Morgunblaðið - 30.12.1983, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1983
23
bætist að of mörg skip bítast um
of fáa fiska.
Hin heilaga
þrenning
Útgerð — fiskvinnsla — afurða-
sala, — oftast hangir þetta á sömu
spýtunni, og spýtan er í flestum
tilvikum í hendi félaga flokks-
manns. Fiskvinnslufyrirtæki gera
út skip, og fiskvinnslufyrirtækin
hafa samtök um sölu afurðanna
sem þau framleiða, en skip þeirra
veiða. Nú er það svo að laun sjó-
manna eru háð hlutaskiptum.
Kjör þeirra ráðast af umsömdu
fiskverði: skiptaverði. Lágt fisk-
verð jafngildir þvi lágum launum
sjómanna. Lágt fiskverð minnkar
einnig tekjur útgerðarinnar, en af
því að hún er í flestum tilvikum á
sömu hendi og fiskvinnsla, skiptir
það ekki máli. Það sem upp á
vantar til að endar nái saman fær
útgerðin hjá fiskvinnslunni — eig-
anda sínum — í aukagreiðslum
„fram hjá skiptum“. Utgerðar-
fiskverkendur hafa því lagt kapp á
að halda fiskverði í lágmarki og
reka skipin með „bullandi tapi“ til
að halda hlut sjómanna niðri.
í því sambandi er rétt að minna
á, að löngu er orðið tímabært að
sjómenn hætti að taka þátt í
skollaleiknum innan Verðlagsráðs
sjávarútvegsins, en semji beint við
útgerðarmenn um hlutaskipti sem
önnur kjör, með hliðsjón af heild-
arfiskverði hverju sinni.
En útgerðar-fiskverkendur hafa
blekkt sjálfa sig ekkert síður en
sjómennina. Þeir misstu sjónar á
hvað væri tap í plati og hvað væri
raunverulegt tap. Það var ekki fyrr
en útgeðarkostnaður togaranna
var kominn langt umfram „eðli-
leg“ mörk, og tekjuafgangur
vinnslunnar löngu hættur að vega
mót tapinu, að þeir sáu að alvöru-
úlfur var á ferð. Þess vegna
breytti það ósköp litlu fyrir tog-
araútgerðina þegar undirborðs-
greiðslurnar voru færðar upp á
dúkinn með lagaboði Geirgrímu
Alberts, og settar í graut saman
við aukagreiðslurnar sem fyrir
voru, stofnfjársjóðs- og olíugjaid.
Vandinn er enn sá sami: Þeir
sem keppa í Ameríku við hina
heilögu þrenningu eru að ýta
henni út í kuldann, og hún á ekki
peninga til að kaupa olíu á togar-
ana og á ekki kost á gjafalánum
sem áður fyrr. En í stað þess að
reyna að bregðast við breyttum
aðstæðum, situr hún aðgerðarlaus
með hendur í skauti og krefst í kór
við Geirgrímu Alberts, að alþýðan
í landinu beri tapið með lægra
kaupi.
Hreppapólitík
Engir tæknilegir þröskuldar eru
í vegi fyrir að fiskurinn sé flakað-
ur og frystur um borð í togurun-
um. Enda eru nú þegar til þrír
slíkir í landinu. Hins vegar eru
þeir í hinum litla flokki togara
sem eru óháðir fiskvinnslunni, og
þeir selja afla sinn erlendis af
þeirri einföldu ástæðu, að á ís-
landi vill engin fiskverkun kaupa
hann frosinn. Æskilegra þykir að
kaupa fiskinn „ferskan" eins og
það er kallað, þegar hann er búinn
að velkjast um borð í togurunum
jafnvel vikum saman, og láta slá
aðeins í hann meðan hann bíður
kannski dögum saman í geymslum
húsanna. Þá fyrst má flaka og
frysta þetta „úrvals“ hráefni,
senda það síðan í fullvinnsluna
vestur í hreppum, og selja svo sem
íslenska gæðavöru.
