Morgunblaðið - 03.08.1984, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. ÁGCST 1984
Ofbeldi gegn börnum. Er það virkilega
vandamál á íslandi? Já, segja þeir sem
gerst mega þekkja, læknar, félagsráðgjafar
og sálfræðingar. Hversu víðtækt er það?
Engin leið að gera sér grein fyrir því á
þessu stigi en ástæða til að ætla að ofbeldi
gegn börnum hafi viðgengizt hér og við-
gangist enn í töluverðum mæli. Það hefur
lítið sem ekkert verið til opinberrar um-
ræðu hér á landi en á síðustu árum hafa
áhyggjur manna í grannlöndum okkar
vegna þessa vandamáls farið mjög vaxandi.
álinu hefur sem sé ver-
iö gaumur gefinn.
Sumstaöar hafa veriö
geröar félagslegar at-
huganir á þessum þætti mannlegr-
ar hegöunar og útkoman oröiö
ófögur. Eftir því sem uþþlýsingar
veröa ýtarlegri fjölgar skráöum til-
fellum þannig aö tala þeirra hefur
margfaldast á fáeinum árum. Frá-
leitt væri aö ætla aö ástæöan fyrir
þessari fjölgun sé sú aö ill meöferö
á börnum sé aö aukast. Álykta má
aö einungis lítill hluti slíkra dæma
komist nokkurn tíma á vitorö ann-
arra en þeirra sem eiga beinan
hlut aö máli en aukln umræöa og
fræösla hafa oröiö til þess aö
fjölga skráöum tilfellum.
Skuggalegar tölur um ofbeldi
gegn börnum hafa veriö nefndar
án þess þó aö ástæöa sé til aö
ætla aö þær séu marktækar, eins
og m.a. Ólafur Ólafsson landlækn-
ir hefur bent á. Fæstum blandast
þó hugur um aö vandamáliö sé
fyrir hendi hér á landi sem annars
staöar og þaö eitt kallar á þaö aö
því sé gaumur gefinn í því skyni aö
stemma stigu viö því.
I þessu sambandi veröur ekki
hjá því komizt aö íhuga hver séu
raunverulega kjör barna hér á
landi. Hvernig er búiö aö börnum?
Er foreldrarétturinn of mikill og þá
á kostnað barnanna? Er nánast
hverjum sem er treystandi til aö
hafa meö höndum forsjá barna?
Hvaö gerir þjóöfélagiö til aö
vernda börn og tryggja hagsmuni
þeirra? Unglingavandamáliö
margumrædda? Hverjar eru
orsakir þess? Foreldravandamál?
Hófst harmsaga einstaklingsins
e.t.v. í frumbernsku, áöur en hann
átti þess nokkurn kost aö sþorna
viö? Og átti þaö foreldri sem var
þess ekki umkomiö aö búa barni
sínu þau skilyröi sem hvert barn á
skýlausa kröfu á fyrstu æviárin,
kannski harma aö hefna? Átti þaö
á sínum tíma foreldra sem komu
vítahringnum af staö? Er sá vita-
hringur óstöövandi? Hver eru áhrif
ofbeldis og illrar meöferöar á börn
þegar til lengri tíma er litiö? Hvaöa
börn eru helzt ofbeldi beitt? Eru
einhver sérstök einkenni sem
utanaökomandi geta áttaö sig á?
Er hægt aö kalla utanaökomandi
til ábyrgöar? Getur maöur veriö aö
skipta sér af einkamálum óviö-
komandi fólks?
Þetta eru nokkrar þeirra sþurn-
inga sem ætlunin er aó leita svara
viö í þessum skrifum. Þaö segir
e.t.v. sína sögu aö þegar sú sem
þetta ritar tók aö afla upplýsinga
um efniö, m.a. meö því aö sækja
ráöstefnu sem Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar efndi til nýlega
um ofbeldi gagnvart börnum, virt-
ust slíkar uppiýsingar hvarvetna
aögengilegar. Allir sem viö var
rætt þekktu þess dæmi úr sínu
næsta umhverfi aö börn hafi verið
og séu ofbeldi beitt. Enginn heldur
því fram aö hann hafi aldrei orðiö
þess var. Og það sem meira er —
fólk er ekki tregt til aö ræöa þessi
mál.
