Morgunblaðið - 06.07.1984, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1984
41
Stuttur útdráttur úr fyrsta kafla œvisögu
Roman Polanskis, sem ber einfaldlega
heitið Roman, en bókin var nýlega gefin
út hjá Heinemann í London
Svo lengi sem ég man eftir
hafa mörk ímyndunar og veru-
leika verið svo óskýr, að von-
laust má telja. Það hefur tekið
mig mestalla ævina að átta
mig á að þetta er lykillinn að
tilveru minni. Þetta hefur valdið
mér meira angri og árekstrum,
ófarnaði og vonbrigðum en í
minn hlut ættu að falla, en
einnig opnað mér dyr sem ann-
ars heföu verið að eilífu luktar.
Listir og skáldskapur, land
ímyndunaraflsins, virtust mér
ætíö raunverulegri, dreng sem
ólst upp í kommúnísku Pól-
landi, en þær þröngu skorður
sem einkenndu umhverfi mitt.
Frá unga aldri var mér það
Ijóst aö ég var ekki eins og
fólkið í kringum mig: ég byggði
mína eigin ímynduðu veröld.
Ég horföi ekki svo á hjóla-
kappreiðar í Kraká að ég sæi
ekki sjálfan mig í anda sem
framtíðarsigurvegara. Eg
horfði ekki svo á kvikmynd að
ég sæki ekki sjálfan mig sem
stjörnuna, eða það sem betra
var, sem stjórnandann á bak
við myndavélarnar. Er ég sá
gott leikhúsverk efaðist ég ekki
um að fyrr en seinna myndi ég
sjálfur baða mig í sviösljósinu í
Varsjá, Moskvu jafnvel og hví
ekki? í París, þeirri fjarlægu og
rómantísku höfuðborg heims-
menningarinnar. Öll börn ala
slíkar kenndir í brjósti einhvern
tíma, en ólíkt flestum, sem
fljótt sætta sig viö ófullnægðar
þrár, dró ég aldrei í efa aö
draumar mínir myndu rætast.
Ég var þess barnslega fullviss
að þeta væri ekki aðeins
mögulegt, heldur óumflýjan-
legt — jafn fyrirfram ákveðið
og sviplítil tilveran sem að öðru
jöfnu hefði átt aö veröa hlut-
skipti mitt.
myrt, því ég uppliföi þá atburöi mjög sterkt
og mig langaö til aö geta talaö um þá
þegar fram liöu stundir. Og þegar þar aö
kom, mundi óg varla eftir nokkru. Mér voru
megindrættirnir Ijósir, en allt var sem huliö
þoku. En eins og ég sagöi hélt ég til haga
minjum sem hjálpuöu mér aö rifja þetta
upp, og þá var auövelt aö vera nákvæmur
hvaö varöar dagsetningar og — fólk.
— Talaöir þú viö fólk sem þú haföir
ekki séö síöan Sharon dó?
Já. En þaö var erfitt, mjög erfitt.
— Fjölskylda þín, sérstaklega faöir
þinn, gegnir mikilvægu hlutverki í bók-
inni. Hefur hann lesiö hana ennþá?
Nei, ekki í endanlegri gerö. Hann lést á
síöasta ári. Þaö var skrítiö hvernig þetta
var allt saman, meö tímasetningu. Ég
ákvaö sisvona aö fá fööur minn og konu
hans, Vöndu, hingaö til aö vera meö mér í
fríi. Mig langaöi bara til aö sjá þau. En ég
sá strax aö faðir minn átti erfitt meö andar-
dráttinn, og ég sagöi honum aö hann yröi
aö fara til læknis. Síöan hringdi ég í vin
minn sem er skurölæknir, og sagöi:
„Leggðu hann nú inn í nokkra daga og fáöu
þetta úr honum, því hann lítur alls ekki vel
út." Hann varö æ magurri og ég vissi aö
þaö var eitthvaö aö honum. Vinur minn
hringir og segir: „Þetta lítur ekki vel út."
