Morgunblaðið - 10.08.1983, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. ÁGÚST 1983
29
ellegar annaö sem viö hæfi er,
skulu sendar menntamönnum og
fjölmiðlum. Eigi gerist annarrar
varnar þörf; réttlætið er tryggt í
leynilegri krufningu háskólans."
Þegar öllu er á botninn hvolft,
er það bein skilgreining á prófess-
orum, að þeim beri að miðla upp-
lýsingum um rannsóknarverkefni
Islendinga. Því verkefni verður að
sinna.
Regla óhlutdrægni
Ein þekktasta regla háskóla
mælir svo fyrir, að efni skuli ekki
fyrir lagt af hlutdrægum aðila;
hvert það rit sem „lesið“ er, „kruf-
ið“ eða „kynnt“ skuli njóta þess
sem stofnendur Háskóla íslands
nefndu „fordómalausa sannleiks-
leit“. Enginn kennari er óháður
eigin skoðunum og viðhorfum,
jafnan greinir rannsakendur á um
túlkun. Því er slík áherzla lögð á
sanngirni háskólakennara: réttur
hins krufða skal ætíð tryggður.
Þetta leiðir af sjálfu sér: við „for-
dómalausa sannleiksleit“ má ekki
halla máli.
Maðurinn er nú einu sinni eins
og hann er, hallur undir fordóma
sína og gæluhugmyndir. Þetta
gerir regluna ófrávíkjanlega; sum-
ir halda að nær ókleift sé að ná
fullkominni óhlutdrægni; svo segir
til dæmis í bók sem ég hef við
hendina um ástæðu reglunnar:
„Anyone being introduced to a
subject... inevitably acquires ide-
as which are biased in a direction
dependent on the way the subject
is introduced. Once a particular
idea has been accepted, few people
take the trouble to analyse all the
relevant factors ...“
Þeir er þetta rita telja að
ALDREI verði hjá því komizt, að
kynning efnis fyrir nemendum lit-
ist persónulegum viðhorfum
frummælanda. Þannig veiti kenn-
ari fordómum inn í hug nemenda
með því einu að leggja efnið fram
eftir eigin höfði. Sjá því allir, hve
gífurlega mikilvægt er, að óhlut-
drægni og réttsýni sé gætt við
kynningu nýrra kenninga.
Meginatriði er m.ö.o. HVER
leggur mál fyrir og HVERNIG.
Ekki hafa borizt af því fregnir, að
slíku sé haldiö leyndu við háskóla.
Hæfnisskírteinið
í framangreindu tilviki þótti
rétt, að Gunnar Karlsson kynnti
verk undirritaðs — ásamt ein-
hverju því fólki, sem mystik hvílir
yfir; nafna fæst ekki getið. Skyn-
semd þessarar ákvörðunar byggist
væntanlega á því, að fyrir ári lenti
Gunnar Karlsson í heiftarlegu
hnútukasti á undirritaðan. Hvössu
erindi um skyldur háskólakennara
svaraði hann svo, að greina rangt
frá efnisatriðum og niðra viðmæl-
anda sinn. Munu vart hafa heyrzt
ummæli um einstakling í Ríkis-
útvarpinu neitt í átt við þau er
forseti heimspekideildar viðhafði
um þann er þetta ritar. Meðal
annars tók Gunnar Karlsson til
láns fáheyrðan samsetning undir-
rituðum til hnjóðs, raunar svo
skrýtinnar tegundar, að hvergi
jaðraði við heilbrigða skynsemi.
Hafði þannig ekki þótt rétt að
svara þeirri niðran, enda þótt
birzt hefði á prenti. Hæfnisskír-
teini Gunnars Karlssonar í fræð-
um undirritaðs byggðist með öðr-
um orðum á þessum forsendum.
í venjulegum háskóla hefði slíkt
verið talið frágangssök. Sá sem á í
illdeilum við annan, fellir yfir
persónu hans harða dóma á opin-
berum vettvangi og kveður upp
sleggjudóma yfir verkum hans —
er ekki hæfur úrskurðaraðili. Sízt
gæti hann kynnt verk þess er snú-
ið hefði spjótinu á lofti og sent á
hann miðjan. Slíkur maður víkur
úr sæti. Hann getur gagnrýnt
EFNISATRIÐI eftirá — hann er
óhæfur til að standa fyrir KYNN-
INGU efnisins. Háskóli er undir
strangri siðferðiskvöð: honum
BER að skilgreina EFNISATRIÐI,
en hann má aldrei — hvernig sem
á stendur - KVEÐA UPP
SLEGGJUDÓM. Er sú siðferðis-
skylda ekki sízt lögð á Fréttabréf,
sem telst opinber fjölmiðill há-
skóla — beinlínis miðlar upplýs-
ingum til menntamanna og
stjórnvalda — ótvírætt er ætlazt
til, að blær frásagnar þess höfði
til óhlutdrægra vísindalegra við-
horfa.