Einum þeirra sem ég hef fært
þetta í tal viö varö fyrst aö orði:
„Ekki er aö spyrja aö ónáttúrunni í
þessum fjölmiölum. Er jjetta nú
nýjasta tízkuefniö sem þiö hafiö
látiö ykkur hugkvæmast til aö selja
þessa snepla ykkar?" Svo sljákk-
aöi í honum og þaö endaöi meö
því aö hann sagöi mér frá vini sín-
um sem haföi framiö sjálfsmorö, á
unga aldri, aö því er virtist í ör-
væntingu eftir heiftarleg fjöl-
skylduátök. Þeir sem til þekktu
vissu aö fjölskyldufaöirinn var
haröstjóri og haföi gengiö í skrokk
á börnum sínum og eiginkonu frá
fyrstu tíö.
Eöli málsins samkvæmt verða
nöfn þeirra sem hér koma viö sögu
aö liggja í þagnargildi. Ástæöa er
til aó taka þaö fram aö i þessum
frásögnum hefur fremur verið
dregiö úr en hitt. i sumum tilvikum
hefur þaö verið óhjákvæmilegt þar
sem aöstæöur hafa veriö auð-
þekkjanlegar og líklegar til aö
koma af staö umtali er einungis
yröi til skaöa. Tilgangurinn er held-
ur ekki sá aö bjóöa lesandanum
upp á eitthvaö virkilega krassandi
heldur vekja til umhugsunar um
vandamál sem nauösynlegt er aö
stemma stigu viö.
Þar sem um þetta dulda ofbeldi
er aö ræöa er þolandinn í lang-
flestum tilvikum minnimáttar og
oftar en ekki svo ungur aö árum
aö hann gerir sér takmarkaöa
grein fyrir því sem fram fer. Ótti og
sársauki eru e.t.v. þaö sem hann
skynjar fyrst og fremst. f krafti
líkamlegra og andlegra yfirburða
gætir sá sem verknaöinn fremur
þess síöan aö athæfiö komist ekki
i hámæli.
Því fagfólki sem um þessi mál
fjallar ber saman um aö unnt sé aö
hjálpa þeim fjölskyldum þar sem
börn sæta illri meöferö. Þetta er
starf sem gerir miklar kröfur til
þeirra sem hlut eiga aö máli en
þaö liggur Ijóst fyrir aö því fyrr sem
hjálpin berst þeim mun meiri líkur
eru á því aö bæta skaðann þannig
aö barninu veröi búin skilyrði til aö
þroskast á eölilegan hátt, líkam-
lega og andlega.
Flestum ber saman um aö svo
samtvinnaðar séu ástæöur barna
og forráöamanna þeirra aö börn-
um sem sæta illri meöferö, af
hvaöa tagi sem hún er, sé ekki
unnt aö hjálpa án þess aö sú hjálp
tengist foreldrunum um leiö. Skiln-
ingur á vandamálum hinna full-
orönu er mikils viröi en börnin
hljóta þó aö hafa forgang. Lars H.
Gustafsson barnalæknir í Uppsöl-
um, sem hefur langa reynslu af
þessum málum, oröar þetta svo í
bókinni „Vilsebarn i válfárdsland":
„Ég álít aö sumum atriöum megi
ekki blanda saman. Sá sem situr
meö barn sem hefur veriö mis-
þyrmt veröur aö láta rétt barnsins
til verndar og umhyggju ganga
fyrir öllu ööru. Sá ásetningur aö
hjálpa barninu má ekki eitt andar-
tak vera háöur því hvort viö skilj-
um ástæöurnar fyrir því sem gerzt
hefur eða ekki. Þaö aö við reynum
aö skilja orsakast fyrst og fremst
af því aö með því móti teljum viö
aö hægt sé aö hjálpa barninu.
