Morgunblaðið - 31.12.1983, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1983
45
finna þeim verkefni. Eftir að séð
verður hvað kvótaskipting leysir
vanda margra skipa verður að
grípa á vanda þeirra, sem eftir eru
með sveigjanleika, jákvæðni og
skilningi. Það sem þá er brýnast
er að tryggja atvinnu- og afkomu-
hagsmuni hinna ýmsu byggðar-
laga og samræma þá þjóðarhag.
3.
Þessi spurning er nátengd
þeirri, sem á undan fór, því að á
þeim dökku tímum, sem nú virðast
blasa við eru þær báðar lýsandi
dæmi þess, hve varnarlaus sú þjóð
er, sem lifir af einhæfum, sveiflu-
kenndum atvinnuvegi. Okkur er
lífsnauðsyn að eiga í bakhöndinni
trygga, stöðuga og viðráðanlegri
atvinnuvegi eins og t.d. iðnað og
þá fyrst og fremst smáiðnað af
ýmsu tagi. Ennfremur nýjar bú-
greinar eins og fiskeldi, loðdýra-
rækt og ylrækt. Uppbygging iðn-
aðar og nýrra búgreina tilheyra
stefnuskrármarkmiðum Kvenna-
listans og oft var þeirra þörf en nú
er nauðsyn. Það var dapurlegt að
sjá hve lítinn stuðning þessar at-
vinnugreinar fengu á nýjum fjár-
lögum. Það varðar miklu, að fyrir-
tæki og framkvæmdaraðilar séu
nú bjartsýnir en kippi ekki að sér
höndum, dragi ekki úr fram-
kvæmdum og bíði svartnættis. Sá
vandi, sem að okkur steðjar er
okkur öllum sameiginlegur og því
þurfum við öll að taka á honum.
Ef efnahagsstefna okkar mótast
af bjartsýni og jákvæðu hugarfari
þá getum við byggt upp og forðað
atvinnuleysi, jafnvel á samdrátt-
artímum.
4.
Eftir að hafa kynnt mér þær
umræður, sem orðið hafa í dag-
blöðum um kennslu og námsefni í
Islandssögu í grunnskólum, sýnist
mér, að þeir sem hafa og hafa haft
umsjón með því að hanna nýtt
námsefni í þeirri grein, sinni
starfi sínu af ábyrgð og alúð. Af
engum þeirra skrifum finnst mér
ástæða til að óttast, að þekking á
íslandssögu muni versna frá því
sem nú er þótt áhersla og gerð
3.
Fyrst vil ég benda á að full at-
vinna er eina viðunandi markmið-
ið að mati okkar Alþýðuflokks-
manna en ekki hið teygjanlega
hugtak „næg atvinna" sem fram
kemur í spurningunni. Verður að
vona að aðrir stjórnmálaflokkar
og reyndar Morgunblaðið lika taki
undir þessi sjónarmið okkar Al-
þýðuflokksmanna en ekki sé ætl-
unin að sætta sig við eitthvað
minna en fulla atvinnu.
í annan stað vil ég árétta nauð-
synina á aðlögun atvinnuvega að
nútímanum og núverandi aðstæð-
um eins og fram kom í svörum við
Svavar Gestsson,
formaður Alþýðubandalagsins:
Það þarf að kveða van
trúarsönginn niður
námsefnis breytist, þvert á móti.
Það nám, sem hefur að markmiði
að þjálfa gagnrýna hugsun, sjálf-
stæð vinnubrögð, leikni við heim-
ildaöflun og þjálfun dómgreindar
og rökhugsunar og þar sem beitt
er nútímalegum vinnubrögðum, er
lífvænlegt að mínu mati. Það er
ennfremur líklegt til að vekja
áhuga og forvitni nemenda, sem
hvort tveggja eru vænlegir eigin-
leikar til að auka bæði þekkingu
og skilning. Þeim mun meira sem
námsefnið höfðar til nemenda
þeim mun tryggara er að það lær-
ist og geymist. Mér finnst eðlilegt
að bæði námsefni, áherslur þess
og kennsluhættir séu endurskoð-
aðir, einkum þegar það er gert af
umhyggju og alúð gagnvart við-
komandi námsefni og til þess að
tryggja því sess en ekki til að
farga því. Þessi viðhorf finnst mér
koma glögglega fram í skrifum
þeirra, sem hafa og hafa haft um-
sjón með námsefni í íslandssögu.
