Morgunblaðið - 07.03.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. MARS 1984

AF ERLENDUM VETTVANGI
EFTIR ARNE OLAV BRUNDTLAND
Sovéskir landamærahermenn með grímur og í verndarklæðum taka þátt í æflngum þar sem þeir eru þjálfaðir til
að berjast með kjarnorku-, efna- og sýklavopnum.
Er unnt að semja
um fækkun efnavopna?
Við bíðum öll eftir því að sjá merki um vilja til raunverulegrar afvopn-
unar. Þess vegna þarf það ekki að koma á óvart að ummæli sendiherra
Sovétríkjanna á afvopnunarráðstefnunni í Genf hafa vakið athygli. Victor
Israelyan sendiherra segir að Sovétríkin séu ekki fráhverf hugmyndinni
um að að koma á fót stöðugu alþjóðlegu eftirliti á þeim stöðum þar sem
eyðilegging efnavopna fer fram. Veitið þó athygli hinu óljósa orðalagi.
Eivinn Berg, ráðherraritari í norska utanríkisráðuneytinu, hefur sagt að
þessi ummæli séu mikilsverð og ánægjuleg. I>au eru skref í rétta átt
vegna þess að með þeim er komið til móts við kröfur Vesturlanda um
virkt eftirlit.
Um efna- og sýklavopn gilda
alþjóðalög, Genfarsamþykkt
frá 1925 og sáttmáli frá 1972. í
fæstum orðum sagt er bannað að
nota efnavopn, en ekki er bannað
að hafa þau í fórum sínum; aftur
á móti er hvort tveggja bannað,
að nota sýklavopn og að hafa
þau í fórum sínum. Alþjóðalögin
benda þó ekki á neina örugga
leið sem hægt er að fara til að
tTRKja að samþykktunum sé
fylgt. Til marks um það er t.d.
deilan um eftirlit með meintri
notkun „guls regns“ í Laos,
Kambódíu og í Afganistan.
Skilgreiningarvandi
Leysa verður fjölda erfiðra
vandamála áður en hægt er að
komast að samkomulagi um úr-
bætur. Þau snúast m.a. um
sjálfa skilgreininguna á þvi hvað
efna- og sýklavopn séu. Hvert á
að vera innihald samkomulags-
ins? Á að taka inn í myndina
getuna til þess að efna til eitur-
hemaðar? Hve langt á að ganga
í því að hafa afskipti af rétti
ríkis til að reka efnaiðnað? Á að
banna framleiðslu varnartækja,
sem dregið geta úr áhrifum
efnavopna, ef þau eru notuð
þrátt fyrir alþjóðlegt bann?
Gera verður ráð fyrir því að það
sé hægur leikur fyrir ríki sem
rekur efnaiðnað að láta fram-
leiða ný efnavopn ef áhugi er
fyrir hendi. Þekking á því hvern-
ig framleiða má efnavopn verður
ekki afmáð.
Efnavopnajafnvægið
Sem stendur eru það einkum
Sovétríkin, Frakkland og Banda-
ríkin sem eiga efnavopn og ef til
vill eiga þessi ríki líka sýkla-
vopn. í sovéska hernum eru
efnavopn ætíð við höndina og
jafnvel í fórum fámennra her-
sveita. Bandaríkin hafa hraðað
endurnýjun efnavopna sinna,
m.a. vegna þess að erfiðleikar
eru á viðhaldi hinna eldri vopna.
Sérstakur áhugi er á hinum
svonefndu tvíefna-vopnum, sem
sett eru saman úr tveimur efn-
um og er hvort þeirra um sig
hættulaust en verða eitur-
verkandi þegar þeim er blandað
saman.
Afstaða manna til efnavopna
mótast af hugmynd, sem kenna
má við ógnarjafnvægi. Menn
vilja koma í veg fyrir notkun
þeirra með því að sýna fram á
þeir geti brugðist við henni með
því að svara í sömu mynt. Mun-
urinn á efnavopnum og kjarn-
orkuvopnum er sá að unnt er að
verja almenna borgara og her-
menn fyrir hinum fyrrnefndu.
