdi að gjöf
ábótans Hallgeirs Andréssonar á
Þykkvabæjarklaustri 1350. Það lá
fyrir vestan útsunnan Skálastapa, af-
girt kvísl úr Skaftá, í þeim krika, þá
hún tók að beygjast austur með Síð-
unni. Þetta eldflóð tók og af alla so-
kallaða Skálar- og Holtsgarða, og
nam þar staðar um stund.
Annað eldkastið stefndi suður að
Meðallandi, hvar nú voru fyrst fyrir
Botna- og Steinsmýrarhraun. Gekk
nú svo mikið á fyrir norðan byggð-
arfjöllin Síðunnar af braki og brest-
um, eldi og svælu með jarðskjálftum
að enginn vissi, hvort byggð yrði hér
óhætt. Fóru því þrír bændur, sem
bjuggu á Morðtungu, á njósn upp á
það hæsta sjónarpláss, af Kaldbakn-
um, hvað þeir kynnu að sjá til elds
þessa. Sáu þeir þá, að þeim virtist, í
sokölluðum Úlfarsdal sá eldur vera
uppkominn, og kunnu þar að greina
22 stórbál eður loga, sem réttlínis
stóðu upp úr þeirri gjá. Og nær þeir
færðu byggðarfólki þessar fregnir,
urðu margir hræddir, að eldur sá
kynni að læsa sig í gegnum eða fram
á milli byggðarfjallanna, og mér varð
ei heldur grunlaust um það.
Að nýu ein
hræðileg ógn úr
vestureldgjánni
Þann 17. var Iítill vindblær á norð-
an; sté þá eldsloginn svo hátt, að úr
áminnztri útnorðurs Úlfardalsgjá,
hvaðan heyra var sívellandi suðu, að
hann lagði virkilega fram milli
Lambnatungna, sem er vestri endi af
Kaldbaknum, og Geirlandshrauns,
sem er langur háls frá austri til vest-
urs, að hann nær allt vestur fyrir
Skál, fyrir ofan byggð, og sló svo
greindum loga ofan fyrir Geirlands-
Lakagígar á Síðumannaafrétti.
heiðina, hvar í var eitt sel frá Geir-
landi, er einum manni var leyft í að
búa nokkur umliðin ár vegna fróm-
leiks síns. En nú um vorið tóku sig
tveir menn saman, sem fluttu sig frá
vel viðværilegum býlum I byggðinni
þangað; voru þeir haldnir samrýndir
í fleiru en einu. En hann, sem sér yfir
allra manna verk og vissi bezt þeirra
tilgang, dreif þessa samlagsbræður
með þessum loga þaðan í burtu, fyrst
allra úr þessu plássi, aðskildi þá að
síðustunni að öllum samráðum, verk-
um og sambúð.
Þann 18. var logn með litlum
vindblæ á landsunnan; kom nú að
nýju ein hræðileg ógn fram úr vest-
ureldgjánni, hvert eldflóð vel svo
uppfyllti Skaftárgljúfur, sem bæði
var breitt og djúpt, með stórum jarð-
skjálftum, undirgangi og iðuglegum
reiðarslögum, svo Skaftárdal, sem
stendur austanvert við gljúfurs-
munnann eða þar það endast; og þar
bóndanum, sem þar var enn með öll-
um sínum varnaði, sýndist þar ei
framar vært vera, og þar við vorum
allt þangað til mátavinir, bað hann
mig að hjálpa sér til að komast þaðan
hvað ég gjörði; samansafnaði
mönnum og hestum, sem ég kunni og
fór svo út yfir þverar heiðar, því nú
var allur vegur af fyrir framan fjöll,
eða sunnan þau, hreint aftekinn.
Flutti ég hann svo með fólki sínu,
stórgripum og öllu því á hesta varð
komið, burt þaðan á mitt heimili og
hýsti hann í 5 vikur. En þá lífshættu
og mæðu er ég lagði mig þá í launaði
hann litlu góðu.
Höstug framrás
eldflóðsins; sveitin
eitt logandi bál
Þann dag og nótt gengu á svo mikil
reiðarslög, að allt titraði og skalf, og
sífellt brak í hverju tré af jarð-
skjálftunum. Þá var að sjá milli Ár-
fjalls og Skaftártunguhálsanna eitt
logandi bál og ennþá var eldurinn að
snúast ofan í fyrrnefndan svelg.
Ég gekk með samferðarmönnum
mínum út að gljúfrinu; var þá eld-
flóðið á svo höstugri framrás, sem þá
rennandi stórvötn eru í ísaleysingum
á vordag. Mitt í eldflóðinu framrunnu
og byltust svo stórir klettar og
bjarghellur, sem stórhveli væri á
sundi, eða því um líkt, allt glóandi; og
nær þeir rákust í eitthvað hart, sem
fyrir varð í framrásinni, eður til
hliða, eður þá þessir klettar rákust
eða nístust saman, flaug og tindraði
úr þeim svo stórir neistar og eldgloss-
ar hingað og þangað, að hræðilegt
var á að horfa.