Það er góðra gjalda vert að
styrkja atvinnulífið í ríki Ronalds
hreppstjóra, en spurning hvort
ekki sé ríkari ástæða til að gera
það heima, þó Geirgríma Alberts
sýni ekki áhuga. Enda hefur hún
vafalaust í nógu að snúast í kring-
um sín eigin fyrirtæki, innflutn-
ing á olíum og byggingarvörum,
kampavíni og krönum, þegar hún
er ekki að þreyta landslýðinn með
því nýjasta úr lófalestri hagspek-
inga sinna. Hugsanlegt að fólkinu
í landinu sé ekkert á móti skapi að
framleiða verðmeiri vörur til út-
flutnings, svo að það eignist að
minnsta kosti pening til að kaupa
eitthvað af innflutningsgóssi
Geirgrímu Alberts.
Mótbárur sölusamtakanna í
Bandaríkjunum um að fullvinnsl-
an verði að fara fram nærri mörk-
uðum eru ekki lengur gildar.
Flutningatækni nútímans, jafnt
með skipum sem flugvélum og bíl-
um, er gjörólík þeirri sem í boði
var þegar starfsemin hófst í
Bandaríkjunum. Spurningin snýst
aðeins um vilja til að notfæra sér
hana. En spurningin snýst um
fleira. Það er ekki aðeins á íslandi
sem færist í vöxt að konur jafnt
sem karlar vinni úti fullan vinnu-
dag. Dregið hefur úr mikilvægi
eldabuskunnar á Vesturlöndum
öllum, og margt fólk vill eiga kost
á að geta keypt tilbúna rétti, sem
má stinga inn í örbylgjuofninn í
hádegisverðarhléi á vinnustað, eða
heima hjá sér að loknum erfiðum
vinnudegi. Ef ástæða er til að
flytja inn í landið tilbúna rétti úr
erlendum landbúnaðarvörum,
samanber til dæmis margumtal-
aðar pizzur eða flatbökur, er þá
ekki enn ríkari ástæða til að flytja
út fullunnar vörur úr íslenskum
sjávarafurðum, — fiskrétti i neyt-
endaumbúðum til sölu í stórmörk-
uðum Ameríku- og Evrópuborga?
Er hægt að búast við háu gengi á
íslensku krónunni þegar mestur
hluti útflutnings er hráefni af
skornum skammti eða hálfunninn
varningur, en stærsti hluti inn-
flutnings er fullunnin vara?
Allt þetta tilstand
— og árangurinn
Það er dýrt að breyta togara í
frystiskip. Og vafalaust kostar
ekki minna að breyta fiskvinnslu-
húsi í fiskréttaverksmiðju. Samt
má gera ráð fyrir að enn dýrara sé
að viðhalda óbreyttu ástandi. Það
kostar peninga að framleiða og
halda við fiskkössum og búa til ís.
Ekki er síður kostnaðarsamt allt
tilstandið og bröltið í landi og um
borð í skipunum við kassana og
ísinn. Þó eru það smámunir í sam-
anburði við hitt sem fer í súginn,
þegar fiskurinn missir ferskleik-
ann í kössunum vegna of langs
geymslutíma, og rýrnar að þyngd
og gæðum.
Oftar en ekki verða ísfisktogar-
ar að fara inn til löndunar varla
með hálffermi, þegar tíminn er
kominn á elsta fiskinn. Og aflinn
þó ekki alltaf góður að gæðum.
Eða eins og ósjaldan brennur við:
Haldið er áfram að berja á þeim
gula og þráast fram í rauðan
dauðann þangað til lestir fyllast,
en með þeim afleiðingum að helm-
ingur aflans er lélegur eða ónýtur
þegar honum loks er landað, og þá
gleymist ekki, að lengi getur vont
versnað meðan það þíður vinnsl-
unnar.