Skortur á þessum skilningi má
ekki veröa til þess aö viö bregö-
umst skyldunni viö barniö."
Ofbeldi gegn börnum hefur
tíökazt frá því aö sögur hófust. í
skólum súmera fyrir 5000 árum var
sérstakur maöur sem haföi þann
starfa aö refsa drengjum meö
svipunni. Til eru heimildir um
barsmíöar og aörar líkamlegar
refsingar sem heimspekingar forn-
aldarinnar beittu lærisveina sína,
en einnig eru til heimildir um andóf
gegn þess háttar uppeldi. Platon
ráölagöi kennurum aö fara vel aö
börnum í staö þess aö beita þau
þvingunum og Sir Thomas More
notaöi páfuglafjaörir til aö flengja
meö dætur sínar.
Af hálfu læknavísindanna er
þaö fyrst áriö 1868 sem barnamis-
þyrmingar eru viðurkenndar sem
vandamál. Ambroise Tardieu,
prófessor í réttarlækningum í Par-
ís, vakti þá athygli á þessu en í
athugunum sínum haföi hann ekki
viö annaö aö styðjast en niður-
stööur krufninga. Hann lýsti líkum
32 barna sem ýmist höföu veriö
barin eöa brennd til bana. Þetta
sama ár vakti Athol Johnson viö
Hospital for Sick Children í Lund-
únum athygli á hversu algeng
beinbrot væru hjá börnum. Hann
setti þetta fyrst og fremt í sam-
band viö ástand beinanna en á
jjessum tíma mátti heita aö hvert
barn í borginni væri meö bein-
kröm. Nú liggur fyrir læknisfræöi-
leg vitneskja sem sýnir aö nær öll
þau tilfelli sem Johnson lýsti hafi
ekki tengst beinkröm heldur mis-
þyrmingum á börnunum.
Þaö er þó ekki fyrr en á síöustu
tuttugu árum sem alvarlegur
gaumur hefur veriö gefinn aö mis-
þyrmingum og annarri illri meöferö
á börnum. Venjulega er tilfellunum
skiþt í fjóra aöalflokka: Líkamlegt
ofbeldi, vanrækslu á andlegum og
líkamlegum þörfum barna, andlegt
ofbeldi og kynferöislegt ofbeldi.
Þaö er sameiginlegt meö öllum
þessum flokkum aö börn sem orö-
iö hafa fyrir slíkum árásum þurfa á
læknishjálþ aö halda.
Ýmiskonar misskilningur er á
reiki varöandi illa meöferö á börn-
um. i bókinni „Child Abuse“ eftir
Ruth S. Kempe og C. Henry
Kempe er einkum bent á þrennt:
Aö foreldrar sem beiti börn sín
ofbeldi búi utantekningalaust viö
bágar aöstæöur aö flestu eóa öllu
leyti, — aö slíkir foreldrar séu
haldnir ólæknandi geöveiki,
glæþahneigö eða séu á annan hátt
andlega skertir og óeölilegir, og i
þriöja lagi aö misþyrmingar og
önnur ill meðferö á börnum sé fá-
tíö. Höfundarnir benda á aö eftir
því sem almennur skilningur fari
vaxandi á þessum vandamálum
færist þaö í vöxt aö foreldrar leiti
hjálpar. Þannig hafi í 4.000 tilfell-
um veriö leitaö slíkrar aðstoöar í
Kaliforníu árið 1968 en áriö 1972
hafi tilfellin veriö 40 þúsund. Á
sama fjögurra ára bili hafi tilfellum
á Flórída fjölgaö í 30 þúsund úr 10,
og í Michigan í 30 þúsund úr rúm-
lega 700.
Eins og bent hefur veriö á eru
skýrslur og tölur um illa meðferö á
börnum afar ófullkomnar, enda
mjög varlega fariö meö þær alla
jafna. Fjöldinn skiptir heldur ekki
öllu máli heldur þaö aö vandanum
sé gaumur gefinn svo hægt sé aö
stemma stigu viö honum.
Texti: ÁSLAUG RAGNARS