Þess vegna óttast ég ekki um
verndun íslandssögu.
5.
Það er fullyrðing en ekki stað-
reynd, að tilvist hernaðarbanda-
lags hafi tryggt frið í okkar
heimshluta í 35 ár. Kvennalistinn
telur ekki, að vopn eða hernaðar-
bandalög tryggi frið. Af vopnum
stafar ógn og ótti ekki friður. Eðli
þeirra kjarnorkuvopna, sem stór-
veldin tvö leitast við að ná ógnar-
jafnvægi með er slíkt, að engum er
búið öryggi í skugga þeirra, miklu
fremur síaukið óöryggi. Tilvist
þessara vopna ógnar ekki bara ör-
yggi íslands heldur framtíð alls
lífs á þessari jörð og hann er mjór
og ótryggur sá þráður mannlegra
og tæknilegra mistaka, sem öryggi
okkar hangir á. Stórveldin munu
ekki endalaust geta haldið hvort
öðru í skefjum með slíkum vopn-
um. Ekkert deiluefni austurs og
vesturs er jafnmikilvægt og gagn-
kvæm nauðsyn okkar til að forð-
ast kjarnorkuátök. Aðeins með
samvinnu, en ekki deilum getum
við lært að lifa saman og ég trúi
því, að þrá okkar til að lifa sé
miklu sterkari en ótti okkar hvert
við annað. Vopnin eru óþörf ef
óvináttu er eytt. Þannig mætti
með því að eyða óvinaímyndun og
stuðla að friðsamlegum samskipt-
um leysa vandamál stórveldanna.
í þeim tiigangi þyrfti að reyna
bæði hefðbundnar samningaleiðir
en einnig að auka verulega sam-
skipti bandarísku og sovésku þjóð-
arinnar með vísindalegum, tækni-
legum og menningarlegum tengsl-
um, ferðamennsku og verslun.
Þegar svo kjarnorkuvopnum
hefur verið eytt og mannvit og
fjármagn er ekki lengur vígt hern-
aðarhyggju eins og nú, þá verður
öryggi Islands tryggt.
Ríkisstjórnin hefur þegar tekið
ákvörðun um gengisbreytingu á
næsta ári sem breytist óðara í
verðbólgu miðað við þá stjórnar-
stefnu sem nú er fylgt. Þá er aug-
ljóst að launafólk getur ekki unað
við 2—4% launahækkun eins og
ríkisstjórnin gefur upp sem sína
opinberu stefnu. Þessi stefna þýð-
ir að elli- og örorkulífeyrir hækk-
aði samtals um 281 kr. — tvö hundr-
uö áttatíu og eina krónu — allt
næsta ár. Launafólk getur ekki un-
að við slíka kaupskerðingu áfram
og verður því að sækja rétt sinn
með afli samtaka sinna ef ekki
reynast aðrar leiðir færar. Þá er
ljóst að við mikil vandamál er að
glíma í sjávarútveginum og dugir
skammt alræðisvald sjávarútvegs-
ráðherrans til að leysa þau vanda-
mál. Þar er eins og víðar reynt að
skipta meiri verðmætum en til
eru. Það hefur í för með sér verð-
bólgu. Þá er gert ráð fyrir stór-
felldum hækkunum opinberrar
þjónustu á næsta ári, að minnsta
kosti í Reykjavík og nú er búist við
miklum hallarekstri ríkissjóðs
sem nemur mörg hundruð milljón-
um króna. Þegar alls er gætt má
því gera ráð fyrir því að verðbólg-
an fari vaxandi á ný á næsta ári,
enda hefur ekkert verið gert til
þess að halda dýrtíðinni í skefjum
annað en að lækka kaupið niður í
það sem greitt var fyrir 30 árum
fyrir hverja unna klukkustund.
