Morgunblaðið - 07.03.1984, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 1984
NEW YOKK-BREF
Ég lét þess getið í fyrra pistli,
að sumarið hefði verið seint til að
víkja þegar því bar, og sumir voru
að vona að haustið reyndi þá
kannski að teygja ofurlítið úr sér
líka. En því var nú ekki að heilsa.
Vetur karl var sko ekki á þeim
buxunum að láta svína á sér og
krafðist síns ríkis án alls múðurs
þegar um sólstöður. Og til þess að
sýna að krap væri í karlinum, eða
hvers væri mátturinn og dýrðin,
slæmdi hann kaldri loppu á hita-
stillinn og keyrði hann niður úr
öllu valdi. Rigningin, sem þegar
var búin að slá öll met — tvöföld á
við meðalár — breyttist óðar í
slyddu og snjó, og þótt hóflega
væri að farið, mjöllin varla einu
sinni í skóvörp, má segja að við
fengjum hvít jól. Frostið á jóla-
dagsmorgun komst niður fyrir 15
gráður, sem er fremur sjaldgæft
hér í borg. Hafandi þannig fest sig
í sessi, mýkti vetur kari sig ofur-
lítið, þótt vart verði sagt hann
sýndi nein blíðuhót. Þrátt fyrir
nokkurra daga milt veður undan-
farið, mundi hráslagi og kæla
sennilega best lýsa veðurfarinu
þessar næstliðnu vikur.
Dýrt
drottins orð
Þegar svo háttar er fátt betra
en að verma sig við elda heims-
menningarinnar, sem hér er
hverjum þeim föl sem ber sig eftir
henni — og peningaráð hefur.
Leikhús hér í borg eru nú orðin
svo dýr, að varla er nema fyrir
auðkýfinga að sækja þau án þess
afsláttarmiðar komi til, eða stæði.
Reyndar er verðmunur allmikill
milli einstakra leikhúsa og ein-
stakra sýninga. Dýrastir eru söng-
leikirnir að sjálfsögðu, enda mest í
þá borið, og þeir eru að jafnaði
mannflestir. Aðgöngumiðar að
slíkum sýningum er nú algengt að
kosti upp undir 50 dali, og ódýr-
ustu sætin — aftast á efri svölum
— eru varla fáandi fyrir minna en
25—30 dali. Þetta þýðir það, að ef
hjón langar að sjá söngleik og
kjósa sér góð sæti í sal, kostar það
ekki minna en 90 dali. Fýsi þau
svo að borða úti, munu útgjöld
þeirra fyrir eitt kvöld hæglega
geta komist upp í 170 dali. Ódýrari
sæti og minni íburður í mat getur
að vísu helmingað þessi útgjöld,
en lægra verður varla komist ef
fullt gjald er greitt. Þetta eru sem
sé ekki skemmtanir fyrir þurfa-
linga.
Jafnvel venjulegir sjónleikir eru
farnir að kosta 30—37 dali á mann
og undantekning er ef ódýrustu
sæti fást fyrir minna en um og
yfir 20 dali. Það er svo komið, að
mjög fá leikhús auglýsa lengur
miðaverð af ótta við að hrinda frá
væntanlegum sýningargestum. Þá
er ályktað sem svo, að þeir sem á
annað borð eru komnir að kaupa
miða muni láta slag standa og
borga þá 10—15 dali umfram, sem
fælt hefðu þá frá ef verð hefði ver-
ið auglýst.
Svo að öllu réttlæti sé fullnægt,
verð ég þó að skýra frá því að oft
eru afsláttarmiðar fáanlegir. Al-
gengast er að slíkir miðar séu
seldir um eftirmiðdaginn (efir kl.
4 eða 6) á sýningar sama kvöld.
Fyrir þá er venjulega tekið hálf-
virði eða þar um bil. En jafnvel
með helmingsafslætti er leikhús-
för dýr ánægja. Af er sú tíð, þegar
ódýr leikhússæti kostuðu varla
meira en bíómiði, 2—3 dali. Ég
man jafnvel eftir að hafa farið á
Broadway-sýningu fyrir 90 sent!
Carmen séra Péturs
Þrátt fyrir þetta verðlag þyrpist
fólk í leikhús og á matsölustaði í
■stanslausum straumi; það eru
hrein undur hversu mikið er af
efnuðu fólki í New York. (Hin
hliðin á þeim peningi er auðvitað
sú, að það er jafnmikið af blá-
snauðu fólki, sem aldrei fer í
leikhús; forheimskandi sjónvarp
er þeirra andlega fæða, hamborg-
arar líkamleg.)
