Morgunblaðið - 03.08.1984, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. AGOST 1984
SÖGURí FARTESKINU
Þaö sem stráka dreymdi
um þaö geröi hann, full-
oröinn maöur. Hann fékk
mig meö sér á Súlur, þeg-
ar ég var þrettán ára, og
þegar hann heyröi aö ég
harmaöi aö hafa aldrei
komiö á Eyvindarstaöa-
heiöi, þetta draumbláa smalaland feöra
okkar, undirbjó hann leiöangur meö þeim
ágætum, aö hvorki skorti mat, hesta eöa
annan viöurgjörning. Tíminn var einnig
réttur, af því bændur voru þá aö reka fé
sitt á fjall löngu fyrir ítölutíma og hrossa-
bann á heiöinni. Og vel á minnst. Þetta er
engin heiöi heldur næsta flatt land, mel-
bungur meö móa og fióasundum, sem kall-
aöar eru tungur og liggur á milli Hauka-
gilsheiöar og Mælifellshnjúks aö noröan og
Kjalar, Kerlingafjalla og Hofsjökuls aö
sunnan. Þessi hásiétta blasir viö augum
manna án teljandi kennileita hvort heldur
komiö er norðanvert á Kjöl eöa á suöur-
brún Haukagilsheiöar. Heiöi er þaö því
ekki, þetta land, sem kennt er viö Eyvind-
arstaöi í Blöndudal, en bændur þar tóku
afgjöld af upprekstrum fjár fram á síöustu
áratugi nítjándu aldar.
Maöurinn sem geröi þaö sem stráka
dreymdi um hét Karl Magnússon, járn-
smíöameistari á Akureyri. Hann fæddist ár-
iö 1910 og andaöist rúmlega fimmtugur
langt um aldur fram. Karl var stórvaxinn,
hreystimenni hiö mesta, óvílsamur og haföi
gaman af ævintýrum, enda sagöi hann
manna best frá og orti jafnvel skringiljóö af
gefnum tilefnum. Og hann var sami félagi
minn, þegar ég var þrettán ára og þrjátíu
árum síöar, og má segja aö nokkrir dáleik-
ar hafi jafnan veriö meö okkur frændum.
Mig minnir aö síöasta stóra feröln sem við
fórum saman hafi veriö farin sumariö 1957,
en þá haföi hann grun um aö ég ætti erindi
upp á Eyvindarstaöaheiöi. Svo bar til
aö um þaö leyti komu fyrstu drög aö Landi
og sonum til sögu, sem þurfti tímans vegna
aö gerast aö mestu á tímabili, sem ég
þekkti lítiö til, þótt sumt væri í barnsminni
en annaö numiö af tali gesta og gangandi.
Hausttíöinni var ætlaö nokkurt hlutverk í
þessari bók. í réttum haföi ég verið en var
fluttur í burtu um þaö leyti sem menn kom-
ast á þann aldur aö mega fara í göngur og
drekka brennivín.
Þekkingarskortur minn er reynsluleysi í
fjallgöngum og smalaferðum barst í tal viö
Karl Magnússon, og áöur en viö var litiö
vorum viö komnir af staö á heiöina á falleg-
um sumardegi í júní með hest undir trúss-
um og á lánshestum frá Ánastöðum og
Sölvanesi. Einar sonur Karis, þá ungur aö
aldri, haföi oröið eftir hjá Jóni Stefánssyni
á Ánastööum, sem ætlaöi aö reka hross
sín á heiöina næstu daga, og kom Einar
meö honum. Viö riöum í fyrstu suöur Svart-
árdal i Skagafiröi, þar sem forfeður okkar
höföu farið um hagann í einar tvær aldir
eöa lengur. Erfitt er aö halda uppi sam-
ræöum, þegar fariö er ríöandi um ógreiö-
fært og lítt troöiö land. Viö bættum úr
þessu eftir aö hafa riöiö yfir Svartá undan
ölduhrygg. Þar stigum viö af baki í fyrsta
áningarstaö. Ölduhryggur var þá löngu
kominn í eyöi og sú mjóa túnrönd, sem eitt
sinn haföi staðiö milli ár og brekku haföi
aö mestu umbreyst í mýrl. Á þessum staö
haföi faöir minn hafiö búskap um þaö bil
sem Karl fæddist ásamt ráöskonu, sem
seinna varö kona bróöur þeirra, og manni
fannst aö maöur, sem var heidur efnalítill
lengst af ævinni, heföi byrjaö i takt viö
lífshlaupiö, þarna frammi í afdalnum meö
litla túnrönd og á brattann aö sækja til
beggja handa. En nafngiftir voru í stærra
lagi og hét ein hlíöin Gullteigur, þótt aldrei
heföi fundist gull á islandi. Nafniö mun hins
vegar dregiö af þvi aö þar mun fé hafa
lengst náö til frostgróöursins á vetrum.