Vonandi tekst að halda niðri verð-
bólgu á komandi ári, en það verður
ekki gert með því að „halda áfram
á sömu braut" eins og spurningin
er orðuð. Sú braut er ófær. Það
hefur aldrei tekist að stjórna
landinu til langframa í stríði við
yfirgnæfandi meirihluta lands-
manna. Það mun heldur ekki tak-
ast nú að stjórna landinu gegn
verkalýðshreyfingunni.
2.
Það leysir ekki vanda sjávarút-
vegsins að afhenda einum manni
allsherjarvald yfir veiðum — eins
og þegar hefur verið gert — og
vinnslu — eins og áformað er að
gera samkvæmt frumvarpinu um
ríkismat á sjávarafurðum. Þriðja
þáttinn, rekstrarvandann, á að
leysa með þeim hætti fyrst að
endurskoða öll skuldamál útgerð-
arinnar. Það dugir ekki að láta
einstaka útgerð gjalda þess að er-
lend stofnlán verða tugum millj-
óna hærri vegna þess að þau eru
skráð í óhagstæðri erlendri mynt
auk þess sem raunvextir eru langt
umfram verðbólgustig af þessum
lánum. Það er því meginatriði að
fram fari allsherjar skuldauppgjör
útgerðarinnar í landinu. í annan
stað ber síðan að taka ákvörðun
um útgerð skipanna með tilliti til
atvinnusjónarmiða, hagkvæmni
og byggðasjónarmiða. Við þessa
ákvörðun á að reyna að laða hags-
munaaðila til beinnar ábyrgðar á
þeim niðurstöðum sem fást að lok-
um. En fjármagnskostnaðurinn er
grundvallaratriðið. Þar verður að
byrja ef menn vilja í raun og veru
glíma við rekstrarvanda útgerðar-
innar á Islandi eins og hann er um
þessar mundir.
3.
Eins og nú horfir væri eðlilegast
að kveðja saman alla helstu
áhrifaaðila á vinnumarkaði og
fulltrúa allra stjórnmálaflokka til
þess að fjalla um þann vanda sem
nú er við að glíma í atvinnumál-
um. Þetta var gert á síðasta kjör-
tímabili viðreisnarstjórnarinnar
og skilaði að vísu ekki miklum
árangri en sýndi viðleitni til þess
að fá meginfylkingar þjóðfélags-
ins til samstarfs um lausn
vandans. Full atvinna var for-
gangsmál síðustu ríkisstjórnar og
henni tókst einni ríkisstjórna á
Norðurlöndum að tryggja fulla at-
vinnu meðan atvinnuleysi fór vax-
andi í grannlöndum'okkar. Núver-
andi ríkisstjórn hefur aðrar
áherslur og ráðherrar nota at-
vinnuleysisvofuna til að hræða
launafólk frá því að gera kröfur
um bætt kjör. Nærtækast til þess
að stuðla að fullri atvinnu er að
ríkisstjórnin leggi áherslu á það í
öllum tilvikum að atvinnan sé meg-
inmarkmið þegar teknar eru
ákvarðanir um efnahagsmál
hverjar svo sem þær eru. Það er
ekki unnt að taka einn þátt út úr í
þeim efnum og áreiðanlega er
ljóst að ríkisstjórnin hefur ekki
hjálpað atvinnulffinu og atvinnu-
vegunum með stefnu sinni. Hún
hefur þvert á móti stuðlað að svo
miklum samdrætti í kaupmætti að
atvinnan er í hættu. Það þarf að
hverfa af braut niðurskurðar- og
samdráttarstefnunnar og stuðla í
þess stað skipulega að aukinni
verðmætasköpun í atvinnuvegum
okkar þannig að meira verði til
skiptanna. Það þarf að kveða
niður vantrúarsönginn en hefjast í
staðinn handa um stórhuga upp-
byggingu atvinnulífsins. Atvinnu-
stefna núverandi ríkisstjórnar
virðist einna helst beinast að því
að hjálpa framsóknarfyrirtækinu
hér en íhaldsfyrirtækinu þar.