Nokkrum dögum síöar sagöi hann mér aö
þetta væri krabbamein í efri hluta nýrans,
og eftir þaö hnignaöi fööur mínum stööugt
í sex mánuöi. Þetta gengur ekki svo hratt í
gömlu fólki. j hinum ungu breiöist þaö fljótt
út því aö frumurnar endurnýja sig hraöar
og efnaskiptin eru örari. Ég tók hann meö
mér til Parísar og þar á spítalanum varö ég
fyrir reynslu sem ég haföi aöeins lesiö um í
bókum. Ég var vanur dauöanum, hörmu-
legum endalokum í ýmsum myndum, en
hér varö ég vitni aö því er þaö dregst úr
hömlu aö sjúklingur deyi. Það var hræöi-
legt. Þaö var verra en hitt. Á endanum
biður maöur guö um aö leyfa honum aö
deyja. Og lyfin, sem ég trúöi á, voru lítils
megnug. Ég helt aö þau leiddu yfir sjúkling-
inn algleymisró og síöan liöi hann burt. En
svona er þaö ekki, kvíðinn hverfur ekki. Og
þetta gengur upp og niöur, kvalirnar
hverfa, en sjúklingurinn sér ofsjónir. Hann
sér ekki mun á raunveruleika og ímyndun.
Hann þekkir ekki sína nánustu. Stundum
flaug mér í hug aö betra væri aö þola
verstu pyntingar en þetta. Þetta er mesta
hörmung.
Á endanum er líkamlegt ástand sjúkl-
ingsins þannig, aö hann þolir ekki viö leng-
ur. (Tekur andköf.) Þetta er eins og aö vera
píndur til dauöa. Loksins skildi ég þaö sem
var verst. Viö vitum aö allur sársauki hlýtur
aö líöa hjá. Jafnvel þegar hann eykst, bíö-
um viö þess aö hann nái hámarki, og svo
dregur úr honum, og á endanum náum viö
heilsu á ný. En ekkert slíkt á sér staö í
þessu tilviki. Þaö eina sem getur frelsaö
sjúklinginn frá æ meiri kvölum er dauöinn.
— Og vissi hann þetta?
Já, hann vissi þaö. Ég trúi því aö fólk
veröi aö hafa einhverja von. Á endanum dó
hann og ég fór meö hann til Póllands og
jaröaöi hann þar.
— Þetta hefur veriö mikið breytinga-
skeið fyrír þig. f list þinni viröiat þú hafa
tekiö leik og leikstjórn á fjölunum framyf-
ir kvikmyndir.
Þaö var nú ekki bara mitt val sem réö
því. En mér líkar mjög vel viö leikhúsiö.
Spennan sem fylgir því aö koma fram fyrir
áhorfendaskara á hverju kvöldi er heill-
andi. Þetta er eins og í íþróttum — ég vinn
eöa tapa? Á hverju kvöldi er allt lagt undir
á ný. Reyndar er óg í þann mund aö stýra
öðru leikriti eftir Peter Schaeffer í París,
Konunglegu sólarveióinni. Vel má vera aö
ég leiki í því líka.
— Saknar þú ekki kvikmynda? Þú hef-
ur ekki leikstýrt mynd í ...
Fimm ár. Nei, ég saknaöi þessi ekki, en
nú þegar ég er aö hefjast handa viö Sjó-
ræningja, finn ég til söknuöar. Ég sakna
þess aö hafa ekki gert mynd, en ég þoli
ekki stappiö sem maöur þarf aö standa í
við stjórnendurna, kvikmyndaverin og þá
sem fjármagna myndina. Ég þoli ekki svo
stóra skammta af heimsku. Mér hefur alltaf
leiöst það hversu mikill tími og vinna fer í
hluti sem eru ekki áhugaveröir fyrir fimm
aura. Og meira en þaö, bókstaflega viöur-
styggilegir. Eftir aö ég haföi lokiö kvik-
myndaskólanum fóru um 30 prósent af
vinnunni viö kvikmynd í slíkt vafstur, en
núna er þaö komiö upp í 90 prósent.
Níutíu prósent allrar vinnu sem ég legg í
kvikmynd fer í hádegisveröi meö varafor-
stjórum sem segja manni aö þeir dái hand-
ritiö manns, en hvernig væri aö breyta
endinum. Ég sé þessi merkikerti nálgast,
og ég hugsa sem svo, enga fúskara takk,
bara fagmenn. Ég er ekki í nokkrum vafa
um þaö aö ég hef ekki eins mikinn hug á
kvikmyndagerö lengur.
— Svo við víkjum aftur aó skapandi
starfi við kvikmyndagerö, þá hefur þú
skrífaö fjölda kvikmyndahandrita ásamt
öörum á undanförnum árum. Hefur þú
saknaö þess starfs?
