Morgunblaðið - 19.04.1984, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1984
Jónas Hallgrímsson
Lifðu sæl við glaum og glys,
gangi þjer alt í haginn!
í öngum mínum eriendis
yrki eg skemsta daginn.
Sólin heim úr suðri snýr,
sumri lofar hlýju;
ó, að jeg væri orðinn nýr
og ynni þjer að nýju“.
Ef þessi skoðun er rjett, væri það
ást Jónasar til Þóru Gunnars-
dóttur, æskuást hans, sem hefði
skotið upp í huga hans löngu síð-
ar, mögnuð af þungum hörmum,
„eins og heillastjarna í sjávar-
háska" (Baudeiaire).
V
Sumarið, sem Jónas fer utan í
fyrsta sinni, markar tímamót í
kveðskap hans. Hann er nú alt í
einu kominn fjarri ættlandi sínu
— hann sjer það nú aðeins í
draumum sínum og elskar það nú
enn heitar en áður. Hann er kom-
inn úr fábreytta þorpinu á Sel-
tjarnarnesi til borgarinnar, með
mannfjölda hennar og allskyns
tækifærum, glaumi og skarkala,
vísindum, skáldskap og verald-
arlífi. Hann drekkur djúpan teyg
af öllum lindum hennar. Hann
finnur nú sterkar en áður and-
vara hinnar rómantísku stefnu —
hann kynnist nú fyrst og fremst
hinum þýsku skáldum. Og hann
heyrir gnýinn af frelsishreyfingu
þeirri, sem hafin var með júlí-
byltingunni á Frakklandi 1830.
Alt það, sem nefnt var, kemur
fram í kvæðum hans. Formgallar
þeir, sem fundnir verða á kvæð-
um hans áður, hverfa. Kveðskap-
ur hans auðgast að háttum og
hugsjónum, sjóndeildarhringur-
inn víkkar. Sjáið, hversu nýir
bragarhættir þyrpast nú fram!
Vjer sjáum fornhættina, sem
nú eru orðnir öruggir oig stíl-
hreinir. Auk þeirra, sem áður
voru nefndir, koma nýir til. Tög-
drápulagið, ljett og fjaðurmagn-
að eins og dansmær:
Sofinn var þá fífill
fagur í haga,
mus undir mosa,
már á báru ...
Dróttkvætt kemur fram í nýrri
mynd (lengt um eitt atkvæði, vís-
an fjórar línur), en svo mjúkt, að
það er nærri því ókennilegt:
Ungur varjeg og ungir
austan um land á hausti
laufvindar bljesu Ijúfir,
ljekjeg mjer þá að stráum.
Enn fleiri fornháttaafbrigði
koma fyrir, sem oflangt væri upp
að telja. — Þá koma suðrænir
hættir, hlýir eins og sumargola:
Sonetta með yndisþokka
margra alda fágunar:
Nú andar suðrið sæla vindum þýð-
um...
Terzína, marglit fljetta, sem að
öllu sjálfráðu endar aldrei:
Skein yfir landi sól á sumardegi...
Stanza, svipmikil og tíguleg:
Þar sem að áður akrar huldu völl,
ólgandi Þverá veltur yfir sanda ...
Elegía, lygn og tær eins og
bergvatn:
fsland farsælda-frón og hagsælda
hrimhvíta móðir...
Redondilla:
Sáuð þið hana systur mina
sitja lömb og spinna ull?
Fyrrum átti jeg falleg gull;
nú er jeg búinn að brjóta og týna.
Hjá Heine lærir Jónas tvo
hætti. Fyrst og fremst eftirlæt-
isbrag Heines:
Og undir norður-ásnum
er ofurlítil tó,
og lækur líður þar niður
um lágan Hvannamó.
Hitt er spanska rómanzan
(rímuð hjá Jónasi):
Hárið sítt af höfði drýpur
hafmeyjar í fölu bragði;
augum sneri hún upp að landi
og á brjóstið hendur lagði.
Þetta eru frægustu hættirnir,
sem fyrir koma hjá Jónasi, en
marga fleiri notar hann á þessum
árum. Þeim er öllum sameiginleg
mýktin.
Eftir förina út yfir hafið fjölg-
ar líka viðfangsefnum Jónasar.