Tveir veggir stóöu uppi og þegar hönd var
lögö á veöraö torfiö var eins og lífsbarátt-
an rynni í gegn. Hún var svo sem engum aö
gagni lengur.
Síöan var stigiö á hestana og haldiö í
brekkurnar vestur af bæjarrústunum. Viö
höföum stóran gráan hest undir trússum
frá Jóni, sem tók vel á i brekkunum, en
teymdist yfirleitt annars ekki nema fetiö.
Viö riöum eftir óljósum götutroöningum á
bak írafellsbungu og innan viö innstu drög
Gilhagadals og upp á Litlasand. Þar kom-
um viö á slóö Daníels Bruuns, og stóöu
vöröumerkingarnar óbreyttar eins og
fylgdarmenn hans skildu viö þær í ágúst
1898. Þessar vöröumerkingar voru þannig,
aö fimm eöa sex steinum var raöaö í hring
utan um stóran stein í miöju. Nokkuö langt
var á milli þessara merkja (200 áinir, DB),
kindur þar einhverjar snapir, þótti víst
broslegt aö nokkur maöur skyldi vera aö
taka próf í búfræöi. Valtýr fór meö þeim til
kirkju í Goðdölum, en eftir messu var kaffi
og brennivín. Menn uröu góöglaöir á heim-
leiöinni. Valtýr reiö meö þeim í áttina aö
Breiö, en á leiöinni er brattur melur. Á
melbrúninni stönsuöu karlarnir, góöglaöir
og fullir af kátínu og vildu sprella meö bú-
fræðikandídatinn. Þeir fóru af baki og sett-
ust síöan öfugir í hnakkana og héldu í
stertinn og riöu þannig niöur brekkuna.
„Þannig ríöum viö niöur brekkur í Skaga-
firði,“ sögöu þeir viö Valtý. „Og þú átt aö
gera eins.“ En Valtýr hló aó þeim, og sagöi
þeim aö varla sætu þeir ööruvísi á hesti en
menn í Hörgárdalnum. Og þá vissu karl-
arnir aö búfræöingurinn yröi ekki plataöur.
Viö Karl riöum yfir Bugakvísl og yfir
mela og móa heim á hólinn, þar sem Buga-
kofi stóö, jafnfrægur af draugagangi og
gangnamannasöng. Kofinn var opinn og
viö stigum af baki til aö forvitnast um hvort
snjór væri í honum. En þaö gafst ekki tími
til þess, vegna þess aö Ánastaöa-gráni
varö allt í einu snarvitlaus undir trússunum
og hef ég sjaldan söe haröari átök en þeg-
ar Karl spyrnti viö fótum meö báöar hend-
ur á taumnum og risti svöröinn meö hælun-
um þegar ólmur hesturinn dró hann frá
kofanum og út á melinn. Þessi fælni var
auövitaö óskýranleg, nema Ánastaöa-
gráni hafi verið sá eini skyggni í hópnum.
Auövitaö veit enginn hvaö getur veriö á
ferli viö gangnamannakofa, og þarna hefur
margoft boriö viö á dimmum haustkvöld-
en viö nenntum ekki aö mæla vegalengd-
ina. Nokkurn tíma tók aö ríöa Litlasand, en
beint af honum komum viö á brún Brunna-
brekku, skammt frá læk sem fossar þar
niður. Framundan var sléttan mikla, sem
þeir kalla heiöi og sást allt til Kjalar, Kerl-
ingafjalla og Hofsjökuls. Niöur brekkuna
fórum viö á nokkru skriöi því hún er
snarbrött, þótt ekki brygöum viö á þaö ráö
aö snúa öfugir í hnökkunum, eins og dala-
bændurnir vildu kenna Valtý Stefánssyni,
ritstjóra. Hann var þá nýkominn frá námi
erlendis og var aö líta á sveitir sem bú-
fræðikandídat. Og karlar, sem þekktu ekki
mikiö til jaröabóta, heldur létu duga aö
skíra teigana sína í höfuöið á gulli heföu
um, þegar söng er lokiö og menn lagstir til
náöa, aö flokkur manna ríöur í hlaö viö
beislaglam og hófaslátt og dyn í móöum
hestum, en þegar litiö er út er ekkert aö sjá
nema glætu af tungli.
Viö tjölduöum á bak viö kofann. Þaö var
gert með þegjandi samkomulagi. Annars