Eitt mest umtalaða leikhús-
verkið hér þetta leikár — og það
LEIKHUSIN A
MANHATTAN
Jeremy Irons og Glenn Close fara með aðalhlutverkin í leikriti Tom Stoppards, „The Real Thing“.
mest umdeilda — er La tragédie de
Carraen, eða Harmleikurinn um
Carmen, sem Sir Peter Brook hef-
ur sett á svið. Þetta er auðvitað
ekki venjulegur sjónleikur, heldur
er hér komin ópera Bizets i nýjum
búningi og um það bil helmingi
styttri — í rauninni sjónleikur
með tónlist. Söngur og tal er á
frönsku.
Umsagnir gagnrýnenda um sýn-
ingu þessa skiptust mjög í tvö
horn. Leikdómendur — og leikhús-
fólk yfirleitt — voru ósparir á lof-
ið. töldu þetta „voldugan nútíma-
legan harmleik ... sem brugðinn
(væri) ásæknum myndum“, svo að
eitthvað sé eftir haft, en óperu-
unnendur og tónlistargagnrýnend-
ur létu sér margir fátt um finnast,
þótti sem músík Bizets hefði feng-
ið óþyrmilega útreið, klippt og
skorin eins og hún er í búta og
síðan stokkuð upp og leikin af að-
eins þrettán manna hljómsveit.
Það var því með nokkurri eftir-
væntingu að ég fór upp í Lincoln
Center, þar sem „séra Pétur" fékk
inni þegar hann flutti leikhópinn
sinn frá upphaflegu aðsetri hans í
París. Það jók enn á tilhlökkun
mína, að ég hafði áður séð slíkar
úrvalssýningar þessa sama leik-
stjóra sem Marat-Sade, Jónsmessu-
næturdraum, og Lé konung. Én frá
því er skemmst að segja, að þetta
urðu mér einhver sárustu von-
brigði sem ég hef orðið fyrir í leik-
húsi langalengi. Ég hef séð óperu
Bizets á sviði New York óperunnar
í Lincoln Center og haft óskipta
ánægju af, en þessi Carmen þótti
mér allt að því leiðinleg. Það var
ekki svo mjög að ég saknaði íburð-
ar í sviðsetningu, sem jafnan er
talsverður í raunverulegri óperu-
uppfærslu, heldur hitt, að hér var
fátt sem vakið gat hrifningu
manns eða eftirvæntingu, leyst
kenndir manns úr læðingi. Harm-
leikurinn skyldi hér undirstrik-
aður með beru sviði — aðeins
okkurlitan sand að sjá — þar sem
sviðsbreytingar voru táknaðar
með fáeinum einföldum hlutum
eins og litlu gólfteppi, svæflum og
þess háttar; það sem á vantaði
urðu áhorfendur að gera sér í hug-
arlund. Á sama hátt var för frá
einum stað á annan táknuð með
rambi um sviðið. Við þessar að-
ferðir er ekkert að athuga í sjálfu
sér; þær hafa oft verið notaðar áð-
ur með góðum árangri. En nú brá
einhvern veginn þannig við, að
þetta virtist allt óraunverulegt og
helst til þess fallið að valda rugl-
ingi. Þann þunga ástríðna og til-
finninga, sem maður skyldi halda
að bera mundi Harmleikinn um
Carmen uppi, var hvergi að finna,
og ef frá eru skildar breytingar á
texta og áðurnefnd uppstokkun
tónlistarinnar, var nýstárleikinn
við sýninguna eins og við gamlar
lummur. Það bætti ekki heldur úr
skák, að þrátt fyrir ögrandi fas og
tilburði til kynþokka var Carmen
sú er ég sá (þær eru fimm alls,
sem skiptast á) hvergi nærri það
girndarráð sem fengi mig til að
trúa að menn berðust til bana um
hana. Þótt músík Bizets sé alltaf
yndi á að hlýða, varð ég því fegn-
astur er sýningu lauk.
Hlerað eftir að upp var staðið:
— Jæja, hvernig fannst þér
sýningin?
— Hún minnti mig á Shake-
speare.
— Shakespeare? Hvernig þá?
— Mikið umstang út af engu!
