Morgunblaðið - 24.12.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. DESEMBER 1983
fHtfgtu Útgetandi tÞIafrifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, simi 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakið.
Kristin
mannrækt
Hver erum við? Hvert er
hlutverk okkar, hvers og
eins, í lífi og umhverfi? Hvert
liggur leið? Þessar eða ámóta
spurningar skjóta upp kolli í
huga hvers manns af og til á
lífsleiðinni. Það er hollt
hverri manneskju að gera út-
tekt á sjálfri sér, endrum og
eins, horfa um öxl og fram á
veg, setja sér lífsreglur og
markmið.
Flestum er sammerkt að
vilja auka þekkingu sína, al-
menna og sérhæfða; efla
þroska sinn og starfshæfni;
öðlast betri yfirsýn og skiln-
ing á eigin lífi, samskiptum
við annað fólk og umhverfi
öllu. Flestum er sameigin-
legt, hvort sem horft er
þröngt í eigin barm eða vítt
til samfélagsins í heild, að
tryggja sér og sínum öryggi;
nýta hug og hönd til að skapa
eigin velferð og annarra. Alla
heiðarlega hvata, sem í okkur
búa til framtaks og dáða,
þarf að efla og eggja.
Átökin um auð og völd hafa
hinsvegar leitt einstaklingar
og þjóðir inn á hættulegar
brautir, bæði fyrr og síðar.
Ágirnd mannsins og ásókn í
auðlindir umhverfis hafa
ekki einvörðungu leitt eyð-
ingarhættu yfir ýmsar sam-
býlistegundir hans í lífríki
jarðar, heldur og hann sjálf-
an, gjörvallt mannkyn. Að
þessu leyti sýnist siðferði
okkar á sama stigi og á stein-
öld, þó að vopnin í höndum
okkar hafi breytzt.
Maðurinn lifir ekki á
brauðinu einu saman. Hugvit
hans hans hefur, sem betur
fer, þróazt í fleiri farvegi en
þá, sem að brauðstriti lúta,
svo miklvægir sem þeir þó
eru. Hann leitast við að þróa
líf sitt til fegurðar og fylling-
ar um listir, skapandi og
túlkandi: bókmenntir, tónlist,
myndlist, byggingarlist, leik-
list, o.s.frv. Á þessum vett-
vangi, og í ýmsum afrekum
raunvísinda og læknisfræði,
rís maðurinn hæst. Mannkyn
sem getur státað af því sem
bezt hefur tekizt í listum og
vísindum, er ekki heillum
horfið, þrátt fyrir allt.
Lífsfyllingu öðlast mann-
eskjan þó ekki nema í trú og
trúartrausti. Og á helgum
jólum er okkur gefinn sá
vegvísir, sem varðar leið
okkar, bæði sem einstaklinga
og heildar, frá vá til velferð-
ar. Flest það fegursta í list-
sköpun og samskiptum
manna gegn um tíðina er
reist á kristnum kenningum.
Þær stundir koma og í lífi
hverrar manneskju, að trú-
arneistinn, sem blundað hef-
ur í brjósti hennar, verður
það haldreipi sem úrslitum
ræður. Kristin mannrækt er
tvímælalaust mikilvægast
verkefni á líðandi stund. Þar
hafa kirkjur samfélagsins og
kristin samtök margs konar
mikilvægu hlutverki að
gegna. En mestu varðar að
hver og einn rækti sinn garð,
eigin hugarheim, og leggi
stund á leitina að ljósi og
sannleika. Kærleikur, velvilji
og hjálpfýsi þurfa að ein-
kenna viðmót okkar til
náungans.
„Heims um ból, helg eru
jól“. Sálmurinn, sem þessi
orð eru úr og flestir íslend-
ingar syngja næstu daga,
fjallar um „frið á jörð“ og
„frelsun mannanna, frelsisins
lind“. Hann spannar það í
raun, sem mannkyn þráir
heitast í dag: Frið með frelsi
og mannréttindum. Friður án
frelsis og mannréttinda er
óhugsandi. Það er þunga-
miðja í varnarsamstarfi vest-
rænna ríkja að tryggja frið í
heimi, þar sem fjálsir þegnar
í frjálsum þjóðfélögum fá að
lifa lífi sínu að eigin höfði,
innan þess eðlilega laga-
ramma, að ganga ekki á rétt
og velferð samferðafólks.
Þetta markmið, friður með
frelsi, þýðir það, að við eigum
að virða llfsviðhorf og skoð-
anir annarra, einnig í trúar-
legum efnum.
