Morgunblaðið - 12.10.1983, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1983
55
tíma viðhorfa. Biskupinn er orð-
inn „byrokrat" að hætti verald-
legra embættismanna. Hann fer
ekki í stríð, en fjarskinn við sam-
félag hinna trúuðu í daglegu lífi
þeirra og önn kann að vera hinn
sami. Endurskipulagning á ver-
aldlegum rekstrarformum kirkj-
unnar hefur auðvitað verið nauð-
synleg, og sjálfur tel ég að hún
mætti ganga hraðar, en í öllu
þessu hefur hitt því miður gerzt,
að biskupar hafa verið hlaðnir
flóknum stjórnunar- og fésýslu-
störfum, sem aðrir menn gætu
unnið. Þannig er þess krafizt af
þeim, að þeir séu hæfir fram-
kvæmdastjórar og um leið frjóir
trúarlegir leiðtogar. Getan
til þess getur búið með sama
manni, þó að ekki sé sjálfgefið að
svo sé og enn ólíklegast, að sami
maður hafi þrek til að njóta sín
vel í hvoru tveggja í senn. Reyndin
er líka sú, að mikið er talað um, að
biskupsþjónustu skorti við söfnuð-
ina sjálfa. Allmikið af starfsorku
biskupa fer í að sinna skyldum,
sem felast í því að vera fulltrúar
kirkjunnar út á við. Á þetta bæði
við um samskipti við aðrar kirkjur
og við það, sem kalla mætti um-
hverfi kirkjunnar, ýmsar verald-
legar stofnanir. Að því vík ég síð-
ar, en tel nóg sagt til að sýna fram
á, að ef spurt er um hvað biskupar
gera, þá er vandalaust að lýsa því,
að þeir eru önnur kafnir menn.
Annað mál er svo, hvort þeir eru
ávallt uppteknir við það, sem
kirkjunni ríður mest á að þeir
geri.
í hverju ætti biskups-
þjónustan að vera fólgin?
Ég hef nú hvað eftir annað talað
um biskupsþjónustu sem þjónustu
við söfnuð Krists, samfélag hinna
trúuðu. Vil ég nú gera nokkuð
nánari grein fyrir því hvað í þessu
felst að mínu mati.
Einingartákn
Einhvern tímann var sagt að
biskup ætti að vera sá, sem færir
söfnuðinum heim sanninn um
hvað kirkjan raunverulega er.
Biskupar eru oft nefndir eining-
artákn kirkjunnar og starf þeirra
er einingarstarf með tvennu móti.
Annars vegar eiga þeir að tengja
saman söfnuðina í biskupsdæmi
sínu, og hins vegar að tengja bisk-
upsdæmið öðrum biskupsdæmum
eða kirkjunni í heiminum.
Að varðveita einingu í einu
biskupsdæmi er að nokkru leyti
hið sama og að halda saman
deildaskiptu iðnfyrirtæki eða fé-
lagi eins og slysavarnafélagi. En
það er líka miklu meira, því að
söfnuður, sem lítur aðeins á sig
sem deild í félagslegu fyrirbæri
sem heitir kirkja, er ekki lengur
eins og hann á að vera. Hann er
með því móti fallinn út úr heild
þess kærleikssamfélags, sem
kirkja Krists í eðli sínu er. Slíkur
söfnuður hefur t.d. ógjarnan
áhuga á kristniboði eða líknar-
störfum annars staðar. Þess hátt-
ar söfnuður getur átt hæfa leið-
toga til að reka deildina, halda við
kirkjuhúsi og skaffa ungum sem
öldnum uppbyggilega afþreyingu.
