Morgunblaðið - 06.12.1983, Blaðsíða 23

I
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1983
71
að félagsmenn deildu þá á fundi
um það, hvort sanngjarnt væri að
borga harmoníkuleikara fjórar
krónur fyrir kvöldið. Þetta var
söluball og var verð aðgöngumiða
eða „bílætisins" 25 aurar fyrir
manninn. Á þessum söluböllum
kom oft fyrir, að seld væru bílæti í
Reykjavík, t.d. 50 af 100 árið 1889.
Virðast Reykvíkingar töluvert
hafa sótt Seltjarnarnesdansana
um aldamótin og þar þótti gott að
vera eins og segir í Kerlingarvís-
um Haralds Á. Sigurðssonar:
„því þá, því þá var sandurinn
af sjönsunum
á Seltjarnarnesdönsunum
með söng og hopp og hí“.
Eftir að starfsemi Framfarafé-
lagsins fluttist í nýja skólahúsið
árið 1906, var sá háttur upp tekinn
að halda árlegar jólatrésskemmt-
anir fyrir börn á Seltjarnarnesi.
Þá hófust einnig þrettánda-
skemmtanir, sem síðan tíðkuðust
um árabil. Til fjáröflunar og
skemmtunar hafði félagið öðru
hverju tombólur og fóru þá svo-
kallaðir „tombólusafnarar" um
Nesið. Fyrir kom, að haldin væru
„lotterí" eða happdrætti, t.d. var
hestur í vinning árið 1890. Hestur-
inn kom reyndar á óseldan miða
og lenti því hjá félaginu sjálfu,
sem síðan seldi hann aftur, en það
hafði hins vegar töluverðan kostn-
að af eldi og gæzlu þessa happ-
drættisvinnings síns.
Messuhald
Kirkja Seltirninga í Nesi fauk
af grunni í aftakaveðri árið 1799.
Eftir það áttu þeir kirkjusókn til
Reykjavíkur. Svo virðist sem
prestar þeirra hafi ekki messað á
Framnesinu á 19. öld, enda ekki
húsakynni til þess, a.m.k. þangað
Anna Guömundsdóttir. Formaöur
1926—1930.
til skólahús var reist. Framfarafé-
lagið hafði forgöngu um það, að
prestarnir kæmu til messuhalds í
Mýrarhúsaskóla og er þess fyrst
getið í fundargerðabókum félags-
ins árið 1915, en þá kom séra
Bjarni Jónsson. Vel má þó vera, að
þetta hafi byrjað eitthvað fyrr.
Ekki voru messur haldnar reglu-
lega í Mýrarhúsaskóla, en vetur-
inn 1923—1924 kom séra Friðrik
Hallgrímsson fjórum sinnum
fram á Nes til þess áð messa.
Framfarafélagið greiddi allan
kostnað við messuhaldið, t.d. við
að flytja prest „fram á Nes og inn
í bæ“.
Forystumenn
Þegar Framfarafélagið var
stofnað árið 1883, voru þrír búend-
ur einna mestir sveitarstólpar í
Seltjarnarneshreppi. Þeir voru
Ólafur Guðmundsson í Mýrarhús-
um, Sigurður Ingjaldsson í Hrólfs-
skála og Kristinn Magnússon í
Engey. Allir voru þeir útvegs-
bændur, framfaramenn og höfðu
afskipti af sveitarstjórnarmálum.
Þremenningarnir voru meðal
stofnfélaga í Framfarafélaginu og
létu þar mikið til sín taka fyrstu
árin, en gegndu þó ekki for-
mennsku. Olafur og Sigurður dóu
báðir árið 1887 en Kristinn 1893.
Nokkru áður en Sigurður lézt, hélt
hann ræðu í Framfarafélaginu og
mælti fast gegn notkun ýsulóða af
eins konar fiskverndarástæðum.
Hann taldi þessar lóðir „draga
upp seiðissmáan fisk, og þegar
hann er dreginn þá er þar með
fyrirgert lífstilveru hans í sjónum
og framförum og hvöt til að koma
aftur á sínar stöðvar, en það er þó
margreynt að fiskitegundir leita
stöðva sinna ár eftir ár á meðan
þær lifa bæði í ám, sjó og vötn-
um“. Um Sigurð var sagt í Isafold,
að hann hafi verið „búhyggjumað-
ur mikill, enda fjáður vel, hjálp-
samur við bágstadda, sveitarstoð
mikil, ráðsvinnur og ráðhollur".
Eftir lát þremenninganna tók
næsta kynslóð við og hún réð ferð-
inni í Framfarafélaginu fram yfir
aldamót. Það voru menn eins og
Ingjaldur Sigurðsson hreppstjóri
á Lambastöðum og Pétur útvegs-
bóndi í Hrólfsskála (synir Sigurð-
ar Ingjaldssonar), Jón Jónsson,
skipstjóri og útvegsbóndi í Mels-
húsum, Guðmundur Einarsson út-
vegsbóndi í Nesi og bræðurnir
Guðmundur og Runólfur Ólafs
(synir Ólafs í Mýrarhúsum). Þeir
urðu báðir útvegsbændur og bjó
Guðmundur í Nýjabæ en Runólfur
um tíma í Pálsbæ. Allir þessir
menn sátu um lengri eða skemmri
tíma í stjórn Framfarafélagsins
og auk þeirra nokkrir skipstjórar
og menntamenn, sem búsettir
voru í hreppnum. í fyrstu stjórn
voru Jón Jónsson formaður, Ólaf-
ur M. Stephensen frá Viðey (síðar
prestur) skrifari og Ingjaldur Sig-
urðsson, gjaldkeri. Fyrstu árin
voru aðeins karlar í Framfarafé-
laginu, en tvær fyrstu konurnar
gengu í það árið 1890.
