Morgunblaðið - 24.08.1984, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. ÁGÚST 1984
Atlantehafsbandalagið:
3 % mörkin og hótun Bandaríkjanna um
heimkvaðningu herafla síns frá Evrópu
Vegna tskniframfara fjölgar Uekjum sí og æ, útgjöldin aukast í samrsmi vid það.
eftir Arne
Olav Brundtland
Aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins í Vestur-Evrópu ættu að
auka fjárframlög sín til varnar-
mála, að minnsta kosti í þeim
mæli, að þau næði því markmiði,
sem öll ríkin hafa áður samþykkt
að stefnt skuli að, það er að segja
að fjárframlög þeirra ykjust að
raunvirði um þrjú prósent. Um
þetta getum við verið sammála í
einu og öllu, bæði við í Evrópu og
eins bandamenn okkar í Ameríku.
Það getur vart talizt sérlega vel að
verki staðið að samþykkja hátíð-
lega að stefna að einhverju vissu
marki, þegar menn sitja fundi
æðstu manna Atlantshafsbanda-
lagsins, ef svo er litið á síðar, að
ekki þurfi endilega að standa við
slíkar samþykktir. Ef menn þykj-
ast í engu skuldbundnir af þeim
markmiðum, sem sett hafa verið,
taka samþykktir af þessu tagi
einna helzt að minna á það, sem
hér áður fyrr stóð innan á kápu-
síðunni á einkunnabókinni okkar í
barnaskóla og var ætlaö að vera
ráðlegging til nemendanna: „Settu
helzt markmið þín svo hátt, að þú
getir ekki náð þeim; þá hefur þú
eitthvað að stefna að.“
Það fer á hinn bóginn naumast
milli mála, að þriggja-prósenta
markmiðið er í nær öllum NATO-
ríkjum álitið afar þýðingarmikið
atriði. En pólitík er — og verður
raunar að vera — list hins ger-
lega.
Þegar efnahagsörðugleikar
steðja að, er affarasælast að halda
sig við hinn gullna meðalveg í
þessum efnum.
Fjárveitinganefnd norska Stór-
þingsins hefur á þessu ári sam-
þykkt fjárframlög til varnarmála
landsins, þar sem gert er ráð fyrir
um 3,5% aukningu að raunvirði;
hins vegar verður ekki að fullu séð
hve há þessi prósentutala verður á
endanum, fyrr en heildaruppgjör
ársreikninga liggur fyrir. Breyt-
ingar á skráningu gjaldeyris
skipta meðal annars máli í þessu
sambandi.
í skýrslú, sem Weinberger varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna,
lagði nýverið fyrir Bandaríkja-
þing, kemur fram, að það eru ein-
ungis þrjú aðildarríki, sem náð
hafa að uppfylla þriggja-prósent
markmiðið varðandi aukningu
fjárframlaga að raunvirði til
varnarmála sinna: Bandaríkin,
Bretland og Lúxemborg. Sam-
kvæmt þessum útreikningum
nema fjárframlög Norðmanna 2,8
prósent aukningu að raunvirði.
Það er annars ekki svo illa af sér
vikið. En samkvæmt þeim aðferð-
um, sem Weinberger notar við út-
reikninga sína, eru framlög Norð-
manna samt ekki fullnægjandi, og
það er víst bezt að taka þeirri
niðurstöðu með stillingu.
í raunveruleikanum er það
langtum þýðingarmeira til hvaða
hluta fjárframlögunum er varið
heldur en hve mikil þau eru ná-
kvæmlega reiknað. Menn ættu
frekar að temja sér að hugsa á
raunsæjan hátt um eðli varnar-
mála landsins heldur en að ein-
skorða sig að öllu leyti við pró-
sentutölur. Það er þó rétt að bæta
því við, að slík rólyndis afstaða má
ekki leiða til þess að menn fari að
álíta, að það sé til dæmis engin
þörf á því fyrir okkur Norðmenn
að leggja mikið af mörkum til
varnarmála landsins.
Brýn nauðsyn
á aukningu
Eitt af aðalatriöunum við inn-
göngu i bandalög er það, aö löndin
hafa ekki yfir nægilegu fjármagni
að ráða til þess að geta staðið
utanaðkomandi óvinum snúning,
og slíkt ríki er því nauðbeygt til að
bindast samtökum við aðra, sem
eru í áþekkri aðstöðu. Þetta fyrir-
komulag felur þó í sér vissa hættu
á, að einstök aðildarríki taki að
leitast við að komast eins ódýrt út
úr aðild sinni að bandalaginu og
frekast er unnt og gangi jafnvel
svo langt í þeim efnum, að upp
fari að koma ásakanir um, að
landið sé eins og hver annar
laumufarþegi og sníkjudýr. Að því
er ég bezt veit hafa allir forsetar
Bandaríkjanna, allt frá valdatím-
um Harry S. Trumans lagt mikla
áherzlu á að sannfæra hin evr-
ópsku aðildarríki Atlantshafs-
bandalagsins um, að þeim bæri
með réttu að auka framlög sín til
varnarmáia.