Málsvörn
háskólamanns
Skyndilega snarast Gunnar
Karlsson nú fram á ritvöllinn —
eigi þó til að skýra atferli heim-
spekideildar, heldur til að birta
„Málsvörn háskólamanns" (Mbl.
5.8. ’83). Engu fær hann þó með
rökum varizt af þeirri einföldu
ástæðu, að baráttan er við orð
hans sjálfs. Að öðru leyti fjallar
greinin mestanpart um illt inn-
ræti undirritaðs, eigi sízt gagn-
vart þreyttum gamalmennum og
saklausu byltingarfólki. I stað
þess að reifa það málefni, sem til
umræðu er — siðferðisskyldu há-
skólans — velur G.K. þannig að
halda áfram að niðra einstakling.
Slíkt er gjörsamlega óheimilt í
akademískri umræðu. Og ástæðan
til að ég spurði til skyldu akadem-
ískrar stofnunar er nú allt í einu
ekki lengur sú, að ég var orðinn
langþreyttur á höggum undir belt-
isstað; það er EG sem stunda
„árásir" á G.K. og stofnun þá sem
hann vinnur við. Þá er barátta
fyrir akademískum siðareglum
ekki prinsip-mál — heldur dylgjur
um „fjárdrátt“ við háskólann!
(Væri raunar fróðlegt að vita, hví
G.K. blæs þetta út.) Skrif mín ein-
kennast með öðrum orðum af
„röngum staðhæfingum og dylgj-
um“. Þá hefur mér „hrakað í
mannasiðum síðan í fyrra"; ég
ásaka G.K. „án þess að rökstyðja
það einu orði“ — þótt rakið væri í
smáatriðum í Mbl. 26.6. ’82. Enn
þarf ekki að spyrja að því, að ég
geri mig sekan um að „mistúlka
herfilega" ræðu G.K. 1. des. 1978
— enda þótt orðrétt væri til vitn-
að. Er „öllu öfugt snúið þó“ í bar-
áttu undirritaðs, sem ekki er að
furða, þar sem ég sýni „skilnings-
leysi á eðli rannsókna". Sex viða-
mikil verk eru hins vegar áberandi
fyrir það, að þau eru ekki nefnd.
Skortur á forvitni
Þetta eru þá viðhorf þess
manns, sem er „kennari" á nám-
skeiði þar sem lesin eru verk und-
irritaðs — þau m.ö.o. KYNNT. Ef
upplýsingamiðlunin er sú sem að
framan greinir á opinberum vett-
vangi — í útvarpi og blöðum —
hvað skyldi þá rabbað við leyni-
krufningu þar sem enginn verður
krafinn ábyrgðar? Kjarninn feit-
letraði í grein G.K. gefur væntan-
lega vísbendingu um þetta:
„Sá sem helgar sig rannsóknum,
hlýtur að eiga sér trú á að heimur-
inn búi yfir möguleikum sem
menn hafa ekki enn uppgötvað og
nýtt. Öll sönn rannsókn er leit að
slíkum möguleikum. Þó að Einar
Pálsson hafi lokið prófi frá Há-
skóla íslands, er eins og honum
hafi mistekizt að skilja og tileinka
sér þetta nauðsynlega rannsókn-
arviðhorf."
Já, slíkt er trúleysið, að hinn út-
skúfaði hefur eytt tómstundum
ævinnar í lausn fræðilegra verk-
efna í stað þess að stunda pólitískt
dægurþras. Og sex bækur hans
lýsa svo ekkr verður um villzt fá-
heyrðum skorti á nýjum mögu-
leikum. Þyrfti sennilega sex í
viðbót til að menn skildu þetta til
fulls.
Ef...
