Morgunblaðið - 19.04.1984, Page 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1984
Svo
kvað
Tómas
vorur.. of ungir til að vera teknir
gildir sem ábyrgðarmenn. En
Halldór kunni ráð við því. Hann
sagðist vita af barnakennara, sem
verið hefði í Mosfellssveit og nú
væri í grjótvinnu uppi í Öskjuhlíð.
Hann mundi vera til með að ger-
ast ábyrgðarmaður. Við fórum til
hans. Hann var hinn bezti og við
fengum nafn hans og ábyrgð, fór-
um í prentsmiðjuna, gáfum út
blað, og seldum það í blóra við
íþróttamennina 17. júní. Þetta
gekk vel. Við gáfum út annað og
seldum það 19. júní í blóra við
kvenfólkið.
Þá vorum við búnir að græða
svo mikla peninga, að við vissum
varla aura okkar tal, og gátum
ekki sem virðulegir blaðaeigendur
staðið í þessu lengur hjálparlaust.
Þá réðum við Sigurð Einarsson
til þess að annast ritstjórn að 3.
tölublaðinu. Hann neytti aðstöðu
sinnar til að lauma skömmum í
blaðið um okkur, eigendurna.
Við urðum þess varir, er við
komum í prentsmiðjuna til eftir-
lits. Við heimtuðum, að blaðið
væri brotið upp, og iögðum bann
við því að það yrði gefið út framar.
Þar með var það úr sögunni, nema
ef tölublöðin tvö, sem út komu,
kunna að vera til í Landsbóka-
safninu.
Ábyrgðarmaðurinn fékk mikið
gott upp úr þessu. Honum hefur
víst verið gert að greiða allan út-
gáfukostnaðinn, prentun og papp-
ír. En upp úr þessu fór hann sjálf-
ur að fást við yrkingar og mála-
færslu.
— Hver er sá?
— Pétur Jakobsson.
Á styrjaldartímum
— En hvernig gekk námið?
— Það gekk eiginlega vel. —
Við Sigurður lásum af kappi nema
lítinn tíma um miðjan veturinn.
Þá urðum við báðir ástfangnir af
sömu stúlkunni, og töluðumst ekki
við.
Þá kom mér það í koll, að ég var
búinn að kenna Sigurði að yrkja.
Það notaði hann sér óspart. Svo
trúlofaðist stúlkan einhverjum
öðrum, og þá urðum við aftur góð-
ir vinir og höfum verið það síðan.
En Sigurður hætti að yrkja.
Annars höfðum við ýmislegt á
prjónunum, því að þá voru styrj-
aldartímar, og mikill gróðahugur í
mönnum. Og þá gerðumst við einu
sinni brautryðjendur í íslenzkum
iðnaði, þó að þess sé sjaldan getið.
Það vantaði skósvertu hér, eins
og þú manst í fyrri styrjöldinni.
Við fengum upplýsingar hjá pilti í
Laugavegs-apóteki um það, hvern-
ig ætti að sjóða skósvertu. Við
fengum pott og öll efni til þess.
Við áttum heima í bakhúsi. Unn-
um í kjallaranum. Það var mesta
púl. Við þurftum alltaf að hræra
og hræra í pottinum, í hvert skipti
sem átti að taka upp í dós, svo að
svínafeitin settist ekki ofan á.
Við settum skilti í gluggann
með stórum stöfum: — „Hér fæst
skósverta! Fólk er beðiö að hafa
með sér dósir. “
Þetta gekk vel í fyrstu. Fólkið
kom með dósir og keypti svertuna.
En svo eyðilagði einn skóari þenn-
an iðnað okkar. Hann kann að
vera bezti maður. En við áttum
erfitt með það, við Sigurður, að
líta hann réttu auga. Hann átti
heima í húsi alveg við götuna,
fyrir framan bakhúsið okkar.
Hann byrjaði líka að búa til skó-
svertu og „sló okkur út“. Því að
hann setti skilti út í gluggann,
sem hljóðaði á þessa leið: „Hér
fæst skósverta. Fólk þarf ekki að
taka með sér dósir.“Þá var úti um
' .ínan iðnað okkar. En við höfð-
um þó 170 krónur upp úr krafsinu.
AHs konar frátafir
Eftir því sem Iengra leið á
skólaárin fór maður að hafa minni
og minni tíma til að stunda námið,
eins og gefur að skilja. Einu sinni
þegar ég hafði aldrei komið í skól-
ann í hálfan mánuð, fyrr en eftir
hádegi, kom Jón Ófeigsson til mín
og sagði: „Hvað gengur að yður,
Tómas?" Á því augnabliki mundi
ég ekki eftir nema tveim sjúkdóm-
um, og segi: Krabbamein og tær-
ing!