Frystitogarar eru hins vegar
óbundnir af útivistartíma og geta
því verið á veiðum þangað til þeir
eru komnir með fullfermi. Þeir
sóa ekki olíu og tíma í ónauðsyn-
leg löndunarstím, heldur fiska
þangað til lestir eru fullar af 1.
flokks frystum flökum auk úr-
gangsafurða. Þá sigla þeir inn til
hafnar. Það sem á land kemur er
hálfunnið úrvals hráefni fyrir
fiskréttaverksmiðjur, og fer í
frystigeymslur þar sem það helst í
óbreyttu ástandi þangað til taka
þarf til þess. Úrgangsafurðir fara
ofan í loðdýr, menn, eða til frekari
vinnslu eftir því sem við á.
Vinnuskipulag í fiskréttaverk-
smiðjum er óháð geymslutíma
hráefnisins. Húsnæði, tæki og vél-
ar nýtast því mun betur en í hin-
um hefðbundnu hraðfrystihúsum,
sem þurfa að geta unnið úr miklu
hráefni á skömmum tíma, en
standa jafnvel auð eða lítið notuð
þess á milli. Stærsti kosturinn er
því, að vinnutími starfsfólks í slík-
um verksmiðjum hlýtur að vera
jafnari og stöðugri, og hin skyndi-
legu kvöld- og helgarvinnuútköll
úr sögunni, en daglaun hins vegar
hærri. Auk þess er hráefnismiðlun
mun auðveldari, því hvenær sem á
þarf að halda má flytja fryst flök
með bílum úr einni stöð í aðra.
Fleira vegur á móti kostnaðin-
um við breytingar á skipum og
fiskvinnsluhúsum en hinn beini
hagnaður sem verður til vegna
mun betri meðferðar á fiski, ein-
faldari og ódýrari rekstrar, og
vegna hærra verðs á raunveru-
legri gæðafiskréttaframleiðslu.
Þar má nefna sölu á verksmiðjum
sölusamtakanna í Bandaríkjunum
— Kanadamenn og Norðmenn
vilja vafalaust kaupa. Skipa-
smíðastöðvar í landinu fengju
verkefni við breytingar á skipum,
en í þeirri starfsgrein sem mörg-
um öðrum er langvarandi atvinnu-
leysi framundan að öllu óbreyttu.
Það kostar líka peninga að láta
dýran útbúnað til skipasmíða sem
annarra hluta liggja ónotaðan og
verða fúa og ryði að bráð. Þessi
umskipti yrðu einnig lyftistöng
innlendra fyrirtækja í framleiðslu
vél- og raftæknibúnaðar fyrir
sjávarútveg og fiskvinnslu, en
ekki síst lyftistöng fyrjr heimilin í
landinu.
Frosinn saltfiskur?
Það sem hér hefur verið sagt um
togara, frystihús og sölusamtökin
vestra, á ekki síður við um hina
stærri báta, saltfisk- og skreiðar-
verkun og sölumál í þeim greinum,
en á sinn hátt og eftir því sem við
verður komið. Að því er varðar
hefðbundna bátaútgerð má gera
ráð fyrir að meiri áhersla verði
lögð á línuveiðar en verið hefur,
vegna æ strangari takmarkana
sem settar eru um netaveiðar, en
útlit er fyrir að þegar fram í sækir
muni beitingavélar leysa af hólmi
í auknum mæli hefðbundna land-
beitingu, og gera línuútgerð kostn-
aðarminni. Vegna þessara báta
hlýtur venjuleg verkun að verða
áfram til staðar að einhverju leyti,
og ef til vill aðallega í saltfiski.
Saltfiskframleiðendur hljóta að
vera vakandi yfir fiskmörkuðum
íslendinga í Suður-Evrópu. Einnig
þar breytast neysluvenjur, þó gera
megi ráð fyrir að þróunin sé seinni
en í norðurálfum Evrópu og Am-
eríku. Ef til vill er möguleiki á
framleiðslu saltfiskrétta í frystum
neytendaumbúðum fyrir stór-
markaði Suður-Evrópuborga. Þó
að því tilskildu að frysting eigi við
saltaðan mat, en það er verkefni
matvælafræðinga að svara slíkum
spurningum, sem aragrúa annarra
er hljóta að vakna þegar íslenskur
fiskmatvælaiðnaður verður færð-
ur heim og í nútímalegra horf.
