Morgunblaðið - 21.08.1983, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983
Aldarafmæli:
Valdemar V. Snævarr
Fræðslulögin frá 1906 og lögin
um Kennaraskóla í Reykjavík frá
1907 verða ávallt talin með merk-
ustu áföngum í íslenskri skólasögu
og raunar hornsteinar íslensks
skólastarfs. Það var íslenskri þjóð
ómetanleg gifta að margir úr-
valsmenn völdust til kennslu-
starfa fyrstu áratugi aldarinnar,
menn sem gengu af eldmóði, at-
orku og ósérhlífni til starfa og ein-
beittu sér bæði að kennslu í
þrengri merkingu og svo að því að
vinna að málefnum barna og ung-
menna utan skóla og örva þau til
frekara náms eftir föngum. Hér
var verið að leggja frumgrundvöll
að skólastarfi víða um landið, og
lengi býr að fyrstu gerð.
Einn af þessum eldhugum alda-
mótakynslóðar kennara, Valde-
mar V. Snævarr, skólastjóri á
Húsavík og í Neskaupstað, hefði
orðið 100 ára á morgun, ef lifað
hefði, en hann andaðist 1961.
Kona hans, Stefanía Erlendsdótt-
ir, hefði orðið 100 ára 6. nóvember
nk., en hún lést 1970. Af tilefni
þessara afmæla koma afkomendur
þeirra hjóna, sem nú eru 55 talsins
og fjölskyldur þeirra saman i dag
og minnast þeirra með guðsþjón-
ustu. Verður þar flutt predikun
eftir Valdemar og sungnir sálmar
eftir hann. Þá hafa niðjar þeirra
hjóna stofnað til útgáfu bókar í
minningu þeirra með ljóðum og
sálmum eftir Valdemar. Nefnist
bókin Ljóðþrá og kemur hún út í
dag. Þeir séra Jón Kr. ísfeld og
Gunnlaugur Valdemar Snævarr
hafa valið ljóðin í samvinnu við
börn Valdemars. Formála ritar
biskupinn, herra Pétur Sigur-
geirsson, en hann var náinn vinur
þeirra hjóna. Síðar sama dag
verður svo ættarmót, þar sem rifj-
aðar verða upp minningar frá
heimili þeirra Stefaníu og Valde-
mars og m.a. sungin nokkur lög
eftir hann, en hann fékkst nokkuð
við tónlagasamningu, og sýnir það
með öðru fjölhæfni hans.
í tilefni afmælisins hefur blaða-
maður Mbl. fengið upplýsingar um
Valdimar Snævarr og lífsstarf
hans hjá syni hans, Ármanni
Snævarr. Valdemar Snævarr var
fæddur á Þórisstöðum á Sval-
barðsströnd við Eyjafjörð 22. ág-
úst 1883. Foreldrar hans voru
hjónin Rósa Sigurðardóttir og
Valves Finnbogason skipstjóri,
sem drukknaði í hákarialegu, þeg-
ar Valdemar var kornabarn. Þá
voru miklir erfiðieikatímar norður
þar og mikil fátækt hjá þeim
mæðginum. Þrátt fyrir það braust
Valdemar til mennta og varð
gagnfræðingur frá Möðruvöilum
1901. Samkvæmt frásögn barna
hans minntist hann ávallt skóla-
vistarinnar þar með mikilli hlýju,
og þá ekki sist skólastjórans Jóns
Hjaltalíns. Hugur Valdemars stóð
mjög til frekara náms, en efnin
leyfðu það ekki. í stað þess gerðist
hann kennari og skóiastjóri á
Húsavík árið 1903, þá tvítugur að
aldri. Haustið 1905 gekk hann að
eiga Stefaníu Erlendsdóttur frá
Ormsstöðum í Norðfirði en þau
kynntust í Laufási, þar sem þau
dvöldust um skeið hjá prestshjón-
unum, séra Birni Björnssyni og
frú Ingibjörgu Magnúsdóttur, er
þau báru jafnan mikinn vinarhug
til. Við skólastarfið á Húsavík
urðu þeir Benedikt Björnsson, síð-
ar skólastjóri, samstarfsmenn og
miklir vinir.