Lækir og ár þar beggja megin, sem
ei fengu framrás, stífluðust nú upp
fyrir framan Hæl og bæinn Hvamm
að vestanverðu, sem síðar tók hann af
með sinni yfirsveifan. Bæði þessi
vötn og önnur, sem eldurinn ei upp
þurrkaði, eður urðu að eldkveikju í
honum og tepptust hingað og þangað
utanvert við hann, urðu sem vellandi
vatn og hver; upp af þessum vötnum
stigu þykkar gufur og dampar ásamt
eldflóðinu sjálfu, sárlega lyktar-
slæmir; hvar af nú jukust meir og
meir þessa viku skruggur og vatns-
hvelfingar, er steyptust ofan á jörð-
ina aftur, og hleyptu upp og fram
heilum grastorfum og brekkum, sem
ævarandi merki mun sjá á Árfjalli og
svo annarsstaðar.
Iðugleg reiðarslög
— eldhlaupið stefnir
á Meðallandið
Þann 19. var spakt veður með
vindblæ að sunnan, sem hélt höfuð-
mokknum á fjallabaki norður til
jökla, hvaðan heyra mátti iðugleg
reiðarslög. Nú tók eldurinn með stóru
neistaflugi sér eina höfuðrás til
landsuðurs og stefndi á Meðallandið,
mest um Melkvíslarfarveg, sem áður
rann úr Skaftá í annað rennandi upp-
sprettuvatn, sem fyrst kallaðist
Botnafljót, af bæ þeim sem stóð
skammt frá þess upptökum og vestan
það. Þetta vatnsfall rann til austurs
fyrir ofan Meðallandið, en framan og
neðan undir þeim gömlu hraunsbrún-
um stóð bærinn Hólmar f einum
hólma í því, en kirkjustaðurinn
Hólmasel á sléttum bakka fyrir sunn-
an það; Efri-Steinsmýri fyrir ofan
það, þar það féll til landsuðurs undan
hraununum til sjós, og sá gamli bær
þar í austur landsuður nokkuð lengra
frá; og Syðri-Steinsmýri var hinu
megin við það.
Éin vatnskvísl spratt upp í Meðal-
landinu fyrir austan og landsunnan
Hólmasel, sem kallaðist Feðgakvísl,
og rann þar til austurs í Steinsmýr-
1 arfljót fyrir sunnan Steinsmýri.
Stóðu Efri-Fljótar fyrir ofan þessa
kvísl, en Syðri-Fljótar á bakka henn-
ar fyrir sunnan hana.
Þann 20. stóð veður af landsuðri.
Þann 21. austanvindur með regni.
Þann 22. var sama veður. 23. og 24.
sama veðurstaða, svo eldmokknum
hélt um þessa daga til jökla; en sama
var þaðan að finna, sjá og heyra, sem
þann 19. það stóra eldflóð, sem þá
fram steyptist þann sama dag (þann
19.), upp fyllti snarlega fljótsfarveg-
inn, og á tilteknum 5 dögum tók það
af og eyðilagða Hólma 12 hundruð,
báða Fljótana 24 hundruð, Hólmasel
12 hundruð, Botna 12 hundruð (þó
nokkru síðar), þrengdi svo vatni að
Hnausum, að sú jörð varð óbyggileg,
og við sjálft lá, að báðar Steinsmýr-
arnar mundu eyðileggjast, því að
túnhala þeirrar efri var frá eldinum
hér um 80 faðmar, en að túngarði
þeirrar syðri hér um 100 faðmar. Þó
eyðilagði eldurinn mikið þeirra haga
og melapláss. Svo var þann 24. hér
nefnda mikill bunki fram kominn af
því nýja hrauni, að þá ég stóð á ein-
um klett, sem er næst fyrir ofan efri
bæinn, á Efri-Steinsmýri, og horfði
vestur yfir það, sá ég einasta ofan á
Hafursey, sem er eitt einstakt fjall,
liggjandi þar langt frá Mýrdalssandi,
en nú sést það sama fjall þaðan nær-
fellt ofan að sandi, svo mikið hefur
það hjaðnað og sigið síðan.
