Morgunblaðið - 12.08.1984, Blaðsíða 24

80
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. ÁGtíST 1984
„Fannst taka því að gera eitt-
hvað fyrir landið í leiðinni“
Helga Guðrún rœðir
við laxveiðimanninn
og íslandsvininn
Robert A. Maes
Á sumrin sækir hingað til lands
fjöldi erlendra laxveiðimanna,
sem borga offjár fyrir veiði sem
oft er sýnd en ekki gefin. Margir
þeirra koma aftur og aftur og fá
jafnvel sérstaka ást á landinu.
Þeir hafa þó yfirleitt lítið af
heimamönnum að segja og kynn-
ast fáum. Einn er þó sá maður
sem féll fyrir landinu okkar og
fólki og skildi meira eftir sig en
flestir aðrir laxveiðimenn. Maður-
inn er Robert A. Maes, forseti In-
dependence Foundation í Fíla-
delfíu. Fyrir tilstuðlan hans hefur
sjóðurinn veitt tæplega 100 ís-
lendingum styrki til að sérhæfa
sig í ýmsum fræðum og einnig
veitti sjóðurinn fyrsta lánið til
uppbyggingar Búrfellsvirkjunar
fyrir um 20 árum.
Robert A. Maes fæddist í New
Orleans, Louisiana, árið 1910. Fað-
ir hans, Urban Maes, kenndi
skurðlækningar við Tulane Uni-
versity í New Orleans, en Robert
flutti að heiman 15 ára að aldri
þegar hann var sendur í heima-
vistarskóla á norðausturströnd-
ina. Hann ílengdist þar; fór í And-
over í Massachusetts, þekktan
menntaskóla, og síðar í Yale Uni-
versity í Connecticut þar sem
hann útskrifaðist árið 1931 með
próf í rafmagnsverkfræði. Ekki
virtist honum þó útlitið gott í at-
vinnumálum rafmagnsverkfræð-
inga, svo hann fór til framhalds-
náms í Harvard Business School
og lauk þaðan magistersprófi 1933
í viðskiptafræði.
Robert A. Maes var staddur hér
í sumar og átti blm. stutt spjall
við hann um líf hans og störf.
„Ég fékk enga vinnu i Banda-
ríkjunum eftir háskólanám, svo ég
hélt til Suður-Ameríku og vann
þar sem tengiliður fyrir banana-
ekru. Þegar ég snéri aftur til
Bandaríkjanna eftir þriggja ára
fjarveru, vildi svo til að skipið
lagðist í höfn í Fíladelfíu og þar
settist ég að. Eina atvinnan sem
ég fékk var staða bókhaldara fyrir
fyrirtækið Price Waterhouse,
stórt endurskoðunarfyrirtæki, og
þar vann ég þar til stríðið skall á.
Þá gekk ég í sjóherinn og var þar í
þrjú og hálft ár. Þegar stríðinu
lauk 1945, gerði ég upp hug minn
og ákvað að fara ekki aftur í vinnu
sem bókhaldari og tók að fjárfesta
fyrir aðra á eigin spýtur. Eg hafði
kynnst nokkuð fjárfestingaheim-
inum þegar ég vann hjá Price
Waterhouse, svo ég hafði nokkra
reynslu af slíkum málum. Besti
viðskiptavinur minn var William
H. Donner, einn afkomandi helsta
stálframleiðandans i Bandaríkj-
unum á þessum tíma. Ilann vildi
minnast elsta sonar síns sem lést
úr krabbameini svo hann setti á
stofn sjóð, The Donner Found-
ation árið 1932 í minningu hans.
Sjóðurinn hafði það verkefni að
ávaxta fé með fjárfestingum og
verja svo ágóðanum til þarfra
verka. Donner réð mig til starfa
fyrir sig árið 1950 þar sem hann
sagði að hagstæðara væri fyrir sig
að borga mér laun, frekar en
ákveðin umboðslaun fyrir hverja
fjárfestingu. Árið 1960 breyttum
við svo nafninu f The Independ-
ence Foundation og þar hef ég
unnið síðan."
— Hvernig er sjóðurinn rek-
inn?