Þau Stefanía og Valdemar
fluttu frá Húsavík til Norðfjarðar,
heimabyggðar Stefaníu árið 1914,
og tók Valdemar þar við skóla-
stjórn barnaskóla og siðar einnig
unglingaskóla. Hann var einnig
um nokkur ár símstöðvarstjóri
þar í kauptúninu. Austur þar
dvöldust þau hjón í þrjá áratugi,
til 1944, er þau fluttu ásamt Árn-
ínu, systur Stefaníu, sem nær alla
þeirra búskapartíð hafði dvalist
hjá þeim, til Dalvíkur og ári síðar
til sonar síns séra Stefáns og
tengdadóttur, Jónu Gunnlaugs-
dóttur. Dvöldust þau að Völlum og
síðar á Dalvík ævilangt og nutu
framúrskarandi góðrar umönnun-
ar þar á heimilinu.
Þeim Stefaníu og Valdemar
varð sex barna auðið, en auk þess
áttu þau eina fósturdóttur. Elstur
var Gunnsteinn, fæddur 1907, dá-
inn 1919, þá Arni verkfræðingur
og ráðuneytisstjóri, fæddur 1909,
dáinn 1970, Laufey, húsfreyja í
Bót, nú í Reykjavík, Stefán, pró-
fastur á Dalvík, Gísli Sigurður,
fæddur 1917, dáinn 1931 og Ár-
mann hæstaréttardómari og fyrr-
um háskólarektor. Fósturdóttirin
er Guðrún Guðmundsdóttir, ijós-
myndari og húsfreyja í Garða-
kaupstað.
Þau Stefanía og Valdemar undu
mæta vel hag sínum bæði á Húsa-
vík og í Neskaupstað og eignuðust
þar og síðar á Dalvík marga
trygga og góða vini. Sýndu nem-
endur Valdemars oft hlýhug sinn
til hans og ræktarsemi. Kemur
fram í viðræðum við nemendur
hans, hve mikils þeir mátu Valde-
mar sem afburða kennara og
æskulýðsleiðtoga. Hann lagði
ávallt mikla vinnu í kennslu sína
og útbjó m.a. ýmis námsgögn, sem
ekki var títt á þeim árum. Kennsla
hans einkenndist af mikilli þekk-
ingu og skýrleika í framsetningu
og fjöri og þeim áhuga, sem hlaut
að hrífa menn. Agavandamál var
óþekkt í hans orðabók, jafn frá-
bært lag og hann hafði á nemend-
um, þótt vösólfar kynnu að vera
þar á meðal, eins og gengur. Hann
gat stjórnað án þess að nokkur
tæki eftir því. Nemendur hans
fundu það vel, hve vænt honum
þótti um hvern einstakling og að
hann vildi koma hverjum til
þroska eftir því sem unnt var.
Valdemar nægði ekki að fást við
barnakennslu, heldur hófst hann
einnig handa um eða átti hluta að
kennslu á unglingastigi, bæði á
Húsavík og í Neskaupstað. Varð
sú kennsla í Neskaupstað vísir að
gagnfræðaskóla skömmu eftir
1930. Þetta kennslustarf skipti
feikna miklu máli fyrir byggðar-
iögin, sem í hlut áttu, og örvuðu
unglinga mjög til framhaldsnáms.
Margir eiga honum það að þakka,
að þeim auðnaðist að afla sér slíks
náms, því hann hvatti menn
óspart til mennta og taldi vanda-
menn á að liðsinna ungmennum i
Skólamaðurinn og skildið Valdemar
V. Snævarr.
því skyni. Hann hafði ágæt sam-
bönd við skólamenn á fram-
haldsskóiastigi og var ódeigur að
tala máli nemenda sinna. Er þar
ekki síst að minnast Sigurðar
skólameistara Guðmundssonar, en
með þeim var mikil vinátta.
Valdemar var þeirrar skoðunar,
eftir því sem ráða má af frásögn-
um nemenda hans, að skóli væri
rniklu meira en kennsiustofnun.