Mega nú allir sjá, að þótt undir-
rituðum hafi verið meinað að
skýra rannsóknaraðferðir, niður-
stöður og efnistök við heimspeki-
deild með fyrirlestrum og rök-
ræðum, þá er háskólamönnum
fullkomlega leyfilegt að víkja svo
að persónu hans, að ætla mætti,
að hann lægi óvígur eftir. Spurn-
ingin er þá, hvort slík málsvörn
háskóla nægi gegn ófullkomnum
einstaklingi. Duga til dæmis um-
mælin hér að framan gegn þeim
sex bókum, sem engin efnisleg rök
hafa hrundið? Eða segjum svo, að
það hafi verið rétt hermt í út-
varpserindi G.K. forðum, að und-
irritaður hefði gerzt sekur um
„rætni", „ósannindi" og „rógburð"
— hefðu fræði svo vonds manns
þá ekki verið bezt í höndum for-
setans komin?
Nei, það er nú einmitt það:
Þarna gildir sama reglan, aldrei
má blanda saman persónu manns
og rannsóknum hans. Ef áheyr-
endur fregnuðu, að sá sem þetta
ritar væri slík ókind sem að ofan
segir, ættu þeir örðugt með að
meta verk hans af fullri sanngirni.
Réttsýni yrði þannig ekki tryggð.
Hversu mikilvæg þessi regla er,
sjá menn til dæmis af fyrsta rekt-
or háskólans; vart hefur nokkur
maður orðið fyrir öðrum eins sví-
virðingum á prenti og Björn M.
Óisen í Dægradvöl Benedikts
Gröndal. Var Gröndal þó greindur
maður og gegn. Hvort aðkastið var
réttmætt, kom hins vegar ekki há-
skólanum við; það sem hann varð-
aði var, hvort rit Björns stæðust
fræðilegan kvarða.
Má raunar halda svo fram lengi:
við athuganir í Flórenz skemmti
ég mér konunglega yfir lýsingum
á Michaelangeló og Leónardó da
Vincí; ekki hafa skriðið ömurlegri
kvikindi á guðs grænni jörð, ef
þær lýsingar voru réttar. Hæng-
urinn er aðeins sá, að þetta er
málinu .gjörsamlega óviðkomandi
— því er reglan svo mikilvæg:
Hvað sem hæft er í illmennsku
Michaelangelós og Leonardós
breytir það nákvæmlega engu um
verk þeirra.
Á sama hátt breytir illmennska
undirritaðs — og ritun sem að-
gengileg er almenningi — engu
um verklag hans og tilgátur.
Háskóli á ekkert vopn — annað
en rök.
Tilgangur háskóla
En ef forseti heimspekideildar
skyldi nú vera svo miklu göfugri
maður en aðrir, að hann léti sig
nýliðnar væringar engu skipta —
eru skoðanir hans á verkefnum
háskóla þá þess eðlis, að hann
þætti sjálfskipaður dómari um
nýjar rannsóknarleiðir er varða
þekkingaröflun?
Þarna rekumst við enn á skiln-
ingsmúr: við þekkjum einmitt
skoðanir Gunnars Karlssonar á
skyldum háskóla. Hinn 1. des. 1978
lýsti hann því opinberlega yfir, að
verkefni Háskóla íslands væri
EKKI að auka við „magn“ þekk-
ingar, heldur að fella það þjóð-
skipulag sem íslendingar hafa
kosið sér. Lýsti hann því jafn-
framt yfir, að hann mundi EKKI
hlýðnast þeim siðferðisskyldum,
sem háskólakennurum væru lagð-
ar á herðar — hann væri bundinn
„æðra“ markmiði, öðrum kvarða.
Ef kvarði forseta heimspeki-
deildar er nú borinn við bækur
undirritaðs, er augljóst, að þær
standast ekki mál. í bókunum er
hvergi tekin afstaða til þess sér-
staka verkefnis, hvort leggja skuli
í rúst þjóðskipulag vestrænna
ríkja. Bækurnar varða nýjar að-
ferðir við öflun þekkingar — til að
auka við „rnagn" þeirrar vöru. Þar
er bent á hugsanlegar óreyndar
leiðir — og lausnir lagðar fram til
prófunar. Þótt ekki væri nema af
þessari ástæðu einni teldist forseti
heimspekideildar aldrei réttur að-
ili að málinu. Ritsafnið Rætur ís-
lenzkrar menningar verður dæmt
eftir því, hvort tilgátur þess eru
rétt fram settar — og hvort þær
hljóta staðfestingu.
Spurningin á þeim vettvangi er
ekki bylting „sósíalismans" heldur
bylting í hugsanlegum rannsókn-
arleiðum.