Það er erfitt að beita efnavopn-
um því þeir sem það gera eru
sífellt með hugann við það að
verða ekki sjálfir fórnarlömb
þeirra. Hugsum okkur t.d. hvað
gerðist ef vindátt breyttist
skyndilega þar sem efnavopnum
er beitt.
Útrýming efnavopna
Það er í allra þágu að efna- og
sýklavopnum verði útrýmt. En
það er erfitt í framkvæmd, m.a.
vegna þess að þekking á því
hvernig framleiða má þau verð-
ur áfram til.
Norðmenn hafa lagt sitt af
mörkum til útrýmingar þessara
vopna með því að skilgreina þau
sem tortýmingarvopn og bannað
þau á norsku landsvæði, á sama
hátt og þeir hafa bannað kjarn-
orkuvopn.
Erfitt er að dæma um hvort
þessi afstaða hefur haft einhver
veruleg áhrif, t. d. á Sovétríkin.
Sennilegra er að áhugi Sovét-
manna á afvopnun stafi af ótta
þeirra við að taka þátt í nýju
vígbúnaðarkapphlaupi við
Bandaríkjamenn.
Bandaríkjamenn hafa sýnt
hyggindi með því að ögra ekki
Sovétmönnum með hótunum um
að auka efnavígbúnað sinn ef
þeir fallist ekki á afvopnun. Það
hefur heldur ekki reynst nauð-
synlegt að blása í herlúðra og
auglýsa samstöðu bandalags-
ríkjanna á Vesturlöndum
Kannski þessi hljóðláta og
sveigjanlega stefna eigi erindi
inn á önnur svið vígbúnaðar-
kapphlaupsins?
Arna Olar Brundtland er séríræð-
ingur í öryggis- og afropnunarmál-
um rið norsku utanríkismálastofn-
unina.
íslandssaga/samfélagsfræði
Frá samfélags-
fræði til
samhyggju
— eftir Guðmund
Magnússon
í þessari grein hef ég í hyggju að
reifa efasemdir mínar um náms-
greinina „samfélagsfræði". Ég
ætla að ræða um þá samhyggju
sem boðuð er í námsskrá hennar,
misnotkun sem hún býður upp á
öðrum greinum fremur og mis-
hugsun sem mér virðist í hug-
myndinni að henni.
Ég hélt því fram í útvarps-
þætti á fullveldisdaginn sem leið
að ýmsar hugmyndir og stað-
hæfingar í námsskrá í samfé-
lagsfræði (frá 1977) væru sam-
hyggjuættar, þ.e. sósíalískar, og
aðfinnsluverðar af þeim sökum.
Ein skýringin á samhyggjunni í
námsskránni er væntanlega sú
að einn aðalhöfunda hennar,
Loftur Guttormsson lektor við
Kennaraháskólann, er jafnframt
einn aðalhöfunda stefnuskrár
Alþýðubandalagsins (frá 1974)
og hefur á málþingum sósíalista
haft miklar áhyggjur af „hug^
myndalegu forræði borgara-
stéttarinnar í skólum". Alþýðu-
bandalagsmenn leyna því ekki
að þeir vilja nota skólana í
„stéttabaráttunni" og til marks
um það eru t.d. eftirfarandi um-
mæli sem látin voru falla á
ráðstefnu þeirra um „skóla og
þjóðfélag" vorið 1978: „Segja má
að bæði forystulið verkalýðs-
hreyfingarinnar og sósíalískra
flokka [svo] hafi að vissu leyti
svikið verkalýðsstéttina með því
að hafa ekki sett fram mótaða
stefnu um skóla sem raunveru-
lega þjónaði hagsmunum verka-
lýðsstéttarinnar. Skal þó jafn-
framt játað, að amk. sumar
þeirra breytinga sem unnið hef-
ur verið að að undanförnu, m.a.
við framkvæmd grunnskólalaga,
eru sennilega spor í rétta átt, en
þau [svo] ganga að sjálfsögðu
allt of skammt." (Skóli og þjóð-
félag, útg. miðstjórn Alþýðu-
bandalagsins, Rvík 1979, bls. 11).
