Morgunblaðið - 01.07.1984, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLl 1984
Lagöi séra Oddur ríka áherslu a það við heimarólk sitt að það gstti Solveigar vel og fékk til þess sérstaklega eina
gríðkvenna sinna. 'Teikning: Gfsli Sigurðsson)
Lokaþátturinn
í yfir tveggja
alda sögu Solveig-
ar frá
Miklabæ
á þjóðsögu
Kross Solveigar í Glaumhæjarkirkjugarði.
MorgunblaðiÖ/—ai
Síðdegis á laugardaginn fyrir hvíta-
sunnu komu saman fjórir menn í
Glaumbæjarkirkjugarði í Skagafirði.
Þeir höfðu með sér snotran en látlaus-
an kross úr járni, sem þeir settu yfir
ómerkt leiði í garðinum. Á svartri plötu á kross-
inum stóð grafskriftin, sem Kristmundur
Bjarnason fræðimaður á Sjávarborg hafði
stungið uppá, einföld en sagði allt sem hægt var:
HÉR HVILIR SOLVEIG FRÁ MIKLABÆ. Með
krossinum var settur punktur aftan við merki-
lega sögu, sem hófst á seinni hluta 18. aldar og
fylgt hefur þjóðinni allt fram á þennan dag.
Það er í sjálfu sér lítið um Sol-
veigu vitað fyrir víst þótt hún hafi
lifað með sveitinni og þjóðinni í
meira en tvær aldir. Sagan segir
að hún hafi verið ástfangin af séra
Oddi Gíslasyni, presti á Miklabæ,
en framið sjálfsmorð eftir að
prestur kvæntist annarri konu.
Nokkrum árum seinna hvarf séra
Oddur á dularfullan hátt og var
Solveig sögð völd að því. Af alþýðu
manna I Skagafirði var því fast-
lega trúað að Solveig gengi mjög
aftur og lifði sú trú jafnvel fram
undir lok síðustu aldar. Solveig
var grafin í óvígðri mold utan við
kirkjugarðinn á Miklabæ en lenti
innan hans eftir þvi sem garður-
inn stækkaði. Árið 1937 kom hún
fram á miðilsfundum ( Reykjavík
þar sem hún óskaði þess að vera
flutt yfir í Glaumbæjarkirkju-
garð. Var farið aö þessari ósk
hennar og var fjölmenni við end-
urgreftrun Solveigar, þar á meðal
Haildór Laxness rithöfundur. Og
nú, árið 1984, er saga Solveigar frá
Miklabæ loks á enda, ef hægt er að
segja að þjóðsögur endi nokkurn
tima.
Mennirnir i kirkjugarði Glaum-
bæjarkirkju þessa hljóðu síðdeg-
isstund um hvftasunnuhelgina
voru: séra Gísli Gunnarsson i
Glaumbæ, Halldór Gíslason bóndi
á Halldórsstöðum, Sigurjón Jón-
asson bóndi á Syðra-Skörðugili og
Sigurður Jónsson smiður frá Ak-
ureyri, sem smiðaði krossinn, en
Sigurjón átti frumkvæðið að þvi
að krossinn var settur á leiðið.
„Mér hefur," sagði hann, „aldrei
liðið betur á ævinni en þegar
krossinn var settur niður.“
Solveig og séra Oddur
Saga Solveigar hefst þegar hún
réðst ung sem ráðskona til séra
Odds prests á Miklabæ í Blöndu-
hlíð í Skagafirði. Séra Oddur var
sonur Gísla biskups Magnússonar
á Hólum og konu hans, Ingibjarg-
ar Sigurðardóttur. Hann fæddist
að Miðfelli í Hrunamannahreppi
árið 1740 og vfgðist hann til
Miklabæjar árið 1767 og var þar
prestur þar til hann hvarf árið
1786, eða i rúm 19 ár. Um Solveigu
er minna vitað. Sumir segja að
hún hafi verið utan úr Sléttuhlfð
en aðrir úr Fljótunum. Er sagt að
hún hafi verið litillar ættar, en vel
að sér ger og hin sjálegasta. Hún
þótti nokkuð lundstór, en stillti þó
vel í hóf, var ágætlega verki farin
og stundaði bú prests ágæta vel.
Sagt er að Solveig hafi fellt hug
til séra Odds og jafnvel lagt á
hann svo mikla ást, aö varla mátti
sjálfrátt telja en sagnir greinir á
um hvort hún hafi verið endur-
goldin. Telja sumir að séra Oddur
hafi einnig haft ást á Solveigu en
aðrir segja þann orðróm einungis
dreginn af ástleitni hennar og að
prestur hafi aðeins komið vel fram
við hana. Árið 1777 kvæntist séra
Oddur Guðrúnu Jónsdóttur, Jóns
prests Sveinssonar í Goðdölum og
er haft fyrir satt að Solveigu hafi
fallið illa sá ráðahagur og er sagt
að hún hafi talið séra Odd hafa
brugðið eiginorði við sig. Sótti nú
á Solveigu þunglyndi og ágerðist
það eftir því sem lengra leið þar
til hún tók að sækjast eftir þvf að
farga sér. Lagði séra Oddur rfka
áherslu á það við heimafólk sitt að
það gætti hennar vel og fékk til
þess sérstaklega eina griðkvenna
sinna, Guðlaugu Björnsdóttur.
I Glaumbæjarkirkjugarði liggur
Gísli Oddsson, sonur séra Odds á
Miklabæ.
Solveig fargar sér
Þann 1L april 1778 losnaði Sol-
veig undan gæslunni og fyrirfór
sér. (í hinni elstu prestþjónustu-
bók Miklabæjar, sem er í Þjóð-
skjalasafninu og nær frá
1747—1784, hefur vandlega verið
klippt ferhyrnt stykki úr einu
blaðinu einmitt i árinu 1778 og á
þeim stað, þar sem láts Solveigar
hefði átt að vera getið, og hefur
það eflaust unnið einhver sá, er
viljað hefur afmá nafn Solveigar
úr tölu heiðarlegs fólks þar i
prestakallinu, en hefur unnið það
eitt, að föðurnafn Solveigar þekk-
ist nú ekki.) Séra Oddur var að
heiman þennan örlagaríka dag.
Solveig átti vasahníf, sem Guð-
laug geymdi, og bað hún hana að
láta sig hafa hann stutta stund þvf
hún þurfti að spretta upp bót á
klæðnaði, sem hún var að bæta.
Lét Guðlaug Solveigu hafa hnffinn
en var svo kölluð frá augnablik en
Solveig stóð upp og gekk þegar út.
Vinnumaður, sem hét Jón Stein-
grímsson (er kallaður Þorsteinn í
Þjóðsögum Jóns Árnasonar) sá til
ferða Solveigar og vissi um varnað
þann, sem prestur hafði við lagt,
að hafa gætur á stúlkunni. Hann
brá skjótt við en Solveig varð
skjótari, hafði stokkið uppá vegg
við bæinn og skorið sig á háls.
Herma sagnir að Jón hafi sagt er
hann sá til hennar: „Hana, þar tók
fjandinn við henni." Aðrar sagnir
herma að hann hafi sagt: „Þar
tókst henni það, helvítinu því
arna.“ Tók hann Solveigu upp og
gat numið það af orðum hennar að
hún bað hann aö skila því til
prestsins að hann sæi um að hún
fengi leg f kirkjugarði. Lést hún í
örmum Jóns við svo búið.
Viðbrögð séra Odds
Skömmu seinna kom séra Oddur
heim og varð honum svo um þetta