Morgunblaðið - 02.10.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983
57
Þad er gott að hvfla lúin bein þegar
ellin og mæðin sækja að.
íslenski hundurinn þykir um margt
sérstakur, bæði hvað varðar útlit og
eðliseiginleika.

Gulur labradorhundur.
Blóðhundurinn „Stretch" í hvfldarstellingu.
Karolína prinsessa af Monaco ásamt varðhundi sínum, Oenix.
Þeir gengu upp á hólinn. Þar
settist Kári litli með Lappa við
hlið sér. Svo fór hann að tala við
Lappa.
„Þú mátt ekki elta fuglana,
Lappi minn,“ sagði hann alvar-
lega. „Þeir eru að æfa ungana sína
áður en þeir fara til heitu land-
anna. Þú veist að haustið er að
koma, og þá fljúga fuglarnir burt
til heitu landanna. Þar er enginn
vetur. Þar er nógur matur handa
þeim. Þar líður þeim vel meðan
frostið og snjórinn er hér hjá
okkur. Þú veist að fuglarnir sem
eru hjá okkur allan veturinn eru
stundum svangir. Þess vegna skul-
um við alltaf gefa þeim að borða í
vetur.“
Lappi hlustaði nú ekki meira en
svo vel á Kára litla. Allt í einu tók
hann viðbragð og sperrti eyrun.
Fuglahópurinn var að fljúga upp.
Kári litli og Lappi horfðu á eftir
honum þangað til hann var horf-
inn.
„Já, nú fara fuglarnir, Lappi
minn,“ sagði Kári litli alvarlega.
„Nú deyja líka blómin og grasið,
og sólin skín ekki eins mikið. Þetta
er nú ósköp leiðinlegt, Lappi minn,
en svona er nú haustið."
Kári litli stóð og horfði út á sjó-
inn, lengi, lengi. En allt í einu
sneri hann sér að Lappa, tók um
báða kjálka hans og sagði fjörlega:
„En bráðum byrjar líka skólinn,
Lappi, og þá verður nú gaman."
Svo fóru þeir í gönguferð út í
hraunið."
Hið ferfætta
tryggðatröll
Margar sögur hafa verið sagðar
um tryggð hunda. Ein hin þekkt-
ari er af fjárhundi einum í Banda-
ríkjunum, sem í sex ár beið á
járnbrautarpalli eftir húsbónda
sínum. Húsbóndi hans, sem var
fjármaður, hafði látist i hjáset-
unni og var hundur hans hjá hon-
um þegar að var komið. Lík fjár-
mannsins var síðan sent með
járnbrautarlest austur á bóginn,
þangað sem ættingjar hans höfðu
kosið honum legstað. Hundurinn
hafði fengið að fylgja líkinu og
hafði séð það kistulagt, og þegar
kistan var látin inn í járnbraut-
arvagn, stóð hann á brautarpallin-
um og horfði á eftir henni. Síðan
horfði hann á eftir lestinni er hún
rann af stað, og stóð þar lengi.
Síðan fór hann upp á hæð eina þar
skammt frá og lagðist niður, en
horfði sífellt í þá átt, sem lestin
hafði farið. Þarna lá hann og
starði og starði á milli þess sem
hann stóð upp og teygði úr sér. í
fyrstu leit hann ekki við mat eða
drykk, sem brautarþjónarnir báru
honum, en loks kom þar að, að
hann neytti þess, sem honum var
fært.
Það var í ágústmánuði 1936,
sem skildi með hundinum og hús-
bónda hans og þangað til í janúar
1942 hélt hann vöku sinni við stöð-
ina, stóð á brautarpallinum í
hvert skipti sem þar stöðvaðist
farþegalest. í fyrstu fór hann allt-
af á brautarpallinn, þegar lest bar
að garði. En brátt lærði hann að
gera mun á farþegalestum og hin-
um, vék ekki af varðhæð sinni,
þegar flutningalestir komu, en
þegar farþegalest rann inn á stöð-
ina, stóð hann ævinlega á stöðv-
arpallinum og dillaði rófunni.
Hann virti fyrir sér hvern einasta
farþega sem út kom, en aldrei kom
húsbóndi hans.