„Starfsfólk er ekki margt hjá
sjóðnum, einungis tvær konur og
ég sjálfur. Hins vegar sitja sex
manns í sjóðsstjórn þ.ám. ég og
önnur konan sem gegnir stöðu
skrifstofustjóra og gjaldkera. Nú,
sjóðsstjórnin hefur annars vegar
augun opin fyrir bestu leiðum til
að ávaxta fé sjóðsins á sem arð-
bærastan hátt og hins vegar að
finna málefni sem eru þess verð að
eyða fénu í. Þegar ég tók við sjóðn-
um var hann um 12Vfe milljón dalir
en er nú um 50 milljónir, svo hann
hefur vaxið töluvert í gegnum ár-
in. Allur ágóði af sjóðseignum fer
svo til þeirra verkefna sem við
tökum okkur fyrir hendur."
— Hafa einhver sérstök verk-
efni verið áberandi hjá sjóðnum?
„Já, mestum hluta fjárins er
varið til að bæta kennslu á
menntaskólastigi á þann hátt að
við sjáum um menntun nokkurra
kennara og greiðum þeim laun.
Það sem við höfum verið að gera
fyrir ísland er alveg sér á báti og
við myndum aldrei taka önnur
lönd fyrir eins og ísland. Ástæðan
fyrir því að við höfum áhuga á
íslandi er aðallega sú að ég hef
gaman af að koma hingað í lax-
veiði og mér finnst taka því að
gera eitthvað fyrir landið í leið-
inni. Þetta fyrirkomulag okkar
myndi ekki ganga í öðrum löndum,
líkt og Frakklandi eða Bretlandi,
því þar er svo margt fólk. Það yrði
bara KAOS. Helsta skýringin á
því að þetta hefur tekist svona vel
með ísland, er að nefndin sem vel-
ur styrkþegana er mjög samvisku-
söm og velur utanfarana af mikilli
kostgæfni. Nefndin starfar launa-
laust og hefur unnið mjög gott
starf."
— Hverjir sitja í þessari nefnd?
„Jóhannes Nordal bankastjóri
er formaður nefndarinnar, en auk
hans eiga sæti Ármann Snævarr,
ólafur Björnsson, Jónas Haralz.
Sigurður Þórarinsson jarðfræð-
ingur átti sæti í nefndinni þar til
hann lést á síðasta ári, en hans
sæti tók Sigurbjörn Björnsson.
Ritari nefndarinnar er Ágústa
Johnson."
— Hver voru fyrstu kynni þín
af íslandi?
„Einn vinur minn, Charles
Gage, sem hafði átt viðskipti við
ísland í fjöldamörg ár, kom að
máli við mig eitt sinn og sagði mér
frá góðum laxveiðiám á Islandi.
Ég bað hann að útvega mér veiði í
einhverri ánni og hann gerði það í
gegnum vin minn, Ólaf ó. John-
son. Hann fékk veiði fyrir mig í
Þverá árið 1962. Svo liðu nokkur
ár þar til ég kom aftur til veiða, þá
í Víðidalsá, en þar hef ég veitt ár-
lega þar til í ár að ég fer í Laxá í
Leirársveit. En mér var svo boðið
að taka þátt í að fjármagna bygg-
ingu Búrfellsvirkjunar á seinni
hluta sjöunda áratugarins. Það er
mjög athyglisvert að lánið var
greitt upp 1. júní sl., þannig að ég
hef engin fjárhagsleg tengsl leng-
ur við Island. Hins vegar hef ég á
þessum árum bundist landinu og
þjóðinni á annan hátt, m.a. eign-
ast hér góða vini.“
— Hvernig gekk að fá sjóðs-
nefndina til að samþykkja styrki
til íslendinga?
„Það gekk bara vel. Ég lagði til-
löguna um styrkina fyrir stjórn-
arfund sjóðsins og nefndin sam-
þykkti að við myndum fjármagna
áætlunina, en koma styrkþegun-
um fyrir í gegnum sjóð sem stofn-
aður var í minningu Dwight D.
Eisenhower, forseta Bandaríkj-
anna. Sá sjóður á auðveldar með
að útvega rétta staði fyrir fólkið,
en við greiðum þeim ákveðna upp-
hæð fyrir það. Eisenhower-sjóður-
inn úthlutar styrkjum út um allan
heim, en það fer eftir fólksfjölda
hvað margir fá styrk og ef við
þyrftum algerlega að treysta á þá
styrki, færi ekki nema einn íslend-
ingur utan á tíu ára fresti."
— En af hverju ísland?
„Það var af augljósum ástæðum
hentugasta landið; það er nógu lít-
ið til að hægt sé að framkvæma
svona áætlun og fólkið er einlægt í
ásetningi sínum um að nýta tím-
ann og námið vel. Það var líka sú
hætta fyrir hendi að styrkirnir