Sá er munurinn.
Óvinur fólksins
Og þá er ekki annað eftir en
þakka fyrir sig. Fyrst upplýsingar
fengust ekki um það hvað sagt var
við háskólann, verða menn að geta
í eyðurnar — rýna í sanngirnina
að baki málsvörn G.K. Eitt mun
þá öllum ljóst verða — hversu
miklu nær við erum nú um þekk-
ingarmiðlun háskólans.
Að öllu öðru slepptu verður það
sennilega um alla framtíð talið
merkilegasta umhugsunarefnið í
baráttu þeirrar stofnunar síðari
hluta tuttugustu aldar, að sá sem
situr áratugum saman við þá iðju
að rannsaka hugmyndafræði og
menningu feðra sinna, virðist nú
orðinn Public Enemy Number One,
óalandi og óferjandi, ekki einu
sinni verður þess að heyra hvað
um verk hans er sagt. Meðan ís-
lenzka þjóðin var fátæk og skildi
ekki hin æðri sannindi og mark-
mið háskólastarfs, fagnaði al-
menningur þeim er svo eyddu
tíma sínum. Veit ég raunar ekki
betur en svo sé enn gert, og fer því
fjarri að ég verði var við „mennta-
mannahatur" og „fyrirlitningu" af
almennings hálfu vegna bóka
minna. Þau viðhorf koma flest
annars staðar að. En þaðan hafa
þau ótæpilega runnið — að baki
mér — og ekki furða þótt lífsskoð-
un mín þyki af þeim sökum „dap-
urleg" í efra. Þá mun ýmsum
þykja fróðlegt, að maður, er ver
sig gegn „konu með svartan kassa"
— eina upplýsingamiðli, sem rek-
izt verður á um tilteknar bækur —
skuli sjálfur vændur um það að
beita „dylgjum" í málflutningi.
Væri þannig í raun ekki fráleitt að
reisa kellu styttu við hlið Sæ-
mundar fróða á lóð háskólans.
Eitt mun háskólinn þó vonandi
ekki lá mér: Rekist ég enn á þá
gömlu við fróðleiksmiðlun sína —
í einhverri mynd — mun ég sýna
almenningi ofan i kassann svarta.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
verður að heilsa dömum af þeirri
kurteisi, er ég virðist hafa gleymt
frá því í fyrra.
Spurningin mikla
Geysimikil gróska er nú í menn-
ingarfræðum fornaldar erlendis.
Hefur nýlega birzt fjöldi rann-
sókna, er koma í smáatriðum heim
við niðurstöður ritsafnsins Rætur
íslenzkrar menningar. Rökræður
um frómar konur eða persónu-
einkenni manna falla þannig með
öllu marklausar fyrir meginefni:
Rannsóknirnar og tilgáturnar
standa óhaggaðar hvernig sem
vegið er að höfundi þeirra. Hefur
svo talazt til milli Morgunblaðsins
og mín, að ég riti tvær-þrjár
greinar um þessi efni í vetur. Von-
andi sýnist háskólamönnum væn-
legra að snúa sér að slíkum efnis-
atriðum en þeim leyndu dómum
sem ekki fást upplýstir þrátt fyrir
eftirgrennslan.
Ef til vill eignast háskólinn ein-
hvern tíma upplýsingafulltrúa er
reynist knár í glímunni við óþæga
einstaklinga og skilningssljóan al-
menning. Ætti slík lausn að
minnsta kosti að losa háskóla-
menn undan tiltekinni ritgerða-
smíð. Verður þá væntanlega í leið-
inni athugað gaumgæfilega hvað
því geti hugsanlega valdið, að
hinni miklu stofnun er sýnt hið
alkunna skilningsleysi. Ef gæfan
fylgir upplýsingafulltrúanum,
mun hann þá hugleiða spurningu
úr Kennsluskrá alþýðufólks er
hljóðar svo:
„Viðfangsefnið verður að
nokkru leyti þekkingarfræðilegt:
Hvers konar heimildanotkun er
leyfileg? Hvaða kröfur gerum við
til heimspekideildar svo að við
tökum mark á henni?"
h'inar l’álsson er forslöAumaAur
Málaskólans Mímis.
Afmæliskveðja:
Kjartan Gíslason
málarameistari
í dag er einn ágætur vinur minn
og mætur borgari 70 ára, Kjartan
Gíslason málarameistari. Hann er
fæddur í Reykjavík 10. ágúst 1913.