Heildarsýn er ekki til, en vegna
rekstrarfjárkreppu blasir sú
hætta við að stórfyrirtæki yfirtaki
rekstur í sjávarútvegi í vaxandi
mæli. Þannig verði horfið frá
þeim fjölbreytta rekstri sem nú
tíðkast í byggðarlögunum allt í
kringum landið yfir til stórra
rekstrareininga þar sem ákvarð-
anir eru teknar fjarri fólkinu
sjálfu. Slíkur búskapur skapár
hættu á atvinnuleysi þegar til
lengdar lætur.
Ríkisstjórnin hefur lækkað
kaup. Lágt kaupstig kemur at-
vinnurekstri í koll þegar fram í
sækir ef ekki er um að ræða skipu-
lagsbreytingar í atvinnuvegunum
samtímis á öðrum sviðum.
Grundvallarbreytingar á skipu-
lagi atvinnuveganna til hagræð-
ingar og hagkvæmari rekstrar
verða aldrei framkvæmdar í ríkis-
stjórn fyrirtækjanna eins og
þeirri sem nú situr. Til þess eru
báðir stjórnarflokkarnir of vensl-
aðir sukkinu.
Ríkisstjórn stærir sig af því að
hafa lækkað vexti. Staðreyndin er
sú að fyrirtækin, einkum útgerðin,
hafa orðið að borga hærri fjár-
magnskostnað að undanförnu en
nokkru sinni fyrr. Raunvextir eru
háir um þessar mundir og það
kemur niður á fyrirtækjunum ekki
síður en einstaklingunum.
4.
Þessar umræður um verndun
tungunnar og íslandssögukennslu
í grunnskólum eru jákvæðar. Ég
tel að í þeim umræðum komi fram
viðurkenning á réttmæti þeirra
varnaðarorða sem höfð voru uppi
fyrir nokkrum árum, að nauðsyn-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
spurningunum tveimur hér að
framan. Að öðrum kosti munum
við hrekjast úr einu víginu I annað
á grundvelli skammtímalausna.
í þriðja lagi minni ég á sam-
drátt í óþarfri eða óarðbærri fjár-
festingu til þess að við höfum
svigrúm til þess að setja- fé í
skynsamlega atvinnuuppbyggingu
og til að mæta ótvíræðum þörfum
eins og t.d. íbúðum fyrir ungt fólk.
Það veitir líka atvinnu.
Þá þarf að leita eftir skynsam-
legum tækifærum til þess að nýta
til iðnaðarframleiðslu raforku
sem nú er vannýtt. Þetta á að gera
með frekari uppbyggingu á orku-
frekum iðnaði, sem greiði viðun-
andi verð fyrir orkuna.
Brýnast er þó að nýta þá mögu-
leika sem við vafalaust eigum í
útflutningi á ýmiss konar fram-
leiðslu frá íslenskum iðnfyrir-
tækjum, stórum sem smáum.
Þessi tækifæri hafa legið að miklu
leyti ónýtt. Til þess að nýta þau
þarf hugvit, aðgang að fjármagni
og öfluga sölumennsku erlendis.
Sölumennskunni hefur verið sýnd
lítil ræktarsemi. Hér þarf að eiga
sér stað viðhorfsbreyting. Menn
verða að gera sér ljóst að salan er
órjúfanlegur þáttur í heilbrigðum
atvinnurekstri, enda er henni gert
hátt undir höfði hjá öðrum þjóð-
um, einkum þeim sem best standa
sig. Sú feimni og hlédrægni og það
afskiptaleysi sem einkennt hefur
viðhorfin til útflutningssölu verð-
ur að breytast. Trú mín er sú, að
þá muni árangurinn ekki láta á
sér standa.
Þetta er sá þátturinn sem ekki
hvað síst hefur skort hjá íslensk-
um iðnaði. Nú þarf að gerast átak
í þessum efnum og þar hefur ríkis-
stjórn hlutverki að gegna í upp-
örvun, hvatningu og fyrirgreiðslu.
Með slíku átaki á að vera unnt að
fjölga atvinnutækifærum í iðnaði
og efla iðnaðinn með því að ná
betri nýtingu á þeirri aðstöðu sem
fyrir hendi er og því fé sem þegar
er bundið í greininni.