Mestur hluti skreiðar hefur ver-
ið verkaður úr lélegri hluta tog-
araaflans og verri netafiskinum.
Nú er útlit fyrir að netaveiðar
verði framvegis bannaðar tals-
verðan vetrarpart, og því gerlegt
að framfylgja reglum um að fisk-
ur úr netum sé sjaldan meira en
einnar nætur, en það er skilyrði ef
sá veiðiskapur á að gefa af sér gott
hráefni. Fiskur úr frystitogurum
mun ekki gefa eftir hinum besta
línufiski, og ef rétt er á málum
haldið mun netafiskur þola fullan
samjöfnuð við hina fyrrnefndu,
sérstaklega þegar einnig er haft í
huga að ekkert veiðarfæri hefur
kjörhæfni netanna, sem með hæfi-
legri möskvastærð afstýra smá-
fiskadrápi. Skreið verður verkuð
eftir sem áður, en varla nema sem
úrvals matvara, og líklega mun
inniþurrkun með hverahita eða
næturrafmagni reynast hag-
kvæmust.
Maökað mjöl
Ofdekraðir Vesturlandabúar
gera sífellt meiri kröfur til mat-
væla, og reyndar einnig afrískir
skreiðarkaupendur ekki síður en
ítalskir. Vilji Islendingar búa við
vesturlensk lífskjör verða þeir að
fullnægja þessum kröfum, og gera
gott betur ef þeir ætla ekki að
lenda undir í harðri niðurgreiðslu-
samkeppni voldugri fiskveiði-
þjóða. En jafnframt er rétt að
hafa hugfast, að á sama tíma gera
íbúar fátækustu landa jarðarinn-
ar ekki aðrar kröfur en að fá satt
sárasta hungur sitt. Og reyndar er
ekki ýkja langt síðan svo var
ástatt með stórum hluta íslensku
þjóðarinnar, þó núlifandi kynslóð-
ir muni það varla, að til að koma í
veg fyrir hungursneyð var útdeilt
gjafamjöli frá efnuðum Evrópu-
þjóðum — en stundum möðkuðu
mjöli, því miður, og var þjóðin þó
oftar tilneydd að kaupa það dýr-
um dómum.
Það mjöl sem var heilt kom
vissulega til góða, en gat verið
skammgóður vermir væri neyðin
stór. Hitt gerði meira gagn þegar
íslendingar lærðu af þessum sömu
þjóðum að notfæra sér auðlindir
sínár, og hvernig best væri að
geyma afrakstur þeirra í sem heil-
ustu ástandi. Þannig skiluðu af-
urðirnar mestum hagnaði þegar
illa áraði, jafnt sem þeirra eigin
fæða og sem útflutningsvara til
skipta á útlenskum nauðsynja-
varningi.
Nú eru íslendingar að nálgast
það þróunarstig að geta haft sem
jafnastan hag af auðlindum sínum
frá einum árstíma til annars, og
frá ári til árs, en traustar haf-
rannsóknir og fullnýting fiskafla
eru meðal annars skref á þeirri
braut. Minnugir forfeðranna og
hörmunganna sem stundum yfir
þá gengu, ættu íslendingar að íáta
aðstoð við vanþróaðar þjóðir hald-
ast í hendur við tækniframfarir í
éigin landi, en þó ekki með gjöfum
á maðkaðri skreið, hvað þá sölu
slíkra „afurða".
Aldrei verður hægt að fyrir-
byggja að einhver fiskur uppfylli
ekki ströngustu gæðakröfur hinna
ofdekruðu. Samt má gera úr hon-
um næringarríka fæðu, þó útlit og
bragð sé ekki fullkomið. Það sem
til fellur af slíkum fiski ætti að
færa Hjálparstofnun kirkjunnar
til framleiðslu á skreiðarmatvæl-
um handa hungruðum heimi. Það
væri viðurkenning til stofnunar-
innar fyrir að vera á sínu sviði
skrefi á undan íslenskum fisk-
framleiðendum í matvælatækni,
en jafnframt þáttur í þróunar-
aðstoð íslendinga, sem þrátt fyrir
allt hljóta að teljast velmegandi.