Hann getur samt skort það sem
mest á ríður í kristnum söfnuði,
sem er að í honum vaki tilfinning-
in fyrir samhengi sínu við kirkj-
una um alla jörð og samfélag heil-
agra, svo að hann viti sig varð-
veita og boða það orð, sem heimin-
um gefur líf. Jesús sagði, að hvar
sem tveir eða þrír væru saman
komnir í hans nafni, þar væri
hann mitt á meðal þeirra. Þetta
fyrirheit gefur samkomu safnað-
arins brennandi mikilvægi. Það er
ekki gefið einungis til þess að
hugga fámennan hóp í hálftómri
kirkju svo að smæðin verði bæri-
legri. Þetta segir okkur aftur á
móti ákveðinn hlut um það hvers
eðlis atburðurinn er, þegar söfn-
uðurinn, stór eða smár, kemur
saman í nafni Jesú. Fyrir þann,
sem trúir á hinn krossfesta og
upprisna frelsara, hefur það meg-
inþýðingu hvar Jesús er. Það hef-
ur raunar þýðingu, sem varðar all-
an heiminn og lífsgrundvöll
manna hvar hann er, sá sem allt
vald er gefið á himni og jörðu.
Þannig hefur það og „universal"
þýðingu þegar söfnuðurinn kemur
Frá Skálholti.
að láta þjóna sér, heldur til þess
að þjóna öðrum. Starf biskupa og
presta er nefnt hirðisstarf í sömu
andrá og þeir eru nefndir leiðtog-
ar og þjónustumenn. Þeir eru því
leiðtogar með þeim sérstaka
hætti, sem fyrirmyndaður er af
Jesú sjálfum. Hirðirinn er sá sem
heldur hjörðinni til haga. Slíkt
felur ekki fyrst og fremst í sér að
reka hjörðina á undan sér, heldur
er meginvandi þessa starfs að
finna hið hagkvæmasta haglendi
og meta rétt hvenær beitin er
þrotin á hverjum stað. Sálnahirðir
leitar þeirra kringumstæðna, er
gera þurfandi mönnum fært að
meðtaka fagnaðarerindið. Biskup-
inn er leiðtogi prestanna í þeim
skilningi, að hann leiðir þá í sam-
eiginlegri viðleitni þeirra til að
finna hið hagkvæma haglendi.
Forn er sú fullyrðing, að hið
eina áreiðanlega í þessum heimi
sé, að allt sé að breytast. Við lifum
nú þá tíma, að þessi fullyrðing
hefur fengið nyjan og sannfær-
andi hljóm fyrir mörgum. Sá er nú
háttur margra kirkjunnar manna
að harma þróun nútímans, og það
hvernig ótal hindranir virðast
hafa hlaðist upp á leið fagnaðarer-
indisins að hjarta mannsins. Hin-
ir eru einnig til, sem vilja líta
breytingar með opnari huga og
telja þær fela í sér ný tækifæri.
Svo er enn sagt, að kirkjan hafi í
aðferðafræði sinni orðið aftur úr
og haldi því hjörðinni ekki að nýju
og hagkvæmara haglendi, að lind-
ir hjálpræðisins séu of mörgum
lokaðar vegna þess að þeim sé ekki
beint þangað.
Ekki ætla ég að fara lengra út í
Hólar í Hjaltadai.
saman. Þar er fylling kirkju
Krists, og þar sameinast hún á
fullkomnastan hátt, sem biskup-
inn leiðir söfnuðinn í tilbeiðslu og
þakkargjörð við Guðs borð. Nær-
vera hans minnir á nærveru
Krists. Þannig er það hlutverk
biskupsins gagnvart söfnuðinum
að tjá honum samhengi sitt við
líkama Krists, sem er samfélag
hinna trúuðu um alla jörð. Þetta
verður ekki tjáð með uppörvandi
umburðarbréfum einum saman,
heldur aðeins með því, að biskup-
inn leiði söfnuði sína í helgri þjón-
ustu. Þá fyrst verður hann áþreif-
anlegt tákn einingarinnar, er
hann hefur um hönd áþreifanleg
efni sakramentanna meðal þeirra,
er hann að öðru leyti hefur vikið
að í kærleika. Þessi þjónusta verð-
ur ekki af hendi leyst úr fjarska,
fremur en leysa megi allan hjú-
skaparvanda fólks með fjarskipt-
um. Þjónusta biskups er þannig
náin persónubundin þjónusta við
söfnuðinn. Vanræksla hennar leið-
ir til auðnar og uppblásturs í
kirkjulífinu.