Runólfur ólafs hafði forgöngu
um að endurreisa Framfarafélagið
árið 1903 og Jón G. Þórðarson
skipstjóri frá Ráðagerði var síðan
formaður í fjögur ár, en eftir það
fór sjómönnum og útvegsbændum
að fækka á Seltjarnarnesi og aðrir
menn tóku við forystu í félaginu.
Meðal formanna á síðustu áratug-
unum, sem félagið starfaði, má
nefna Eyjólf Kolbeins í Bygggarði,
Þorstein G. Sigurðsson, skóla-
stjóra, Önnu Guðmundsdóttur,
húsfreyju í Ráðagerði, ísak Kjart-
an Vilhjálmsson, bifreiðarstjóra
frá Knopsborg og Sigurð Jónsson,
skólastjóra, sem var síðasti for-
maður félagsins. Anna í Ráðagerði
var eina konan, sem formennsku
gegndi og hún var líka fyrsta kon-
an, sem til máls tók í félaginu en
það gerði hún á fundi árið 1904.
Hnignun
Eins og nefnt hefur verið, hélt
Framfarafélagið áfram að auka
bókaútlán sin alla tíð. Hins vegar
fór önnur starfsemi þess minnk-
andi, þegar leið á 4. áratug þessar-
ar aldar og munu breyttir þjóðfé-
lagshættir hafa valdið því. Kvik-
myndahús og danshús höfuðstað-
arins drógu til sín unga fólkið á
Nesinu og á heimilum var komið
útvarp til þess að stytta fólki
stundir. Félögum í Framfarafé-
laginu fór þvi fækkandi og þeir
áttu æ örðugra með að afla fjár til
bókakaupa. Árið 1931 tók Sel-
tjarnarneshreppur að styrkja
safnið með fjárframlögum.
Síðasta árið, sem Framfarafé-
lagið hafði aðra starfsemi en
bókaútlán, var árið 1936. Þá voru
haldnir tveir skemmtifundir með
upplestri og fleiri atriðum. Á aðal-
fund 1938 mættu aðeins þrír félag-
ar og fram kom, að enn væru
keypt sömu tímarit og áður auk
nokkurra bóka. Síðan kom stríðið
með öllu sínu umróti og 18. des-
ember 1943, réttum 60 árum eftir
stofnun Framfarafélagsins, var
ákveðið að slíta því formlega. f
lögum þess stóð, að yrði því slitið,
skyldu eignir renna til Seltjarnar-
neshrepps. Var við þetta staðið,
enda lagði hreppurinn fram 3.000
kr. til eflingar safninu. Síðasti
formaður og bókavörður Fram-
farafélagsins, Sigurður Jónsson
skólastjóri, hélt áfram að sjá um
bókasafnið, sem upp frá því hét
Bókasafn Seltjarnarness. Það safn
var áfram í Mýrarhúsaskóla eldri
en síðan flutt í nýjan Mýrarhúsa-
skóla um 1960. Sambýli bókasafns
og barnaskóla, sem staðið hafði
frá árinu 1885, lauk loks nú í nóv-
ember, er opnað var nýtt bóka-
safnshús við Melabraut.
MorgunblaðiA/ Sijfurgeir.
Eigandinn Ólafur Gránz, í hinum nýja sal.
Vestmannaeyjar:
Nýr sýningarsalur Carol
Vestmannaeyjum, 26. nóvember.
Byggingarvöruverslunin Carol í
Vestmannaeyjum hefur opnað
nýjan sýningarsal í húsnæði versl-
unarinnar að Brimhólabraut 1. Er
verslunin nú á um 300 m' gólffleti
á tveimur hæðum. í hinum nýja
sýningarsal eru nokkrar gerðir af
uppsettum eldhúsinnréttingum
frá Haga á Akureyri auk baðinn-
réttinga og skápa. Þarna eru að
auki til sýnis ýmis raftæki frá
versluninni Kjarna.
Auk innréttinga selur Carol all-
ar almennar byggingarvörur frá
ýmsum þekktum fyrirtækjum, svo
og teppi. Eigandi Carol er Ólafur
Gránz húsa- og húsgagnasmíða-
meistari og sagðist hann veita
fólki ráðgjöf, teikna og skipu-
leggja eftir óskum hvers og eins
við val á innréttingum og við-
skiptavinum sagðist hann bjóða
góð greiðslukjör.
— hkj.
íslensk bókamennincj er verómæti
Franz
Kafka
Réttarhöldin
Ein frægasta skáldsaga heimsbókmenntanna
í þýöingu Ástráðs Eysteinssonar og Eysteins Þorvaldssonar
gefin út í tilefni af aldarafmæli höfundar.
Fá skáldrit hafa haft eins mikil áhrif
á skáldsagnagerð Vesturlanda og RÉTTARHÖLDIN.
Verk þetta geymir ótæmandi sannleika
um líf nútímamannsins og samfélag okkar daga.
Franz Kafka
Réttarhöldin
SKÁLHOLTSSTlG 7— REYKJAVlK — SlMI 13652 s