Svo sem eðlilegt má teljast,
fjalla öll þrjú verkin um frelsi,
bæði andlegt og líkamlegt, og í öll-
um er höfundurinn (eða staðgeng-
ill hans; nafni er breytt) aðalper-
sónan. Niðurstaða allra þriggja er
í rauninni einnig hin sama: Þótt
hundeltur sé og fangelsaður af yf-
irvöldum, er höfundurinn i reynd
hinum frjálsari sem látnir hafa
verið í friði. Þar sitja allir við
sama borð, yfirmaður hans í
brugghúsinu, sem vill fá hann til
að skrifa njósnaskýrslu um sjálf-
an sig; vinirnir, sem mest er í mun
að honum hrjóti eitthvert þeirra
„gæða“ sem þeir hafa selt eða
svæft samviskuna fyrir; og
skáldbróðirinn, sem fær hann til
að undirrita mótmælaskjal, sem
hann sjálfur þorir ekki að skrifa
undir. Þættir Havels eru samdir
af mikilli kímni, og þótt hann láti
aldrei ásökunarorð falla í garð
eins eða neins — miklu fremur
meðaumkun — þá eru skeyti í
verkunum sem hitta beint í mark.
Lee Grant, sem margir munu
kannast við sem ágæta kvik-
myndaleikkonu, setti þættina á
svið og hefur gert það vel og
skynsamlega. Þetta var að öllu
leyti mjög ánægjuleg sýning.
sjálfstæðum einþáttungum,
svipmyndum úr lífi höfundarins.
Tveir hinir fyrri, „Viðtal" og
„Einkasýning", voru ritaðir 1975,
þegar Havel vann sem verkamað-
ur í bjórbrugghúsi (þar sem hinn
fyrsti gerist), en sá síðasti, „Mót-
mæli“, varð til 1978, eftir að höf-
undurinn hafði fyrst verið fang-
elsaður fyrir mannréttinda-
starfsemi sína. Þar sem sýningar
á verkum Havels eru bannaðar í
Tékkóslóvakíu, voru allir þættirn-
ir upphaflega leiknir á einkasýn-
ingum á heimilum vina hans.
Ósvikin ánægja
Annar innfluttur sjónleikur —
og einn hinn besti sem hér er nú á
sviði — er The Real Thing eftir
Tom Stoppard. Þótt Stoppard sé
nú enskari en sjálf Járnkellingin,
er hann einnig upprunninn í
Tékkóslóvakíu, svo að segja má að
Tékkar hafi verið allfyrirferðar-
miklir á fjölunum í New York
þennan vetur.
Nafnið á þessum leik, The Real
Thing, lætur ekki vel að þýðingu.
Það eru að vísu ekki nema þrjú
ofureinföld orð, sem hverju um sig
er auðvelt að snúa, en ég get ekki í
fljótu bragði munað eftir neinum
þeim orðum eða orðasambandi í
íslensku, sem réttilega geti túlkað
meiningu þeirra án langra skýr-
inga. Þegar þessi leikur verður
færður upp heima — og að því
kemur áreiðanlega — mun honum
sennilega fundinn einhver allt
annar titill. Nafnið — og innihald
leiksins í heild — höfðar sem sé til
þess sem er upprunalegt, ósvikið,
ekta, þ.e.a.s. ekki eftirlíking.
Þannig er t.d. gerður samanburð-
ur á viðbrögðum manna við sams
konar atburðum í daglegu lífi (the
real thing) og á leiksviði (eftiröp-
un), upprunalegri tónlist (the real
thing) og dægurlögum leiddum af
henni (öpun), raunverulegum
ástæðum til athafna og þeim sem
hafðar eru að yfirskini. Þessi
athugun og samanburður nær
einnig til tilfinningalífsins, því að
á ytra borði fjallar leikurinn um
tryggð og ótryggð í ástum og
hjónabandi. Þetta er því marg-
slungið verk, sem hægt er að njóta
á fleiri en einn hátt.
Stoppard er með mestu íþrótta-
mönnum á enska tungu þeirra sem
nú eru starfandi höfundar, og þeir
málfimleikar sem hann hefur oft
leikið sér að í fyrri verkum verða
að vissu leyti einnig að skotspæni
í þessum leik. En hagleikur hans á
mál og orðfæri er samt enn áber-
andi. Það sem hann hefur nú auk-
ið við, er dýpt þeirrar alvöru, sem
að baki liggur orðaskylmingunum
og kímninni, því að sá er enn einn
Einkasýning frá
Tékkóslóvakíu
Eins og Carmen kom frá París,
þannig hafa einnig flestir þeir
sjónleikir, sem mesta lukku hafa
gert hér þetta árið, verið erlendur
innflutningur. Svo er t.d. um
Kinkasýningu (A Private View) eft-
ir tékkneska andófsmanninn
Vaclav Havel. Þessi sýning er
reyndar saman sett úr þrem
%A ''ýjé'", j
_____________________
Marilyn Rockafellow og Calvin Levels í hlutverkum sínum í „Ótakmarkaður
aðgangur“.