Brátt fór sagan af tryggð
hundsins að breiðast út og fólk tók
sér far með lestinni gagngert til
að líta augum tryggðatröllið fer-
fætta. Hundurinn stóð þar í öllum
veðrum, vetur sem sumar, og þar
kom að hann fór að láta á sjá,
enda orðinn gamall. Hann varð
stirðfættur og sjón og heyrn tóku
að dofna. Svo var það kalda janú-
arnótt, að hann ætlaði að venju að
hlaupa yfir brautarteinana, þegar
farþegalest bar að garði, en mis-
reiknaði sig á fjarlægð lestarinnar
svo að hún ók yfir hann. Þar með
var hans löngu bið og varðgæslu
lokið.
Hundinum var valinn legstaður
á hæðinni, sem hafði verið varð-
stöð hans og fór greftrun hans
fram að viðstöddu miklu fjöl-
menni og skátar báru kistuna til
grafar. Presturinn á staðnum las
hinn kunna pistil öldungadeildar-
þingmannsins Georgs Grahams
West, „Lofræða um hundinn", sem
jafnframt var letrað á leiði hans
og hljóðar svo:
„í þessum heimi sjálfselskunnar
er hundurinn sá eini vinur manns-
ins, sem er algerlega laus við eig-
ingirni, sá eini vinur, sem aldrei er
vanþakklátur og aldrei svíkur.
Hann kyssir þá hönd, sem ekkert
getur fært honum matarkyns,
hann sleikir þau sár, sem maður-
inn hlýtur í baráttu sinni í vondri
veröld. Að enginn raski svefnró
sárfátæks húsbónda hans, þess
gætir hann jafnvandlega og hús-
bóndinn væri konungborinn. Þeg-
ar allir aðrir vinir yfirgefa mann-
inn, heldur hundurinn hans
tryggð við hann. Þegar maðurinn
glatar öllu sínu fé og nýtur ekki
lengur virðingar samborgara
sinna, þá getur hann verið jafn-
viss um, að hundurinn hans víkur
ekki frá honum, og að sólin hverf-
ur ekki af braut sinni á festingu
himinsins."
Ferfætt gáfnaljós
Ýmsar kynjasögur hafa einnig
verið sagðar um hunda og er
sjálfsagt vissara að taka sumar
þeirra með fyrirvara eins og
þessa, sem birtist í Klausturpóst-
inum árið 1824:
„í Harlems stað í Hollandi er nú
sérlegt afbragð hunds, sem heitir
Múnító; var hann sýndur Frakka,
Englands og Hollands konungum
og mörgum stjórnendum öðrum af
eiganda hans. Hann getur ferðug-
lega spilað og unnið dómínóspil,
reiknað út hvað sem fyrir hann er
lagt að samanleggja, frádraga og
margfalda, æft margar náttúru-
listir, skrifað eftir honum fyrir-
lögðu letri, aðgreint og sýnt alla
liti og skilið vel hvað til hans er
talað á vallenska, franska og
þýska tungu. — Eftir Inda,
Egyptalands og Grikkja, einkum
Pythagóras og Platós, spekinga
kenningu, hefðu þeirra trúmenn
nú haldið sálu einhvers vitrings
komna í hund þennan, máske
Pythagóras sjálfs, nú í 5ta eða
kannske l.OOOasta sinni ..."
Þessi saga er eflaust orðum auk-
in enda komin um langan veg á
tímum stopulla samgangna. Hins
vegar er engin ástæða til annars
en að taka trúanlega eftirfarandi
frásögn prófessors Konrad Z. Lor-
enz, eins þekktasta dýrasálfræð-
ings heims:
„Sérhver maður, sem þekkir
hunda vel, veit að tryggur hundur
getur séð það á húsbónda sínum
með næstum því óhugnanlegri
vissu, hvort hann ætlar út úr
u°rberginu af einhverri ástæðu,
sem hundurinn hefur ekki áhuga
á, eða hvort hann á í vændum hina
langþráðu gönguför. Sumir hund-
ar eru ennþá snjallari á þessu
sviði. Þannig vissi Elsass-hundur-
inn minn, hún Tító, með „dul-
skynjun", hvaða menn mér væri
lítið um gefið og hvenær þeir fóru
að þreyta mig. ómögulegt var að
koma í veg fyrir, að hún biti slíka
menn rólega en ákveðið í bakhlut-
ann. Sérstaklega var varasamt
fyrir mér eldri menn að þykjast
upp yfir mig hafnir í samtali við
mig, gefa í skyn, að ég væri ungur
og óreyndur og því ekki von, að ég
hefði vit á hlutunum. Þegar ein-
hver ókunnugur lét þvílíkt á sér
skilja, leið ekki á löngu, áður en
hann þreifaði skelfdur um þann
stað bakhlutans, þar sem Tító
hafði refsað honum. Mér var alveg
óskiljanlegt, að þetta andsvar
hennar brást aldrei, jafnvel þegar
hún lá undir borðinu og gat ekki
séð andlit mannanna og látæði.