Hólmskirkja brennur
Þann 22. Junii áður talda, sem var
fyrsti sunnudagur eftir trinitatis, af-
brann sú væna og nýbyggða Hólms-
kirkja, 8 stafgólfa lengd, há og breið
að því skapi; í henni brunnu öll kirkj-
unnar ornamenta, bækur og graftól,
Sá geistlegi stúdent við háskólann f Kaupenhavn Sæmundur Magnússon Hólm hefur gert kort þetta af eldsveitunum
eystra, eins og þær voru áður en þetta sfðasta eldhlaup rann af stað.
item fórst þar sú væna klukka frá
Þykkvabæjarklaustri, er vó 24 fjórð-
unga, er þangað hafði áður með bisk-
upsleyfi léð verið, þar til forsvaranleg
klukka væri til kirkjunnar lögð, sem
búið var að gjöra, og þar með befalað
að flytja hana aftur í klaustrið, en
það dróst til þess enda, að kirkjunnar
skrúði og annað, sem henni heyrði til,
sem hæglega mátti burtu flytja,
brann þar og eyðilagðist.
Hafa sumir lagt prestinum, sem
þar var, til lýta, þar hann burttók sitt
og annarra úr kirkjunni, læsti henni
svo og lét lykilinn í annað hús, áður
burtu fór á föstudaginn, svo maður-
inn, sem sagt var að á laugardaginn
þar eftir vildi hafa náð skrúðanum,
gat það þess vegna ekki, enn síður
kirkjuna upp brotið til þess, því hún
var svo rammbyggilega byggð. En
hvað skal hér um segja annað en það,
að þá guð vill straffa duga mikil-
mennin ekkert, sem hans orð segir:
Mannleg skynsemi og forstand verð-
ur þá að vitleysu og óráði, sem víða
auglýstist í þessum eldsvoða.
Víkur nú sögunni
frá Meðallandinu
til Síðunnar
Eftir því sem eldrennslið koma að
ofan, kvíslaðist það þá fram á dró og
víðlendari pláss tóku við; eftir því
sem minnkaði og kulnaði þar og þar,
stífluðust framrennslurnar, er runnu
saman í helluhraun og klungur, komu
svo aðrar rennslur þar ofan á aftur,
sem forhækkuðu hraunið og hlóðu
hverju ofan á annað, þá eldflóðið
komst ei lengur undir, yfir eður í
gegnum þann bunka; fleygði það sér
til baka og svo hingað og þangað út
úr hrauninu.
Upp úr þessum hraunbeltum kem-
ur eldkast upp undir Skálarfjall,
brekkur og múla, sem voru fyrir aust-
an Skál, sem stóð á millum þeirra í
einum fögrum og veðursælum dal
mót suðri; rann sinn lækurinn hvoru
megin bæjar ofan úr dalnum, stóð
þar kirkjan fyrir framan bæjarhús-
röðina. Þetta eldkast þrengdi svo fast
framan og neðan undir Múlana, að
grassvörðurinn rótaðist upp og sam-
ansnerist, eins og þá einhver ströng-
ull er samanvafinn, svo nú er ei
meira en 30 faðmar frá kirkjugarðin-
um fram að hrauninu, sem varð þar
svo hátt, að nærfellt numdi við Múl-
ana. Hér fyrir stífluðust lækirnir og
þar á ofan kom óláta regn.
Fólkið flýði úr bænum upp á
brekku fyrir ofan hann og Iá þar við
úthýsi og tjöld, og tóku með sér það-
an í burt alt hvað fémætt var úr bæn-
um og kirkjunni, klukkurnar, prests-
og altarisskrúða að ei skyldi fara sem
á Hólmaseli. En af því steypiregni
sem var létu þeir kýr sínar inn í fjós,
sem að litlu hvarfi varð, því að vatnið
óx fljótara en þá varði, sem hleypti
kirkju, bæ og fjósinu í kaf.
Bændurnir hlutu að rífa fjósið og
náðu svo með böndum og vindum
kúnum upp úr ræfri á þeim. En af
krapahríðum og öðrum ókjörum sem
á gengu gátu þeir ei svo snögglega
flutt sig þaðan í burt, og voru þar svo
í nokkra daga. Vatnið sem yfir bæinn
féll vall af hita; þar á sáu bændurnir
og fólk þeirra, sem allt eru sannorðir
menn að allra rómi, tvo grásvarta
fugla syndandi lítið stærri en anda-
kyn, sem kallast urtir; þeir stungu
sér mest þar sem suðan í vatninu
krakkaði hvað heitast, en svo ókyrrir,
að bændurnir komust ei í skotfæri að
skjóta þá (um slíka fugla heyrist get-
ið í Reykjahver í ölvesi og svo ann-
arsstaðar).
Logann lagöi í gegn-
um mokkinn í loft upp
23. Junii var mikill hvinur í útnorð-
urs eldgjánni. 24. fóru menn úr
Skaftártungu að skoða, hvað gjörðist
hér fyrir norðan byggðina; sáu þeir
þá eldrennslið komið fram í Hellirsá