Nei, mér finnst þaö ekki skemmtileg
iöja. Þaö er erfitt aö setja sig niöur og ætla
aö þröngva sjálfum sér til aö hugsa upp
eitthvaö nýtt. En þaö er nauðsynlegt. Ég
vinn aö handriti allra mynda sem ég leik-
stýri. Ég get ekki haft þetta ööruvísi. Þegar
aö kvikmynduninni kemur liggur allt Ijóst
fyrir, ég veit nákvæmlega hvaö ég vil.
— Ertu búinn aö fá leikara í Sjóræn-
ingja nú þegar?
Ég er aö velja leikara um þessar mundir.
Núna leita ég aö óþekktu leikurunum. Ég
hef þegar gengiö í gegnum þau ósköp aö
ætla aö fá Jack Nicholson og Michael
Caine. Jack Nicholson vildi fá fjórar milij-
ónir dollara og tíu prósent heildarágóöans.
Framleiöandinn hjá mér gat ekki hugsaö
sér þaö, og ég er feginn aö hann setti
stólinn fyrir dyrnar, því mér fannst kaupiö
óréttlátt gagnvart hinu fólkinu, aö mér
meötöldum. Ég hef unniö heillengi aö
handritinu, ég bjó til söguþráöinn og skap-
aöi þá persónu sem Jack heföi leikiö.
— Með Jack í huga?
Já, til aö byrja meö. Jack myndi vera
mjög góöur. Laun eins og þessi gæti Jack
fengiö hjá öörum. En þeir sem vilja borga
einum leikara slík laun þurfa á honum aö
halda sem buröarási myndarinnar. Þaö
skiptir kvikmyndaveriö þá ekki máli hvern-
ig myndin er gerö, hver stjórnar henni, hver
söguþráöurinn er.
— Þykir þér þetta miður?
Já, mér finnst þaö, sérstaklega vegna
þess aö ég vann meö Jack í Chinatown
þegar honum var aö skjóta upp á kvik-
myndastjörnuhimininn. Og nú er hann
kominn of hátt fyrir mig. Fólk eins og Jack
kemst á þaó stig aö hafa ekki áhuga á því
sem þaö er aö gera, heldur einvöróungu á
laununum sem þaö hlýtur fyrir. Sem félagi
er hann ennþá ágætur, þegar hann kemur
til Parísar. Þaö er gaman aö fara út meö
Jack og fá sér nokkra létta og gera aö
gamni sínu, en aö vinna meö honum er allt
annar handleggur. Ég hef ekki áhuga á því
og ég er feginn aö þeir hættu viö hann.
Mér fyndist óþolandi aö vinna meö honum,
vitandi þaö aö hann fleytti rjómann ofan af
öllu saman — ef einhver er þá rjóminn —
og skilur ekkert eftir handa okkur. Þaö
getur svo fariö aö viö notum óþekkta leik-
ara, nú |Degar kvikmyndaveriö hefur fallist
á þaö.
— Svo Sjóræníngjar er þá loksins {
buröarliönum eftir næstum áratug.
Ekki er annað aö sjá. Ég hef barist hart
fyrir þessari mynd. Lagt í hana mikla vinnu,
þvi hún inniheldur alla æskudrauma mína.
Errol Flynn, ofurhuga — en ennþá meira
spennandi en viö munum eftir frá gullöld
Hollywood, því nú höfum viö yfir öllum
þessum frábæru tæknibrellum aö ráöa.
Núna getum viö svo sannarlega gert ævin-
týramynd.
— Þaö er nú ekki á þér aó heyra aö þú
hafir misst iöngunina tii aö gera kvik-
myndir.
Þessa mynd hefur mig alltaf langaö til
aö gera. Ég er í góöu formi. Erfiöleikarnir
sem ég átti viö aö etja í sambandi viö
þessa mynd voru margir hverjir upphafiö
aö ýmsum persónulegum vandamálum og
óförum. Ef mér tekst aö koma henni sam-
an veröur þaö hinn mesti sigur. En, eins og
ég sagöi þér þegar Tess var frumsýnd, þá
er mesta ánægjan sú aö vita aö fólk flykk-
ist í kvikmyndahús til aö sjá manns eigin
bíómynd. Þaö gerir allt erfiöið þess virði.