Stærsti þátturinn í þeirri aðstoð
hlýtur þó alltaf að verða miðlun
þekkingar, meðal annars á fisk-
veiðum og fiskvinnslu, til þjóða
sem eru ennþá vanþróaðri.
Skegg keisarans
Hér hefur verið imprað á nokkr-
um atriðum sem mætti taka til
athugunar ef einhvern tímann
verður gerð tilraun til að móta
stefnu í fiskimálum. Hafrann-
sóknir þarf að auka, og í samstarfi
við aðrar fiskveiðiþjóðir. Aukin
þekking á fiskistofnum og hegðun
þeirra mun gera spádóma örugg-
ari, en það er meðal annars for-
senda fyrir að þjóðirnar geti
skipst á fiskveiðiheimildum. Með
því móti verða not af fiskiskipum
og fiskvinnslustöðvum jafnari og
meiri, og ekki ástæða til að halda
úti stærri veiðiflota en sem ræður
við góðan meðalársafla. Og fyrst
hægt er að flaka fisk og frysta
hann um borð í því skipi sem veið-
ir hann, er ástæðulaust að halda
uppi dýrari rekstri í landi í því
skyni, enda ekki til annars en að
rýra gæði og þar með verðmæti
fiskjarins. Einnig er ástæðulaust
að reka íslenskar matvælaverk-
smiðjur erlendis ef hægt er að
gera það heima, og tími til kominn
að leggja meiri áherslu á fram-
leiðslu fiskrétta í neytendaumbúð-
um, í samræmi við breyttar
neysluvenjur Vesturlandabúa.
Flestar þessar hugmyndir hefur
áður borið á góma í umræðum
manna á meðal, en tilgangurinn
með þessum skrifum ekki annar
en að vekja enn frekari athygli á
þeim og safna saman í eina heild.
Óskandi að menn átti sig betur á
hvernig málin eru vaxin, og hætti
að eyða dýrmætum tíma í þreyt-
andi rökræður um kvóta og keis-
arans skegg.
Góömennskan
Um kvótaskiptinguna sem nú er
á döfinni er ekki annað að segja en
þetta: Alþingismannaflokknum,
og hvað þá einstökum misvitrum
ráðherrum, er ekki treystandi til
að útdeila helstu auðlind landsins
í hinar margvíslega mislögðu
hendur. En jafnvel þó Flokknum
væri treystandi hefði hann engan
rétt til þess. I meira en ellefu
hundruð ár hafa íslensku fiski-
miðin verið bundin almennum
eignarrétti allrar þjóðarinnar.
Það kostaði of mikla baráttu að
helga landinu þetta stóra haf-
svæði, eins og það er nú orðið, til
að afnot þess verði gerð enn háð-
ari geðþóttaákvörðunum og „góð-
mennsku" flokksfélaga, þó venju-
leg* sé undir því yfirskini að „sér-
fræðingaálit" búi að baki.
Kvóti á hvert skip mun leiða til
þess að fiskimiðin verða háð svip-
uðum séreignarrétti og veiðiár eða
önnur persónubundin landsnyt ís-
lands eru í dag. Sjómenn, sem aðr-
ir almennir þjóðfélagsþegnar,
sameigendur fiskimiðanna, verða
að standa fast gegn öllum hug-
myndum um slíka upptöku á eig-
um sínum. Um afnot fiskimiðanna
ættu aðeins að gilda almennar
reglur, enda annað ekki í sam-
ræmi við sameignarréttinn sem á
þeim hvílir.
Ef á að draga svo úr fiskveiðum
að ekki verði veitt meira £n sem
nemur ákveðnu aflamarki, er að-
eins ein leið fær: Að gera þær
minna eftirsóknarverðar en er í
dag. Hér er tillaga um aðferð í
þessu skyni, sem miðar jafnframt
að bættu skipulagi veiða og
vinnslu, eins og lýst var hér að
framan.