Að lokum er rétt að benda á, að
stofnsetning Atvinnumálasjóðs
með svipuðum, en ekki sama hætti
og viðreisnarstjórnin gerði á sín-
um tíma gæti verið mikilvægt
spor til þess að treysta atvinnuna.
Slíkur sjóður ætti að ýmsu leyti
ekki síður hlutverki að gegna nú
en þá. Hlutverk hans ætti annars
vegar að vera það að greiða fyrir
nýsköpun og nýjungum í atvinnu-
lífi og örva útflutningssölustarf
eins og að framan er lýst og hins
vegar að greiða fyrir fjárhagslegri
endurskipulagningu mikilvægra
atvinnufyrirtækja, m.a. með eig-
endaskiptum, þannig að atvinna
truflaðist ekki eða félli niður þar
sem slík endurskipan væri aug-
ljóslega nauðsynleg. Slíkur At-
vinnumálasjóður gæti auðsjáan-
lega gegnt mjög mikilvægu hlut-
verki til þess að tryggja fulla at-
vinnu á komandi ári.
4.
Sumt í þessari umræðu hefur
byggst á misskilningi. I öðrum til-
vikum hefur verið tekist á um
mismunandi sjónarmið. Heilbrigð
skoðanaskipti eru vissulega þörf
og nauðsynleg. Ekki leikur vafi á
því að ýmislegt mjög þarft náms-
efni hefur verið mótað og unnið í
samfélagsfræðum á grunnskóla-
stigi í þeim tilgangi að víkka sjón-
deildarhring nemenda. Á hinn
bóginn hefur hugmyndin væntan-
lega verið að auka og bæta sam-
hliða þessu námsefni í Islandssögu
en ekki hið gangstæða. Til þess að
svo megi verða þarf auðvitað fjár-
muni í útgáfustarf en þeir hafa
verið naumt skammtaðir á undan-
förnum árum. Á hverjum tíma
verður vitanlega að tryggja fé til
skynsamlegrar skólabókaútgáfu í
samræmi við þau markmið sem
menn setja sér.
í tilefni af þeirri umræðu sem
hér hefur átt sér stað að undan-
förnu er ástæða til þess að skoða
þessi mál sérstaklega og meta
bæði markmið og leiðir, þ.á m.
hverju eigi til að kosta til þess að
kennslugögn og kennsla í þessum
fræðum séu í samræmi við þann
árangur sem við viljum ná. Mig
uggir að þekkingu ungs fólks á
landinu og þjóðinni, sögu okkar og
menningu, hafi hrakað á seinustu
áratugum. Nýlegar kannanir stað-
festa a.m.k. ótrúlegan þekk-
ingarskort. Eins þykist ég sjá
merki um minnkandi málkennd og
málrækt, og slaka íslenskukunn-
áttu. Þessu megum við ekki una.
Skilningur á högum annarra er
nauðsynlegur, en staðgóða þekk-
ingu á sögu lands okkar og þjóðar,
menningu og menningararfleifð
og einstökum sérkennum hennar
ber okkur að varðveita frá kynslóð
til kynslóðar. Það er þessi arfur
sem tengir okkur saman. Það er
tungan, menningin og sagan sem
gerir okkur að þjóð. Sú þjóð sem
gleymir tungu sinni eða menning-
ararfleið teflir sjálfstæði sínu I
tvísýnu. Þess vegna er ræktarsemi
við söguna og tunguna sífelldur
þáttur í hinni eilífu sjálfstæðis-
baráttu okkar. Námsefnið á að
sníða að þessum sannindum.
5.
Við höfum notið friðar við þá
skipan öryggismála sem við höf-
um valið. Því væri óhyggilegt að
breyta þessari skipan að öðru
óbreyttu. Önnur skipan er þannig
ekki í sjónmáli um þessar mundir.
Hugmyndir um óvopnað hlutleysi,
sem stundum er ymprað á, eru t.d.
óraunhæfar að mínum dómi. Svar-
ið við spurningunni, sem fram er
borin, er því nei.