Hann yrkir enn samsætiskvæði
(en þau eru innblásnari en áður)
og erfiljóð. En svo koma ættjarð-
arkvæðin, eins og við var að bú-
ast, þar sem hann er svo fjarri
íslandi á vori frelsisbaráttunnar,
kvæði til þess að vekja og hvetja
þjóðina — og þá vitanlega með
því að setja hinni sljóu kynslóð
fyrir sjónir dýrð fornaldarinnar,
að rómantískum hætti. Hann
yrkir mikið af náttúrulýsingum
(Gunnarshólmi, Fjallið Skjald-
breiður og önnur ferðakvæði),
lofsöngva um sólina (Sólseturs-
ljóð) og íslenskuna (Ástkæra, yl-
hýra málið).- — Maður úti á ís-
landi yrkir heldur ófimlegt kvæði
um konu í Noregi, sem verður úti
— það særir smekk Jónasar, og
hann kveður um þetta formfagra
ballödu: „Fýkur yfir hæðir" (und-
ir bragarhætti Schillers á ljóði
Theklu í Wallenstein „Dunar í
trjálundi" — þýð. Jónasar, —
hátturinn þó notaður áður af
Bjarna Thorarensen). Hann yrkir
viðkvæm dýrakvæði (Grátitling-
ur, Óhræsið) og kristallshreinar
barnavísur (Sáuð þið hana systur
mína, Heiðlóarkvæði). — Háð-
kveðskap sínum heldur Jónas
áfram, en hann verður marg-
breytilegri. Nú bætist skopstæl-
ingin við — það eru einkum rím-
urnar, sem hann hefir að skot-
spæni. Nú kemst Jónas í kynni
við hinn fyndnasta og andríkasta
höfund samtíðarinnar, Heine.
Þar kynnist hann hinu róman-
tíska háði, tvísæinu, þar sem
draumurinn og veruleikinn rek-
ast á, þar sem saman fer djúp
viðkvæmni og meinleg lítilsvirð-
ing, tár blikar í augum meðan
glott leikur um varirnar. Ágætt
dæmi um það má nefna úr Heine.
Hann yrkir fylkingu af ljóðum
um ást sína og ástarsorg, og
niðurstaðan verður loksins:
O, König Wiswamitra,
o, welch ein Ochs bist du,
dass du svo viel kámpfest und bussest,
und alles fur eine Kuh.*
f kvæðum Jónasar ber ekki
allskostar mikið á hinu róman-
tíska, tvísæa háði, en þó kemur
það fyrir í hinum síðari kvæðum
hans og þýðingum, en sýnu meira
í brjefum hans og brotum. — Um
samband Jónasar og Heines skal
ekki rætt frekar hjer, en það er
skemtilegt efni, sem kastar ljósi
á skapferli Jónasar.
VI
f upptalningu minni á háttum
Jónasar eftir hina fyrstu brottför
hans af íslandi, hefi jeg ekki litið
á það, hvort þeir koma fram seint
eða snemma á árunum eftir 1832.
Þetta kemur af því, að allan
þennan tíma er formið það sama
hjá honum. Ef nokkurs væri þar
við að geta, þá er það, að vera má,
að hættir Heines sjeu honum til-
tækastir á síðustu árum. En að
efni og efnismeðferð hygg jeg aft-
ur á móti, að finna megi breyt-
ingu á síðustu árum hans. Ef ætti
__________________________79_
að kenna þetta tímabil við nokk-
uð, þá væri það helst raunsæi og
klassicismi. Hvað jeg á við með
þessu, mun brátt koma í ljós.
Það er ekki efi á, að þunglyndi
Jónasar hefir farið vaxandi hin
síðari ár, og kemur það greinilega
fram í ljóðum hans. Áður fjell
enginn skuggi af raunum hans
inn í sólheima fegurðarinnnar,
skáldskapinn. Nú verða þeir fleiri
og fleiri. Hann barmar sjer nærri
því aldrei og er altaf karlmenni.
En í fjölmörgum hinna síðustu
kvæða hans er hin þunga undir-
alda sársaukans.
En svo eru önnur kvæði, þar -
sem honum hefir tekist að drotna
alveg yfir sársaukanum, og þar
kemur fram það, sem jeg kendi
við klassicisma. í því orði er oft
fólgin hugmyndin um hina
grísk-rómversku fornöld. En það
getur líka táknað þann anda, það
horf við hlutunum, sem er skylt
að einhverju grísk-rómverskum
anda. Klassicismi er því um fjöl-
mörg atriði ólíkur eða jafnvel
andstæður rómantíkinni. Róm-
antíkin hefir mætur á fjarlægð-
inni, rökkrinu, gruninum, ein-
staklingnum, gefur tilfinningun-
um og ímyndunarafli lausan
taum. Klassicisminn metur meira
nándina, vissuna, birtuna, hið
sammannlega, vill skorða ástríð-
urnar í ströngu formi.