Æskuheimili hans var á Lauga-
vegi 46 og þar sleit hann barns-
skónum ásamt stórum systkina-
hópi. Laugavegurinn austan frá
Barónsstíg og vestur að Klapp-
arstíg var vettvangur leikja ungra
drengja og stúlkna í þá daga. Þar
hófust kynni okkar Kjartans, þó
að þau hafi verið slitrótt þar til
við báðir gerðumst nemendur í
málaraiðn. Hann lærði málaraiðn
hjá Óskari Jóhannssyni, lauk
námstíma og iðnskólaprófi 1935.
Strax um haustið sigldi hann til
Kaupmannahafnar til fram-
haldsnáms við Den tekniske
Selskabsskole. Þar nam hann hin-
ar fjölþættu greinar málaraiðnar-
innar og lauk sveinsprófi vorið
1936 og hlaut bronsverðlaun fyrir
prófið. Þegar heim kom tók hann
þegar virkan þátt í félagsmálum
Málarasveinafélagsins og sat þar
meðal annars í stjórn um tíma.
Ég hefi stundum kallað þá mál-
ara sem komnir eru yfir sextugt
vera af gamla skólanum — þegar
málarinn þurfti að vera fjölhæfur
kunnáttumaður á tré- og
marmaralíkingar og þeirra tima
skreytilist. Kjartan er einn af
gamla skólanum, enda mjög fjöl-
hæfur og vandvirkur málari.
Kjartan hugðist snemma gerast
sjálfstæður málarameistari og
gerist því meðlimur í Málara-
meistarafélagi Reykjavíkur 1941
og allar götur síðan hefur hann,
lengst af í félagi við Sigurð Guð-
mundsson, rekið traust og gott
fyrirtæki. Kjartan er reglusamur
og traustur persónuleiki, mann-
kostir sem eru nauðsynlegir þeim
sem atvinnurekstur stunda og
hafa mannaforráð. enda er fyrir-
tæki þeirra Kjartans og Sigurðar
með gott mannval í sinni þjón-
ustu.
Alla tíð frá því að hann gerðist
félagi Málarameistarafélagsins
hefur hann tekið þátt í starfi þess
og viljað hag þess sem mestan og
bestan. Hann hefur verið áhrifa-
maður á mörgum sviðum félags-
mála. Hann er ræðumaður góður
og getur stundum verið ómyrkur í
máli ef svo ber undir.
Kjartan hefur gegnt margvís-
legum trúnaðarstörfum fyrir fé-
lagið, setið í stjórn þess um ára-
raðir, verið ritari, varaformaður
og formaður, löngum setið í samn-
inganefnd, verið í prófnefnd um
áraraðir og oftast sem formaður
hennar. I ritnefnd Málarans,
tímarits félagsins, hefur hann ver-
ið síðastliðin 10 ár. Þá hefur hann
oft verið fulltrúi félagsins á mót-
um Sambands norrænna málara-
meistara. Árið 1973 var hann
sæmdur þjónustumerki félagsins
fyrir störf í þágu þess.
Kjartan hefur verið mikill
áhugamaður um málefni Lang-
holtskirkju, verið í safnaðarnefnd
og byggingarnefnd og hefur vafa-
laust verið þar eins og annars
staðar góður liðsmaður.
Á yngri árum sínum var hann
þekktur knattspyrnumaður í einu
frægasta og sigursælasta liði
KR-inga. Gamansemi og glettni er
honum mjög eiginleg og fáa menn
þekki ég sem öllu betur kunna að
segja frá gamansömum atburðum.
Kjartan er kvæntur Sigríði
Pálsdóttur, ættaðri frá Eyrar-
bakka, og af áratuga vináttu við
þessi ágætu hjón tel ég eiginkonu
hans eina mestu og bestu mann-
kostakonu er ég hefi haft kynni af.
Á heimili þeirra er ávallt gott að
koma, gestrisni og hjartahlýja er
þar í fyrirrúmi. Hús þeirra utan
sem innan ber vott um smekkvísi
og snyrtimennsku hvar sem á er
litið. Sigríður og Kjartan eiga
tvær dætur sem báðar eru giftar
og búsettar hér í borg.
Kjartan, til hamingju með
áfangann. Þakka vináttu og
ánægjulegt samstarf á liðnum ár-
um. Sæmundur Sigurðsson