Hann og samkennarar hans lögðu
áhersiu á uppeldishlutverk skól-
ans, uppeldislega mótun, ræktun
hugarfars og hjartalags. Bæði á
Húsavík og í Neskaupstað lagði
Valdemar ríka áherslu á ungi-
ingastarfsemi, í barnastúku og á
vegum kirkjunnar og á Dalvík
lagði hann æskulýðsstarfsemi
kirkjunnar mikið lið. Gamlir nem-
endur hans minnast þess með hve
miklum þrótti og eldmóði hann
stýrði barnastúkufundum og hve
hugkvæmur hann var á margvis-
leg fundarefni, sem virkjuðu sem
flesta til nokkurra framlaga.
Unnu þeir Sigdór Brekkan kenn-
ari í Neskaupstað og Valdemar
sameiginlega mikið verk i barna-
stúku og með öðru félagslegu
átaki í þágu barna og unglinga í
Neskaupstað að því er ráða má af
frásögnúm manna, er vel þekktu
til. Allt var það vitaskuld ólaunað
áhugamannastarf. „Þeim nægði
þakklæti nemenda og vanda-
manna og sú gleði, sem rikti á
þessum ágætu fundum," eins og
einn nemenda komst að orði.
Þótt Valdemar yrði ekki lang-
skólanáms auðið, varð hann fjöl-
menntaður maður, en hann var sí-
lesandi og síleitandi eftir nýjum
og dýpri fróðleik um þau svið, sem
hann hafði mestan áhuga á. Var
það einkum sagnfræði, sem heill-
aði hann, og svo guðfræðileg efni
margvisleg, en fyrr á árum hafði
hann mikinn áhuga á eðlisfræði og
stærðfræði. Rit hans gefa nokkra
vísbendingu. Árið 1912 kom út eft-
ir hann kennslubók í eðlisfræði, og
mun það vera eitt hið ailra fyrsta,
sem ritað var um það efni á ís-
lensku. Sú bók varð mörgum börn-
um og unglingum fyrsti tengiliður
við þessa merku fræðigrein.
Stefanía Erlendsdóttir, eiginkona
Valdemars.
Kennslubók hans í kirkjusögu
1934 og fermingarkverið Líf og
játning 1953, svo og ritið Guð leið-
ir þig árið 1955, sýna þekkingu
hans á kristnum fræðum, en hann
lagði mikla rækt við kennslu í
þeirri grein. Áhugi hans á sagn-
fræði birtist m.a. í þáttum úr sögu
Neskaupstaðar 1940, úr sögu
Vallakirkju 1951 og Tjarnarkirkju
1952. Hann var mikill áhugamað-
ur um ættfræði og tók ýmislegt
saman um ættir sínar og annarra.
Er til talsvert í handritum eftir
hann um þau efni.
Valdemar Snævarr er kunnur
alþjóð fyrir sálma sína og ljóð.
Upphaflega var hann ljóðskáld og
var það raunar aila tið. Honum
veittist auðvelt að kasta fram
stöku og oft orti hann tækifæris-
ljóð fyrir hraðfleyga stund án þess
að geymst hafi. Sviplegur missir
sonar hans árið 1919 olli því að
hann sneri sér mjög að sálma-
kveðskap. Andlát sonarins varð
hvati að sálminum Þú Kristur
ástvin alls sem lifir, en sá sálmur
er mjög oft sunginn við jarðarfar-
ir hér á landi. Valdemar var mikill
trúmaður og bar mikla virðingu
fyrir kristni og kirkju, og kirkju
sína mat hann um annað fram.
Hann hafði óbilandi trú á fram-
haldslífi. Hann var mikill áhuga-
maður um kirkjustarfsemi, lifandi
starf er næði til fjöldans. Hann
var mjög kirkjurækinn og lagði
málum kirkjunnar það lið er hann
mátti. Átti Valdemar marga góða
vini í hópi presta og leikmanna, er
unnu að kirkjumálum.
Fyrsta sálmakver eftir Valde-
mar, Helgist þitt nafn, kom út
1922, þá kom Syng Guði dýrð 1946,
en fjöldinn allur af sálmum eftir
hann hefir birst í tímaritum, m.a.