Hvernig gat hún þá vitað við
hvern ég talaði og hver andmælti
skoðun minni eða féll mér ekki í
geð?“
— Og prófessor Lorenz gefur þá
skýringu, að hundur, sem ber það
mest fyrir brjósti að gera hús-
bónda sínum allt til geðs, verði
mjög leikinn í að skynja fíngerðar
hreyfingar og viðbrögð húsbónd-
ans og dýrið sjái það á honum
hvenær nóg sé komið jafnvel þótt
mannlegt auga veiti því ekki at-
hygli.
Að auki mætti svo nefna fjöl-
margar sögur um hunda sem virð-
ast hafa skilið mannamál. í tíma-
ritinu „Dýraverndarinn" frá því í
marz 1964 er t.d. frásögn eftir Jón
Guðbrandsson, bónda í Saurbæ í
Fljótum í Skagafirði, af hundi ein-
um, sem uppi var í Skagafirði um
1880, sem þótti með afbrigðum vit-
ur. Segir sagan að hundurinn hafi
eitt sinn móðgast við bónda einn,
sem hafði hann að láni, og farið í
verkfall eftir að bóndi hafði sagt
við hann'. „Nú gef ég þér ekkert,
því það vantaði hjá þér eina ána,
karl minn.“ Lokaorð Jóns Guð-
brandssonar í greininni eru þessi:
„Þessi frásögn er ekki lengri, en
hún sýnir ljóslega, að þessi hund-
ur hefur skilið mannamál. Það
gera og flestir hundar, sem fá að
vera félagar mannsins og vinir. Er
því næsta furðulegt, hvað sumt
fólk getur verið sljótt og hirðu-
laust um þá tryggu vini, sem mað-
urinn getur eignast.“
Spangól á undanhaldi
Þess var áður getið að hundar
hafa í aldanna rás aðlagað sig
breyttum lifnaðarháttum og
sjálfsagt er þessi eiginleiki þeim
enn nauðsynlegri nú í hinu tækni-
vædda borgarsamfélagi nútímans.
Dýrafræðingar telja sig hafa tekið
eftir, og sannað með tilraunum, að
hundar séu að fjarlægjast hið
frumstæða eðli sitt á margan hátt.
Eitt, sem bent hefur verið á, er sú
staðreynd, að mjög sjaldgæft er
nú orðið, að hundar setjist niður
og spangóli að tunglinu, en það er
eðlislægt bæði villihundum og úlf-
um og hefur til skamms tíma loð-
að við tamda hunda. Allir fjár-
menn og smalar hér á landi fyrr á
árum munu hafa séð hund góla að
tungli, og sjálfsagt minnast þeir
þess einnig, að hafi aðrir hundar
verið í nánd, hafa þeir strax komið
og tekið þátt í athöfninni.
Raunar hafa hundar spangólað
þótt ekkert tungl sé á lofti. Ef
hundi leiðist á nýjum verustað,
setur hann sig gjarnan niður í ein-
rúmi undir beru lofti og svalar sér
í spangóli, og sama gerir hundur
sem týnt hefur húsbónda sínum.
Hér á landi, og reyndar víðar, var
það haft fyrir satt, að hundar
spangóluðu, ef í vændum væri
dauðsfall í nágrenninu, eða
skammt yrði til þess, að lík fynd-
ist á nálægum slóðum. Vísast er
hér um að ræða eitt af hindurvitn-
um skammdegissálsýkinnar, en
hitt er athyglisvert, ef satt reyn-
ist, að hundar séu hættir að
spangóla. Og með spangólinu ljúk-
um við þessu spjalli.
Samantekt: Sv.G.