Nú hefur Wolfgang Edelstein í
Vestur-Berlín, sem titlaður er
„sérfræðilegur ráðunautur
menntamálaráðuneytisins",
mótmælt fullyrðingum mínum í
útvarpinu. Hann segir í grein í
Mbl. 8. febrúar sl. að samfélags-
fræði sé „borgaraleg, frjálslynd
og lýðræðissinnuð (þ.e. trú vest-
rænum stjórnskipulagshefðum
og sannfæringu um siðferðilegt
gildi einstaklingsins)."
Ummæli Edelsteins hafa því
miður ekki við rök að styðjast,
eins og hver sá sem kynnir sér
námsskrána getur gengið úr
skugga um. Öll áhersla hennar
er á samvinnu og samhyggju, en
að frelsi, frumkvæði og hugvjti
einstaklinga á „vettvangi sam-
félagsins", ef nota má það orða-
lag, er hvergi vikið. í náms-
skránni, sem hefur sérstaka
kafla um „lykilhugtök" og „meg-
inhugmyndir" samfélagsfræð-
innar, er t.d. ekki að finna þrjú
af grundvallarhugtökum vest-
rænnar stjórnskipunar, frelsi,
eignarrétt og markað, en mikið
er lagt upp úr því að nemendur
„viðurkenni nauðsyn samhjálpar
og sameiginlegrar þjónustu"
(bls. 41, 31 og viðar). Og varla
ætlar Édelstein að halda því
fram að sú hæpna kenning í
námsskránni, að mismun milli
einstaklinga „megi að verulegu
leyti rekja til samfélagsgerðar-
innar" (bls. 16) sé „borgaraleg og
frjálslynd"? Fremur held ég að
ástæða sé til að eigna marxistum
þessa firru. Staðhæfing á bls. 18
um að „togstreita" sé „hreyfiafl í
þróun" samfélags gæti líka verið
komin beint úr þrætubók marx-
ista; eftir á að hyggja virðist
mér þó sennilegra að þetta sé
frasi sem lítil eða engin hugsun
búi á bak við, en alkunna er að
slíkir frasar eru eitt höfuðein-
kenni á svonefndum „félagsvís-
indum", sem samfélagsfræði
grunnskóla dregur dám af.
Misnotkun sam-
félagsfræðinnar
Eins og margsinnis hefur
komið fram ér samfélagsfræði
ætlað að leysa af hólmi náms-
greinar eins og átthagafræði, ís-
landssögu, mannkynssögu og
landafræði. „Viðfangsefni henn-
ar tengjast einnig mannfræði,
sálarfræði, hagfræði, stjórn-
málafræði, þjóðháttafræði og
Hvað er að
fólkinu?
— eftir Aðalheiði
Bjarnfreðsdóttur
f öllu því moldviðri, sem þyrlað
hefur verið upp í sambandi við
nýgerða kjarasamninga, hefur
eitt gengið mest yfir mig. Það er
hamagangurinn yfir barnabóta-
aukanum, hækkun á mæðra- og
feðralaunum o.þ.h.
Formaður einstæðra foreldra
fussar við og fólk, sem ég hef
álitið vel upplýst, hrópar um að
verið sé að borga fyrir atvinnu-
rekendur, þetta sé mútufé, ölm-
usa eða annað verra. Ég spyr:
Hvað er að fólkinu, sem lætur
svona? Fáfræði eða reiði yfir þvi
að því skyldi ekki detta svipað í
hug á meðan það hafði tækifæri
„ ... mér er ómögulegt að
skilja það fólk, sem í öðru
orðinu segist berjast fyrir
þjóðfélagslegu réttlæti og
jöfnun lífskjara, en um-
hverfist svo, þegar spor er
stigið í rétta átt.“
til? Eg segi fáfræði, vegna þess,
að svo lítur út sem þetta fólk viti
ekki að við höfum verið og erum
að borga í gegnum skattinn
barnabætur til atvinnurekenda,
bankastjóra, heildsala, þing-
manna og ráðherra, já, yfirleitt
til allra, sem eiga börn innan 16
ára. Ég og mínir samherjar hafa