Annar þáttur í einingarstarfi
biskupa er, eins og áður er á
minnst, fólginn í því að gæta ein-
ingar við aðra kristna menn. Slíkt
fer fram með samráði og sam-
fundum biskupa og fleiri. Bisk-
upafundir, þjjóta ,að yera .iperkar
samkundur að því ieyti, að þar
hittast upplýstir og lífsreyndir
menn og ræða þá hluti, sem kirkju
og kristni varða. Ekki hafa bisk-
upar þó miklu að miðla hver öðr-
um til lengdar, sem vera mætti til
raunverulegrar uppbyggingar í
störfum þeirra, nema að þeir miðli
hver öðrum af þeim kirkjulega
raunveruleika, sem fyrir hendi er í
hverju biskupsdæmi. Þannig hafa
þeir fyrst og fremst raunveruleika
safnaðar síns fram að færa. Það
sem þeir hafa fyrst og fremst með
sér heim og verða má til uppbygg-
ingar þar og til einingar, er aukin
þekking og skilningur á lífi og
stríði annarra kirkna.
Leiðtogar prestanna
Gjarnan er það haft á orði, eins
og það liggi í augum uppi, að bisk-
up sé leiðtogi og yfirmaður prest-
anna. Ekki erum við alltaf jafn-
skýrmælt um hvað í þessu geti fal-
izt. Auðvitað er biskup leiðtogi, en
það eru prestar líka, hver í sínum
söfnuði. Við játum að einn sé
Drottinn og herra kirkjunnar, Jes-
ús Kristur. Við sjáum af guð-
spjöllunum, að slíkur er hann, og
að sjálfur vill hann vera okkur
leiðtogi. Hann sagðist sjálfur vera
góði hirðirinn. Hann sagði einnig
að hann væri ekki kominn til þess
þetta að sinni, en fullyrði hins
vegar, að leita þurfi nýrra leiða á
hverjum stað og tíma. Nútíminn
er ekki fyrirbæri, sem alls staðar
horfir eins við. Hvert biskups-
dæmi á sinn sérstaka vanda og sín
sérstöku tækifæri. Biskup á að
vera leiðtogi prestanna í bróður-
legu eða „kollegial" vinnubrögðum
þeirra við að skilgreina ástand
samfélags og kirkju í biskups-
dæminu í guðfræðilegu samhengi,
til þess að finna þær leiðir, sem
færastar eru að hjörtum fólksins
með fagnaðarerindið. Þannig
verður biskup til að samhæfa störf
prestanna og viðleitni alla. I þessu
tel ég að leiðtogahlutverk biskups
gagnvart prestum sé fólgið. Sam-
félag prests og biskups á að vera
trúarsamfélag í þjónustu við aðra,
við söfnuðinn.
Allt tal um að biskup eigi að
vera sálusorgari presta eða eftir-
litsmaður með daglegum störfum
þeirra, tel ég orka tvímælis, eins
og kirkjuagi allur er ekkert sér-
stakt viðfangsefni biskupa. Þó að
biskup beri að áminna bróðurlega,
þá á kirkjuaginn rætur sínar og
ramma í söfnuðinum. Hann
sprettur af gróðurlegu samþykki
þar, en kemur ekki að ofan. Vel tel
ég að líta megi svo á, að biskupar
hafi aldrei í sögunni beitt kirkju-
aga til nokkurs áyangyrs, nerp^ að.
því leyti, sem söfnuðirnir með
samþykki sínu um einhverjar við-
miðanir hafa falið þeim og ‘’. 'list
á. Öll venjuleg agasemi biskupa er
því út í hött, nema hún sé í ein-
hverju samræmi við sjálfsaga
safnaðanna og í samræmi við
þann aga, sem kann að vera
byggður inn í kirkjuskipanina
sjálfa á hverjum stað og tíma.