Á erfiðum tímum þurfum
við ekki sízt frið í þjóðfélagi
okkar, frið á vinnumarkaði og
í samskiptum starfsstétta
þjóðfélagsins. Frið á heimil-
um okkar og í samskiptum
við aðra menn. Frið í okkar
eigin sinni.
Þrátt fyrir dimma skugga
vetrarskammdegis, árferðis
og ófriðar í veröldinni lýsir
ljós í myrki. Okkur er á þess-
um jólum, sem öllum öðrum,
frelsari fæddur. Við byggjum
trú okkar og traust á honum.
„Lofið Guð sem gaf, þakkið
hjálp og hlíf. Tæmt er húms-
ins haf, allt er ljós og líf“.
Morgunblaðið árnar les-
endum sínum og landsmönn-
um öllum gleðilegra jóla,
friðar og farsældar.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Frá upphafi var það alveg salla-
klárt, Jón Kaldal var minn ljós-
myndari. Á einhvern dularfullan
hátt tengist nafn hans einu ljósbliki
frá árdögum ævi minnar og lengra
man ég naumast til baka.
Það var á sumardaginn fyrsta á
miðjum fjórða áratugnum að faðir
minn hafði tekið mig niður í bæ til
að horfa á mannlífið og sjá víða-
vangshlaupið, sem þá var mikill
viðburður. Hann þekkti marga er á
vegi okkar urðu sem hann kastaði á
kveðju og rabbaði við í smástund.
Þá var það, að ramma nafnið Kaldal
greyptist í vitund mína. Ekki var
það þó svo að hann væri þátttak-
andi í hlaupinu, heldur var ein-
hverra hluta vegna svo mikið um
hann rætt þó meira en áratugur
væri síðan hann hætti keppni.
Þannig man ég nafnið ennþá, þótt
fyrnst hafi yfir flest annað þennan
dag, nema væri þegar hlaupararnir
sáust koma, þá lyfti faðir minn mér
á háhest svo ég sæi betur. Þóttu mér
það mikil forréttindi að gnæfa
svona yfir aðra og svo var það líka
hitt, að við vorum tveir einir í fjöld-
anum og ég hafði pabba útaf fyrh
mig.
Árin liðu og er ég stálpaður ungl-
ingur þurfti fyrst að láta taka af
mér röð ljósmynda með tilliti tii
vaknandi sjálfsvitundar þá valdi ég
Kaldal án umhugsunar. Bæði var,
að ég átti leið framhjá ljósmynda-
stofu hans nær daglega og hafði því
nóg tækifæri til að verða fyrir
áhrifum af myndum þeim er til sýn-
is voru úti í glugga, — og svo hafði
ég ótakmarkaðan áhuga á íþróttum
sjálfur, afreksmönnum öllum, og
leit upp til Kaldals.
Mér þótti ljósmyndastofa hans
ævintýri líkust og myndirnar á
veggjunum höfðuðu firna sterkt til
mín. Einkum man ég eftir myndum
af forneskjulegum körlum, svo og af
pari einu, sem mér þótti hafa svo
yndislega fjarrænt yfirbragð og var
sannfærður um að hér væri um út-
lendinga að ræða. Löngu seinna, á
árunum eftir Ungverjalandsupp-
reisnina er ég bjó í Munchen, sá ég
stundum fólki bregða fyrir á lítilli
kjallarabjórkrá nálægt íverustað
mínum á Isabellastrasse. Yfirbragð
þess minnti mig einhvernveginn á
þessa mynd Kaldals. Ég var þá við
eins konar þýskunám á bjórkrám og
gaf mig á tal við sem flesta og m.a.
þetta fólk. Kom þá í ljós, að þetta
voru Magyar — Ungverjar, nánar
tiltekið, flóttafólk frá Ungverja-
landi. Man ég sérstaklega vel eftir
miðaldra manni er kynnti sig sem
rithöfund og alltaf hafði tíma til að
sinna mér er hann vissi að ég væri
íslenzkur, — frá landi sagnafólks og
Laxness.
En það var hins vegar ekki fyrr
en bókin um Kaldal kom út fyrir
ári, að ég vissi að myndin héti
„Ónafngreindir Ungverjar". Senni-
lega heyrir þetta undir einhverja
tegund þess er við nefnum mynd-
minni.
Á þessa veru hafa myndir Jóns
Kaldals orkað á mig í gegnum tíðina
og vakið upp í huga mér ýmsar
hræringar myndrænna gjörninga,
seiðs og galdra.
