Morgunblaðið - 02.10.1983, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983
FLJÚGANDI
VÍKIVilR
Hiö löngu gleymda flug Albin Ahrenbergs yfir Atlantshafið — eftir Svein Eggen
„Odinn" við Skaftárós, myndin tekin úr flugvélinni „Sverige". Dráttartaug-
arnar gerðar klárar.
Frá vinstri: Sigurd Malm, Albin Ahrenberg, Axel Flodén, Robert Ljunglund.
Snemma sumars 1929 fékk
ég að sigla með varðskip-
inu „Óðni“ frá Akureyri
austur um land til
Reykjavíkur, en þar átti
ég svo að fara um borð í gufuskip-
ið „Lyru“ frá Bergenska skipafé-
laginu og sigla með henni heim til
Noregs. í mínum augum voru
þetta einkar frumleg og skemmti-
leg lok á skólaárinu 1928—1929, en
ég var þá í öðrum bekk ungl-
ingaskólans á Akureyri. Um hálf
eitt leytið aðfaranótt mánudags-
ins 10. júní vakna ég við það, að
uppi er fótur og fit um borð í skip-
inu. Óðinn sveigir af leið og siglir
nú skyndilega á fullri ferð í aðra
átt. Þegar ég skömmu síðar er
kominn upp á þilfar, sé ég að við
siglum hraðfara í áttina að flutn-
ingaskipinu „Magnhild" frá Berg-
en, sem liggur við akkeri þarna
spölkorn frá. Við erum út af
Skaftárósi. Undan landi sézt
flugvél koma fljúgandi I lítilli
hæð, og snögglega sezt hún beint á
hvítfextar haföldurnar, rétt utan
við löðrandi brimgarðinn, sem
bjarmar af við ströndina að baki.
Flugsamgöngur voru um þetta
leyti ennþá í algjörri frum-
bernsku, og mér var á þessari
stundu víst alls ekki ljóst, að
þarna urðum við vitni að nauð-
lendingu í sögufrægri flugferð.
Menn gerðu sér þá heldur ekki
grein fyrir, að það var einungis
eins og fyrir hreinasta kraftaverk
að komið hafði verið í veg fyrir
meiriháttar slys. Flugvélin var
einshreyfils Junkers W-33, búin
flotholtum, með einkennisstafina
SE-ABX og bar hið stolta nafn
„Sverige".
Flugmaðurinn, Albin Ahren-
berg, var einn af frumkvöðlunum í
sænsku póstflugi, og hafði hann
með sér til aðstoðar flugvirkjann
Axel Flodén og loftskeytamann-
inn Robert Ljunglund.
Draumurinn um
„víkingaleiðina“
Þegar Charles Lindbergh tveim-
ur árum áður hafði unnið það
mikla afrek sitt að fljúga einn síns
liðs yfir Atlantshafið, fékk
Ahrenbeg hugmyndina um að
opna nýja flugleið yfir hafið með
styttri og öruggari áföngum en á
þeirri leið, sem Lindbergh hafði
valið, það er að segja frá Stokk-
hólmi um Bergen, Reykjavík,
Ivigtut, Quebec og til New York. Á
slíkri flugleið ætti að vera hægt að
flytja gegn greiðslu, farþega, póst
og vörur, áleit Albin Ahrenberg.
Eftir tveggja ára undirbúning og
stofnun nauðsynlegra birgða-
stöðva á viðkomustöðunum, gat
flugvélin hafið sig á loft að morgni
hins 9. júní árið 1929 frá sjóflug-
höfninni Lindarángen í Stokk-
hólmi.
Eftir að millilent hafði verið í
Bergen, þar sem eldsneytistank-
arnir voru fylltir, hélt Ahrenberg
ferðinni áfram kl. 14 sama dag til
næsta áfangastaðar, Reykjavíkur.
Með horskum huga og áætluðum
130 km klst. flughraða héldu þeir
af stað út á sjálfa vesturleiðina
hina fornu, víkingaleiðina, sem
svo marga flugmenn dreymdi um.
Ahrenberg lýsir sjálfur þessari
stóru stundu á eftirfarandi hátt:
„Atlantshafið! Loksins höldum við
í vesturátt, út á vit ævintýranna!
Augu manns döggvuðust, hend-
urnar gripu fastar um stjórnvöl-
inn og brjóst mitt fylltist gleði-
blandinni auðmýkt, andspænis því
verkefni, sem beið okkar. Þarna lá
þá leiðin, leið forfeðranna til land-
anna handan sjóndeildarhrings-
ins, til íslands, Grænlands og
Vínlands. Mér fannst allt í einu sú
mynd, sem greypzt hafði hið innra
með mér, öðlast líf og verða kvik;
ég þóttist sjá þá þarna fyrir neð-
an, víkingaknerrina, með sín rák-
óttu segl og stolt, ægifögur dreka-
höfuð í stafni, er horfðu mót
vestri..."