Kirkjuritinu. Nokkrir sálmar hans
eru í sálmabókinni og í einstökum
sálmasöfnum öðrum, þ.á m. fyrri
sálmabókum. Um þennan þátt í
starfi Valdemars farast Pétri
biskupi svo orð í formála fyrr-
nefndrar bókar: „Kunnastur verð-
ur Valdemar fyrir sálma sína og
ritstörf. Valdemar var létt um að
yrkja. Andinn hreif hann, kær-
leikurinn knúði hann. Jafnan
kemur þar fram lofgerð til Guðs,
þakkargjörð fyrir gjafir hans. I
hverju tilviki fann skáldið forsjón
Guðs að verki. Grunntónninn í
sálmum Valdemars er kærleikur
og trúnaðartraust. Þar birtist
hinn glaði kristindómur, fagnað-
arerindið. Trú Valdemars var
óbifanieg, björt og fölskvalaus.
Það var köllun hans að flytja
sorgbitnum huggun, vekja vonina
og styrkja trúna."
Valdemar orti fjölda vísna og
kvæðabálka út af skólastarfsem-
inni eða vegna félagslífs í þágu
barna og unglinga og notaði vís-
una sem tæki í kennslu. Ýmislegt
kímilegt var í þeim kveðskap enda
hafði hann glöggt auga fyrir
kímni.
Valdemar var feikilegur elju-
maður og féll sjaldan verk úr
hendi, og átti þetta einnig við eftir
að hann lét af kennslustörfum.
Hann var sílesandi og sískrifandi,
minnið ótrúlega traust til hinstu
stundar. Hann fylgdist vel með
bókmenntum þjóðarinnar og nor-
rænum bókmenntum. Hann var
einstakur fjörmaður, skemmtileg-
ur, hlýr og hýr. Á alvörustund var
hann huggarinn, sem margir leit-
uðu til. Hefir hann ort fjöldann
allan af erfiljóðum, sem hafa verið
til styrktar og huggunar fyrir fólk
í raunum. Alls eru eftir hann um
700 ljóð og sálmar, flest í handrit-
um.
Þau Stefanía og Valdemar voru
fágætlega samhent og samrýnd
hjón í þau 55 ár, sem þau voru gift.
Þau unnu fjölskyldu sinni og lögðu
mikið á sig til að koma börnum
sínum til mennta. Barnabörnin
nutu ástríkis þeirra, fyrirbæna og
umhyggju. Þau náðu bæði all-
háum aldri. Þau voru gæfufólk,
sagði Ármann Snævarr að lokum.
Um þau hjónin segir svo í grein,
er Bjarni Vilhjálmsson þjóð-
skjalavörður ritaði fyrir nokkrum
árum, en hann þekkti þau manna
best: „Störf Valdemars á sviði
skólamála, bindindismála og
hvers konar menningarmála hafa
lengi verið rómuð, enda voru þau
Norðfirðingum ómetanleg. Ég er
þess fullviss, að Neskaupstaður
muni lengi búa að störfum Valde-
mars. En þess ber einnig að minn-
ast, að honum var mikil stoð í því,
hversu vel gerða konu hann átti.
Stefanía var prýðilega greind
kona, gædd óvenjulega miklu jafn-
vægi hugans og traustri skapgerð.
Hún var frábærlega ljóðelsk og
kunni feiknin öll af ljóðum. Ég sá
Stefaníu aldrei skipta skapi, og þó
að hún hefði vitanlega nógu að
sinna á stóru og gestkvæmu heim-
ili, var eins og hún þyrfti aldrei að
flýta sér.“
Rétt þykir að ljúka þessum
þáttum með fyrsta erindinu úr
sálmi Valdemars V. Snævarrs
„Þú, Kristur, ástvin alls sem lifir":
Þú Kristur, ástvin alls sem lifir
ert enn á meðal vor
Þú ræður mestum mætti yfir
og máir dauðans spor.
Þú sendir kraft af hæstum hæðum
svo himinvissan kveikir líf i æðum
og dregur heilagt fortjald frá
oss fegurð himins birtist þá.
Bladburöarfólk
óskast!
Vesturbær Úthverfi
Seiíugrandi Melgerði
Vesturgata

Húseigendur
Við önnumst þakviöhald — þéttingar — viögeröir
— Vatnsþéttingu steinsteypu.
— Lagningu slitlaga á gólf.
— Húsaklæöningar.
S. Sigurösson hf.
Hafnarfirði, sími 50538,
kvöld- og helgarsími 54832.
(E.Pá.)