„Hvernig getið þér afborið
þetta, Tómas rninn?" segir Jón
með sinni saklausu nærgætni, en
ofurlítið örlaði fyrir brosi í
vinstra munnviki hans, svo að mér
datt í hug, að ég myndi þarna hafa
tekið of djúpt í árinni, svo að ég
flýtti mér að bæta við: — Ja, það
er að segja, það er krabbameinið
sem hefir tæringuna. Þá færðist
brosið í hitt munnvikið á Jóni.
Já, það var margt brallað á
þeim skólaárum.
Það fer um mig hrollur í hvert
sinn, er ég minnist ferðar, sem
farin var eina haustnótt inn í
Sund. Það var ránsferð. Þar var
skip, sem lagt hafði verið ári áður.
Þú hefðir átt að sjá hann vin
minn, Sigurð, þegar hann labbaði
upp Völundarbryggju í birtingu
um morguninn með 60 pund af
blýi undir annarri hendinni og
kexpoka á bakinu. Það stóðu tveir
lögregluþjónar á Klapparstígs-
horninu, er þangað kom.
En blýið gaf góðar tekjur og
kexið geymdum við í skáp undir
súð. Það mætti spyrja hann að því,
hann Ólaf Helgason lækni, hvort
það kex hafi ekki verið góður mat-
ur.
í „aristókratíinu“
Heyrðu, Valtýr. Réttu mér glas-
ið mitt.
Tómas dreypir á og setur glasið
nær sér, og heldur áfram: — Hvað
myndi verða um freistingarnar, ef
maður léti aldrei eftir þeim. Þær
yrðu úti! Hvers eiga þær að
gjalda? Það guðdómlegasta við
falleg vín er það, að þau gera
mann svo ístöðulausan. En til eru
þeir menn, sem aldrei geta unnið
bug á „karakter" sínum. Það er af
því, að þeir eru svo litlir aristó-
kratar.
Sú var tíðin, að mig langaði til
að verða aristókrat. Það er langt
síðan þetta var. Þá kunni ég ensku
á haustin, en var búinn að gleyma
henni á vorin. Það var þegar ég
var lítill drengur heima á Efri-
Brú.
Auðug, ensk læknishjón voru
heima hjá okkur nokkur sumur
við veiðar. Einu sinni stungu þau
upp á því, að taka mig með sér til
Englands. Ég hefði að sjálfsögðu
viljað fara, því að þau áttu alltaf
svo mikið af sælgæti. En móðir
mín hefir víst verið á annarri
skoðun, og ég er henni þakklátur
fyrir það. — Það er nefnilega al-
veg eins gaman að drekka með
Gunnari Viðar og Tómasi Hall-
grímssyni eins og brezka aristó-
kratíinu.
— Og þá hefðir þú heldur aldrei
orðið skáld.
— Líklega ekki. Og það væri
skaði. Því að skáldskapur getur
komið mörgu góðu til leiðar. Einu
sinni þegar ég var ungur stúdent,
lagði ég grundvöll að hjónabandi
kunningja míns með því að yrkja
fyrir hann ástarkvæði til stúlku,
sem hann þekkti ekki þá.
— Og var hjónabandið ham-
ingjusamt?
— Já, í mesta máta. Ég veit
ekki betur en eini skugginn á því
sé sá, að hún atyrðir stundum
manninn sinn fyrir að hafa hætt
að yrkja. Eins og hann hafi verið
efnilegur til að byrja með.
— En stundum ortir þú ást-
arkvæði fyrir sjálfan þig?
— Já, stundum. Einu sinni orti
ég kvæði á bláan pappír til yndis-
legrar stúlku í Vesturbænum. En
þá varð hún vond. Sagðist vera bú-
in að sjá þetta kvæði hjá vinstúlku
sinni í Austurbænum. En raunar
hafði ég bara lánað kunningja
mínum afrit af kvæðinu á gulum
pappír handa hans stúlku. Síðan
hefi ég alltaf gætt þess að senda
ekki tveim stúlkum sama ástar-
kvæðið.
— Var það hún, sem kom á
stefnumótin fyrir sunnan Frí-
kirkjuna?
Það brá fyrir þótta í svip Tóm-
asar. Hann svaraði ekki spurning-
unni, en hleypti snöggvast brún-
um, um leið og hann reis úr sæti
sínu. Nú talaði hann í fullri lík-
amshæð:
— Forfeður mínir áttu margar
jarðir, en þeir hafa gleymt að arf-
leiða mig. Þú mátt þó ekki halda,
að ég sé neinn öreigi. Ég er að
kaupa rekajörð fyrir vestan.
Mestu kostajörð. Mesti kostur
hennar er þó sá, að þangað kemst
enginn nema fuglinn fljúgandi.
En þegar sjógarpar fara þangað
endrum og eins til að hnupla reka,
þá hafa þeir ekki vit á að hirða um
það, sem mest er varið í, sjóbirt-
inginn í ánni. Annars er jörðin
full af alls konar landslagi.
— Hefir þú nokkurn tíma kom-
ið þangað sjálfur?