1. Skyldusparnaöur. Öll útgerð,
jafnt trillubáta sem stærstu tog-
ara, yrði gerð háð skyldusparnaði
sem væri ákveðið hlutfall af auka-
greiðslum fiskvinnslu til útgerðar.
Jafnframt yrði hætt styrkveiting-
um til útgerðar sem illa ber sig.
Þessi skyldusparnaður ásamt
afnámi styrkja yrði til þess að
„fiska út“ þau skip sem aðeins
tapa og síst ættu að vera á veiðum.
Það yrði sjálfhætt á þeim, en í
hlut hinna sem eftir yrðu kæmi
meiri afli á hvert skip til jafnaðar
en ella. Væntanlega kæmi á dag-
inn að aðallega nýjustu skipin
stöðvuðust, þau sem kostað var til
með verðtryggðum en ekki gjafa-
lánum, og í flestum tilvikum tog-
arar.
2. Káðstöfun á skyldusparnaðarfé.
Það yrði fyrst og fremst notað til
að breyta þessum togurum í
frystiskip í innlendum skipa-
smíðastöðvum, og að einhverju
leyti til að greiða niður söluverð
báta og togara, gamalla eða nýrra,
sem á engan hátt gætu skilað
hagnaði og ekki svaraði kostnaði
að breyta. Það síðarnefnda væri
neyðarráðstöfun til að losna við
mestu gallagripina, en niður-
greiðslur nauðsynlegar í sumum
tilvikum vegna mikilla áhvílandi
lána.
3. Tilfærslur að vestan. Sölu-
samtökin í Bandaríkjunum tækju
lán út á væntanlega sölu matvæla-
verksmiðja sinna og veittu því til
breytinga á innlendum hraðfrysti-
húsum í fiskréttaverksmiðjur.
Fyrst í röðinni yrðu að líkindum
frystihúsin sem gera út togara þá,
er fyrst yrði breytt í frystiskip.
Jafnframt yrðu markaðir í Amer-
íku, Evrópu og víðar búnir undir
aukna verslun með íslenska fisk-
rétti í neytendaumbúðum.
4. lilutur Alþingismannaflokks-
ins. Hann gæfi upp á bátinn alla
flughallardrauma og sneri sér að
leiðréttingu á byggðastefnunni, en
óneitanlega tengist hún náið fiski-
málum. Seinna, þegar hennar kúrs
verður orðinn réttur, munu Is-
lendingar verða nógu efnaðir til að
byggja mátulega flugstöð upp á
eigin spýtur, og án erlendra gjafa.
Þær einungis draga úr sjálfs-
bjargarviðleitni landans, og krefj-
ast þegar tímar líða fram endur-
gjalds, sem mun fá Jón gamla for-
seta til að snúa sér við í gröfinni.
Ef íslendingum er treyst til að
standa í skilum með 600 milljóna
króna lán út á sinn hluta í loft-
kastalasmiðum, og þeir treysta sér
sjálfir til að endurgreiða þrátt
fyrir bágan efnahag, hljóta er-
lendar lánastofnanir að vera fúsar
til að lána í þess stað helmingi
hærri upphæð til margfalt arð-
bærari verkefna, sem auk þess
borga sig sjálf. Þessu fé yrði varið
til að bæta byggðum landsins tjón
sem þær hafa orðið fyrir vegna
„góðmennsku" Flokksins á síðustu
árum. Það kæmi til viðbótar
skyldusparnaðinum og tilfærslun-
um, og gengi aðallega til sömu
verkefna, en einnig til stuðnings
uppbyggingar þar sem útgerð
hætti. Þá yrði það notað til að
auka hafrannsóknir og hjálpa
þeim vísindum til að opna nokkra
glugga og hleypa inn fersku
Norður-Atlantshafslofti.
5. Endurgreiðslur. Öll útgerð,
sem allir landsmenn, fengi skyldu-
SJÁ NÆSTU SÍÐU