— Það er eftirtektarvert, að eng-
inn sést brosa og hvað þá hlæja á
myndum Kaldals, — glott og grett-
ur eru hér helgispjöll. Én yfir
myndum hans er einhver upphafin
mýkt, friður og ró, — líkast sem
eilífðinni hafi þóknast að nema
staðar eitt augnablik og til heiðurs
fyrirmyndinni, eins og til að hægt
væri að skrá hana niður hjá guði.
Þannig eru myndir Kaldals skap-
gerðarljósmyndir af hæstu gráðu og
sem slíkur bar hann höfuð og herð-
ar yfir alla samtíðarmenn sína í
ljósmyndarastétt. Skilar eftirkom-
endunum sálrænni umgjörð ótölu-
legs fjölda fólks.
Kaldal var ekki aðeins ljósmynd-
ari heldur listamaður fram í fing-
urgóma og bar það með sér allur.
Hann skráði niður ásjónu fólks eins
og aðrir nöfn og átti mikið safn
ljósmynda, sem því miður glötuðust
að hluta til í eldi.
Hann kunni vísast vel við sig í
návist listamanna, var vinur þeirra
margra og kunningi fjölmargra.
Þeir hændust líka að honum, því að
þeir fundu að í þessum hógværa,
látlausa og næsta feimna manni bjó
mikil listamannssál. Þeir vissu
einnig, að þeir færu ríkari af fundi
hans eftir að hann hafði skjalfest
þá í minnisbók framtíðarinnar með
Norka — myndavéfinni er fylgdi
honum alla tíð. Hér fór maður, er
ekki þurfti að eltast við tækninýj-
ungar, honum dugðu lágmark efni-
viðar og fornleg tól ásamt vænum
skammti af ævintýraþrá. Viðfangs-
efnið hverju sinni var ævintýrið.
Myndir Kaldals bera með sér ríka
samkennd með mannlífinu, — hann
töfraði fram svo mikinn innri frið
og ytri ró, að honum var jafnvel líkt
við málarann Rembrandt á ljós-
myndasýningum erlendis. Hafi ein-
hver málað í gegnum ljósmyndavél-
ina þá var það Kaldal. Svo samsvar-
andi var þessi samkennd öðrum
gerðum Kaldals, að þegar hann eitt
sinn reit um ljósmyndasýningu eina
mikla er hér var á ferð fyrir rúmum
aldarfjórðungi og bar nafnið „Fjöl-
skylda þjóðanna" — þá reit hann
stutta grein um sýninguna og höf-
und hennar Edward Steichen — er
varð frægt listaverk. Nokkru síðar
barst honum svohljóðandi kveðja
frá Steichen:
Kæri hr. Kaldal.
Fyrir velvild Upplýsingaþjónustu
Bandaríkjanna hefur mér borist af-
rit þýðingar á hinum fallegu um-
mælum yðar vegna sýningarinnar
„Fjölskylda þjóðanna". Meðal alls
sem ritað hefur verið um sýninguna
í ýmsum hlutum heimsins, finnst
mér gagnrýni yðar rituð af ríkust-
um næmleik og hún hlýjar mér
mest um hjartarætur.
Fyrir fjölmörgum árum sagði vin-
ur minn einn, listgagnrýnandi, að
listgagnrýni yrði aðeins fullgild ef
gagnrýnandinn skapaði listaverk
með gagnrýni sinni. Slíkt sköpunar-
verk er yðar grein. Þakka yður.
Með innilegum kveðjum og óskum.
Yðar einlægur
Edward Steichen
— O —
Grein Kaldals var svohljóðandi:
„ — sem spegilmynd hinnar nauð-
synlegu og óhjákvæmilegu einingar
mannkynsins um heim allan."
(Edward Steichen)
„Þegar ég las um ljósmyndasýn-
ingu Edward Steichens, „Fjölskylda
þjóðanna", fyrir tveim árum, óraði
mig ekki fyrir því að hún myndi
koma hingað til okkar fámenna
lands, allra sízt svo fljótt sem
reynslan hefur sýnt. Á sama tíma
biðu milljónaþjóðir eftir henni með
óþreyju.
Um það leyti sem verið var að
setja myndirnar upp í Iðnskólanum,
hitti ég af tilviljun einn af okkar
snjöllu myndlistarmönnum. Hann
hafði á ferðalagi sínu erlendis séð
sýninguna. Hann sagði: „Ég sá
margar sýningar erlendis, en engin
hafði eins mikil áhrif á mig og þessi
sýning."
Hver er boðskapur þessarar sýn-
ingar? Hann er hugkvæm ábending
til allra um skyldleika manna hvar
á jörðu sem er, og á meistaralegan
hátt sýnt að tilfinningar eru þær
sömu hjá öllum mönnum. En enginn
veit hvað morgundagurinn ber í
skauti sér.