í öllum hinum bestu kvæðum
Jónasar, nema þá helst ástakvæð-
um hans, ber mikið á klassiskum
anda — sum rómantísk einkenni
eru þar ekki til, svo sem ástin á
tunglsbirtu og rökkri. En í mörg-
um síðustu kvæðum hans sigrar
hinn klassiski andi að fullu, svo
að það er ekki eftir snefill af róm-
antik. Vjer fáum ljósar, skarpar,
raunsæar, svalar lýsingar á þjóð-
lífi (Sláttuvísur, Formannsvísur)
eða þá staðalýsingar:
Ömurlegt alt mjer þykir
útnorður langt í sjá;
beinin hvítna þar beggja
bræðranna klettinum á.
Það mætti vel líkja kvæðum
sem Gunnarshólma við málverk,
þessi kvæði eru rismyndir (re-
liefs) í grískum stíl, úr hvítum,
svölum marmara.
* í þýðingu Hannesar Hafsteins:
Þú vesalings Hallur á Hamri,
hræðilegt naut ert þú,
að þú skulir þjást svona mikið
og það fyrir eina kú.
Próf. F.inar Ólafur Sveinsson ritar
grein um kreóskap Jónasar llall
grímssonar í Lesbók 3. nóvember
1929.
Fögur gjöf
til Hallgríms-
kirkju
Á morgun, föstudaginn langa,
verður vígt í Hallgrímskirkju for-
kunnarfagurt altarisklæði, sem er
gjöf til kirkjunnar frá Óla M.
ísakssyni, í minningu eiginkonu
hans, Unnar Ólafsdóttur, lista-
konu, sem lést á sl. sumri. Klæði
þetta gerði hún fyrir nærfellt fjór-
um áratugum. Er það svart á lit úr
islensku ullarefni, saumað gull-
þræði og með hör, sem ræktaður
var hér á tilraunabúinu á Bessa-
stöðum og spunnin hér á landi.
Klæðið er mynd, sem sýnir pelík-
an, sem nærir unga sína við brjóst
sitt. Pelíkaninn er fornt Krists-
tikn, og tákn krossfórnarinnar.
Byggði það á þeirri sögn um pelík-
anann, að þegar höggormurinn
hafði deytt unga hans, vakti móð-
irin þá aftur til lífsins með því að
særa sjálfa sig á brjóti og gefa
ungunum sitt eigið hjartablóð.
Þetta einstæða altarisklæði mun
einungis verða notað á föstudag-
inn langa, og mun flytja hljóðláta
og áhrifamikla predikun um kær-
leiksfórn frelsarans, sem með
dauða sínum gaf mannkyni lífið.
Fyrir hönd Hallgrímskirkju og
safnaðar vil ég færa gefanda heils-
hugar þakkir fyrir þessa fögru
gjöf, og bið Guð að blessa minn-
ingu listakonunnar.
Karl Sigurbjörnsson
(fUPDNl) TYPAR nýlausnogömlumvanda
TYPAR síudúkur frá Du Pont er níðsterkur
jarðvegsdúkur ofinn úr polypropylene.
@Hann er léttur og mjög meðfærilegur.
TYPAR síudúkur leysir alls konar jarðvatns-
^vandamál.
®
TYPAR er notaður í ríkum mæli í stærri verk-
um svo sem í vegagerð, hafnargerð og
@stíflugerð.
TYPAR síudúkur er ódýr lausn á jarðvatns-
vandamálum við ræsalagnir við hús-
byggingar, lóðaframkvæmdir, íþrótta-
^svæói o.s.frv.
®
TYPAR síudúkur dregur úr kostnaði viö jarð-
vegsskipti og gerir þau jafnvel óþörf
og stuðlar að því, að annars ónýtan-
legan jaróveg megi nota. Dúkurinn
kemur sérstaklega vel að notum í
ódýrri vegagerö, hann dregur úr aur-
bleytu í vegum þar sem dúkurinn að-
skilur malarburðarlagið og vatnsmett-
að moldar- eóa leirblandaðan jarðveg.
Notkun dúksins dregur úr kostnaði
við vegi, ,,sem ekkert mega kosta”, en
leggja veröur, svo sem að sveitabýl-
@um, sumarbústöðum o.s.frv.
TYPAR er fáanlegur í mörgum geröum, sem
hver hentar til sinna ákveðnu nota.
TYPAR®
skrásett vörumerki Du Pont
Síöumúla32 Sími 38000