Biskup er því að mínu mati leið-
togi presta í því sem beint varðar
boðun fagnaðarerindisins og leiðir
þá til einingar í þeirri boðun. I því
starfi áminnir hann bróðurlega
um hina postullegu trú og kirkju-
legar hefðir. Þetta hlutverk bisk-
ups, að varðveita hina postullegu
trú, veldur því, að hlutverk hans í
hópi presta er ekki alveg það sama
og lýðræðislega kjörins nefndar-
formanns. Hann ber með sér inn t
þann hóp þá viðmiðun, sem ekki er
hægt að semja neitt um, og er hin
postullega trú, sem í kirkjunni býr
fyrir vitnisburð postulanna og
þeirra sem á eftir þeim hafa kom-
ið. Þessari viðmiðun deilir hann
bróðurlega með því sem kallað
hefur verið kollegial samstarf.
Skipulags- og stjórn-
unarstörf
Eins og ég vék að áður, hafa
skipulags- og stjórnunarstörf orð-
ið æ ríkari þáttur í störfum flestra
biskupa. Kirkjan þarf á því að
halda, að slík störf séu unnin af
kunnáttu og þrótti. Hitt er svo til
umræðu, hversu mjög þau eigi að
hvíla á herðum biskupa. Haft er
eftir grísk-kaþólskum manni, sem
sagði við trúbróður sinn í vestur-
Evrópu, að í vesturkirkjunni væru
biskupar látnir vinna störf, sem
þeim í austurkirkjunni dytti ekki í
hug að bjóða prestvígðum manni
upp á. Átti hann þar við þrotlaus-
ar fundasetur og þátttöku í smá-
vægilegum ákvörðunum. Eflaust
hafði hann nokkuð til síns máls,
en biskupar geta þó ekki undan
því vikizt að taka þátt í slíkum
störfum að einhverju marki.
Skipulags- og stjórnunarstörf í
kirkju hafa sína trúarlegu og guð-
fræðilegu hlið, og það er einmitt
biskupsins að sjá til þess, að það
gleymist aldrei í biskupsdæmi
hans. Biskup þarf að vera sá, sem
yfirsýn hefur og ábyrgð ber á
þessum störfum. Það getur hann
aðeins með því móti að hafa frum-
kvæði að stefnumótun á þessu
sviði. Ef hann einarðlega tekur sér
þetta frumkvæði og heildarstefn-
an verður skýr, getur hann falið
öðrum framkvæmd þessara hluta
að mjög verulegu leyti. Þannig
þarf það líka að vera, svo að tími
biskups fari ekki í að afla sér
tæknilegrar rekstrarþekkingar,
sem nú er í hraðri þróun.
Að koma fram sem
fulltrúi kirkjunnar
Ríkisvald og veraldlegar stofn-
anir líta gjarnan á biskupa sem
fulltrúa kirkjunnar í einu og öllu.
Til þeirra er gjarnan leitað, er
menn vilja vita afstöðu kirkjunn-
ar til ákveðinna mála. Á tímum
örra tjáskipa hefur þetta oft sett
biskupa í verulegan vanda. Þeir
hafa reynt að gefa svör um ólík-
ustu efni, án þess að tími hafi gef-
izt til samráðs. Útkoman hefur
orðið sú, að stundum valda þessi
svör deilum innan kirkjunnar og
einstakra safnaða. Háværar radd-
ir hafa komið upp um að biskupar
geti ekki talað eins og þeir séu
rödd kirkjunnar. Þessi vandi er
fyrst og fremst fólginn í því, hve
biskupsdæmi eru stór og biskupar
oft fjarri söfnuðum sínum og jafn-
vel prestum. Rödd kirkjunnar get-
ur aldrei orðið til við skrifborð
einstaklings, heldur verður hún
til, er söfnuður Krists svarar nýrri
þörf í ljósi fagnaðarerindisins.
Biskupinn er svo auðvitað sá, sem
falið er að tjá þetta fyrir þeim,
sem utan kirkju standa, að því
leyti sem þeir ekki skynja svörin í
því að sjá og skoða starf safnað-
anna. Biskupinn hefur einnig það
einstæða hlutverk í því að móta
þessi svör, að gagnvart söfnuðin-
um túlkar hann og boðar postul-
lega trú og nemur andsvar safnað-
SJÁ NÆSTU SÍÐU