— Nei. En ég hefi lesið um
þetta allt í Kaalunds Topografiske
Beskrivelse af Island.
— Já, en var það hún við Frí-
kirkjuna, sem fékk bláa kvæðið?
— Nei, það var önnur, sagði
Tómas.
Og þá sagði hann ekki meira, en
gekk hægt og rólega út. Ég fylgdi
honum til dyra. Ég fylgdi honum
niður tröppurnar og alla leið út á
götu.
Dagsbrúnin lyfti sér yfir aust-
urfjöllin.
— Nú er orðið bjart í Gríms-
nesinu, sagði ég, rétt tilað segja
eitthvað.
— Já, sagði Tómas. í fyrramál-
ið fer ég austur að Sogi til þess að
skoða húsið mitt.
— Þakka þér fyrir, Tómas
minn, hugsaði ég. — Þú hefir
gleymt nóttinni.
Birtist fyrst í Lesbók um 1940.
Eitt af mörgum viðtölum sem birt-
ust eftir Valtý Stefánsson ritstjóra
í Lesbókinni er þetta spjall rið
Tómas Guðmundsson skáld, en
löngu seinna roru gefnar út nokkr-
ar bækur með riðtölum hans rið
ýmsa þjóðkunna menn. Þetta rið-
tal er að finna í bókinni sem ber
heitið „Þau gerðu garðinn frægan“
og út kom 1956.
Ragna-
rök
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynleifsson
Maggie Gee: The Burning Book.
Faber and Faber 1983.
Fyrsta skáldsaga Maggie Gee
„Dying, in other Worlds", hlaut
mjög góða dóma, gagnrýnendur
luku allir upp einum munni, að
það væri fátítt að fyrsta skáldsaga
höfundar væri svo snilldarlega
samin sem þessi.
Þetta er saga þriggja kynslóða,
fjölskyldusaga ósköp hversdags-
legrar breskrar fjölskyldu og fjöl-
skyldna, svokallað alþýðufólk, sem
höfundi hefur tekist að glæða
slíku lífi að lesandinn virðist
kynnast því og man eftir því sem
sérstökum einstaklingum að lestri
loknum. Þetta fólk lifir á síðum
bókarinnar, vinnur, hatar og elsk-
ar, vonar og óttast. „Þetta er saga
Lornu, sem fæddist í Wolver-
hampton, hún var dóttir Mervyn
Lamb, sem verslaði á horninu.
Þegar verslunin fór á hausinn,
giftist Lorna Henry og eftir
nokkra mánuði varð hún ófrísk
... Hún var í rauninni barn, þegar
þau giftust: Hár hennar glóði eig-
in roða. Hún var þó komin yfir
fertugt þegar loka-átökin hófust."
Þannig skrifar höfundurinn um
söguna. Og fólkið lifir í sínum
heimi, það hefur engin afskipti af
þeim heimi sem ræður örlögum
þess að lokum. Raddir taka að
þrengjast inn í söguna frá Japan,
Hiroshima og Nagasaki. Reykinn
tekur að leggja inn á síður sög-
unnar frá hryllilegri framtíð. Það
er unnið að endurtekinni Hiro-
shima af hershöfðingjum langt
fjarri í sprengjuheldum kjöllur-
um.
„Fæðing barnsins gekk vel“ stóð
í skeytinu, sem Churchill fékk frá
Alamogordo, þegar vísinda-
mönnum hafði tekist að sprengja
fyrstu kjarnorkusprengjuna. Og
sögurnar frá Japan verða ágeng-
ari eftir því sem á líður, lýsingar á
hátterni Japana í styrjöldinni við
Kína eru dregnar upp, löngu fyrir
daga Hiroshima. Höfundurinn
bregður upp svipmyndum úr for-
tíðinni og framtíðinni þannig að
það tvinnast nútíðinni og allt
stefnir að endalokunum. Bruna-
lyktin ágerist og gagnkvæmar
hótanir stórveldanna magnast. í
sögulok eru aðalpersónurnar
staddar hingað og þangað þegar
allt verður meira en skjannabjart,
ofboðsleg birta og glerið bráðnar
niður í glugganum um leið og aug-
un sjá ekki lengur, það sá enginn
lokabjarmann og bækur bókarinn-
ar urðu að ösku.
Síðustu blaðsíðurnar brunnu
... Lokakaflarnir eru prósaljóð,
hryllingur síðustu blaðsíðnanna
dreginn saman og í lokin — „Fugl-
ar, svifléttir og sterkir berast með
vindinum — mynda merki kær-
leikans yfir Evrópu, yfir Moskvu,
Washington og London. Orð gegn
dauðanum — líf gegn dauðanum
— nýtt líf gegn lokunum."
Frásagnarsnilld þessa höfundar
er einstök, sumir kaflarnir minna
helst á prósaljóð. Þetta er mögnuð
saga og henni lýkur í voninni.
JL
__
Wterkurog
kj hagkvæmur
auglýsingamióill!