Ef til vill má líta á frásögnina
sem einum um of tilfinningaríka,
en sjálft orðavalið gefur líka
greinilega I skyn, hve margt það
var, sem menn áttu fyrir höndum
að reyna og upplifa á þessum
fyrstu árum millilandaflugsins;
hlutir og kringumstæður, sem nú
á dögum eru orðnar daglegt brauð,
þótt árdagar flugsins séu raunar
ekki fjær en svo, að þeir eru enn
margir til, sem muna þá daga.
Slæmir fyrirboðar
Strax í upphafi flugsins yfir
Harðangursheiðum í Noregi hafði
mótorinn tekið upp á því að fara
að hósta og hiksta; hann tók hvert
feilpústið af öðru og stanzaði loks
með öllu, eftir að hafa gefið frá
sér snöggan smell. Þótt enginn
sjálfræsir væri í vélinni, tókst
fíugmanninum samt að hnykkja
mótornum aftur I gang, en þetta
gat ekki talizt annað en slæmur
fyrirboði. Fleiri áttu eftir að
fylgja I kjölfarið. Hin gleði-
þrungna auðmýkt flugmannsins
átti eftir að víkja fyrir annarri til-
finningu — vaxandi áhyggjum og
óróleika, eftir því sem fleiri örðug-
leikar tóku að koma í Ijós. Yfir
Færeyjum losnaði annað púströr-
ið og hvarf út í buskann með eld-
ingarhraða. Afgaslogarnir frá
strokkunum sleikja nú I ákafa
ytra byrðið á benzíntanknum, gló-
andi Öyksur af asbestklæðningu
benzíntanksins taka að losna frá
og flögra af stað út í veður og
vind. Það var ekkert annað að
gera en að taka þessu með jafn-
aðargeði. Það næsta, sem fór úr-
skeiðis var kveikjurofinn, og
Ahrenberg reyndi það „kænsku-
bragð“ að láta hreyfilinn ganga
dálitla stund á lágkveikju til þess
að brenna kertin hrein. Það kom
ekki að miklu gagni við að bæta úr
afar skrykkjóttum gangi hreyfils-
ins. Sendistöðin hélzt í lagi og það
var áfram hægt að senda út, en nú
reyndist ekki lengur unnt að taka
á móti tilkynningum frá miðun-
arstöðinni í Reykjavík.
NauÖlending
undirbúin
Af einhverjum þeim ástæðum,
sem engar skýringar fengust á,
tók snúningshraði mótorsins nú
skyndilega að lækka. En mesta
áfallið fyrir þá var samt sem áður
hin mikla eldsneytisnotkun mót-
orsins. Þegar áhöfn vélarinnar sá
loks bjarma fyrir Vatnajökli á
þessari sumarnótt eftir níu
klukkustunda flug frá Bergen,
hefðu þeir átt að eiga eftir nægi-
legt benzín til fimm tíma flugs I
viðbót; þegar að var gáð reyndist
aðeins vera eldsneyti eftir til eins
klukkutíma flugs eða jafnvel tæp-
lega það. Ahrenberg tók nú að
horfast í augu við þann möguleika
að þurfa brátt að nauðlenda og
stýrði því vélinni í áttina að vík-
inni við ósa Skaftár, skammt suð-
ur af Vatnajökli. Ljunglund loft-
skeytamaður sendi þá eftirfarandi
tilkynningu til Loftskeytastöðv-
arinnar í Reykjavík: „Nauðlendum
við Skaftárósa, benzínið búið,
reynið að senda bát hingað með
benzínið okkar.“
Ahrenberg hrósaði happi yfir
því, hve vel honum hefði tekizt að
velja lendingarstað. Ströndin leit
vel út í hans augum, og hann áleit,
að ef hann kæmist nægilega langt,
ætti samkvæmt kortinu að vera
fyrir hendi einkar hentugt lón eða
ármynni, rétt innan við sjálfan
ósinn og það virtist vera mjög vel
til lendingar fallið.
Honum gæti vart hafa skjöplast
meir.
Ströndin við Skaftárós er opin
og berskjölduð fyrir Atlantshaf-
inu, því þar eru engar eyjar úti
fyrir til varnar né firðir, sem sker-
ast inn I ströndina, enda er þessi
strandlengja sannkallaður skipa-
grafreitur. Einustu mannvirkin á
margra mílna svæði upp frá
ströndinni eru eitt og eitt skip-
brotsmannaskýli, sem reist hafa
verið til þess að veita þeim far-
mönnum og sjómönnum hæli og
skjól til bráðabirgða, sem kynnu
að komast lífs af, eftir að hafa
orðið skipreika þarna við strönd-
ina. Landsvæðið niður að mynni
Skaftár heitir Landbrot og flák-
arnir við kvíslótt ármynnið eru
kallaðir Landbrotsvötnin. Nafnið
Landbrot gefur ljóslega í skyn, um
hvers konar landkosti þarna er að
ræða, það er að segja óbyggilegur
berangur og illur yfirferðar, land-
ið sorfið niður og sundurtætt af