Ef þeim tækist það ekki, kynni
að reynast erfitt um við að við-
halda pólitískum stuðningi við
hátt framlag Bandaríkjamanna til
varnarmála. Bandaríski skatt-
greiðandinn, sem gjarnan gengur
undir gælunafninu „the Kansas
milkman", myndi fara að hafa í
frammi mótmæli.
Það er einkum eftir að Evrópu-
þjóðirnar hafa bæði í reynd og
einnig að áliti Bandaríkjamanna
komizt á réttan kjöl aftur í efna-
hagslegu tilliti, að þær skoðanir
hafa gerzt háværari, að Vestur-
Evrópu beri að taka að sér í vax-
andi mæli kostnaðinn við eigin
varnarskuldbindingar sínar til
þess að létta undir með Banda-
ríkjamönnum.
Bandaríkjamenn hafa á stund-
um látið í ljósi, að þeir séu orðnir
leiðir og langþreyttir á þessari
vandræðastöðu mála, sem menn
eru raunar farnir að líta á sem
eins konar sígilt vandamál, og það
hafa heyrzt þær kröfur í Banda-
ríkjunum, að Bandaríkjamenn
ættu að láta hart mæta hörðu og
leitast við að neyða ríki Vestur-
Evrópu til að leggja meira af
mörkum til varnarmála sinna með
því að kalla heim bandarískan
herafla frá Evrópu.
Fyrir tíu til fimmtán árum
hafði Mansfield, öldungadeildar-
þingmanni, tekizt að verða sér úti
um þingmeirihluta í sambandi við
kröfu um heimkvaðningu banda-
rísks herafla frá Evrópu með viss-
um skilyrðum. Eins og málin
standa um þessar mundir er sama
hugsunin aftur uppi á teningnum
hjá Bandaríkjamönnum. Hinn 20.
júní sl. studdi verulega stór
minnihluti þingmanna í banda-
rísku öldungadeildinni eða 41 tals-
ins af 100 tillögu varðandi þriggja
ára áætlun um fækkun í herafla
Bandaríkjamanna í Evrópu —
skyldi þessi fækkun fara fram í
þremur áföngum þannig að 30.000
manns yrðu kallaðir heim í senn.
Tillögunni var vísað frá af meiri-
hluta þingmanna, sem nam 55
manns.
Hugmyndin um að þvinga ríki
Vestur-Evrópu til að leggja fram
meira fé til varnarmála sinna með
því að hóta heimköllun bandarísks
herafla frá álfunni er í raun og
veru helzt til mikið hættuspil, þar
sem hún er til þess fallin að skapa
einkar varhugavert ástand í aðild-
arríkjunum, ástandi sem ein-
kenndist af víðtækum flokka-
dráttum og innbyrðis deilum inn-
an bandalagsins. Sú aukna sjálfs-
vitund, sem Bandaríkjamenn
verða áþreifanlega varir við í
löndum Vestur-Evrópu og þeir
álíta að ætti að skapa grundvöll
fyrir aukin fjárframlög þessarra
ríkja til varnarmála sinna, er hins
vegar af þeim toga spunnin, að
hún getur fullt eins vel orðið til
þess, að þessi ríki snúist öndverð
gegn ótvíræðum pólitískum þving-
unum í þá átt að fá þau til að auka
fjárframlög sín til varnarmála.
Hagsmunir
Bandaríkjanna
Verkaskipting sú milli ríkja
Vestur-Evrópu og Bandaríkjanna
innan bandalagsins, sem í raun
hefur ríkt fram að þessu, er engan
veginn algild og óumbreytanleg
um aldur og ævi. Það er og heldur
ekki unnt að ganga að því sem
gefnu og vísu um tíma og eilífð,
hverjir séu hinir raunverulegu
bandarísku þjóðarhagsmunir með
tilliti til Vestur-Evrópu.
Menn hafa almennt verið þeirr-
ar skoðunar, að tilvist bandarísks
herafla í Vestur-Evrópu byggðist
á þeim bandarísku þjóðarhags-
munum að koma á þann hátt í veg
fyrir, að Ráðstjórnarríkin næðu
undirtökunum í vesturhluta hins
evrasíska meginlands. Þetta eru
reyndar einnig hagsmunir Vest-
ur-Evrópu, og það vill svo vel til,
að hagsmunirnir eru að þessu leyti
samofnir.
En komist Bandaríkjamenn
hins vegar á þá skoðun, að ríki
Vestur-Evrópu láti ekki stjórnast
nægilega af eigin þjóðarhagsmun-
um, þjónar það vart nokkrum til-
gangi í augum Bandaríkjamanna,
að þeir fari líka að grafa undan
sínum eigin þjóðarhagsmunum
eða ieggja sitt af mörkum til þess
eins að veikja þá. Með öðrum orð-
um sagt, hafi Vestur-Evrópa ekki
nægilega burði til þess að gæta
sjálf sinna hagsmuna og annast
öryggi sitt, eigi Bandaríkin samt
ekki að skaða sína eigin hagsmuni
með þvi að kveðja liðsafla sinn
heim frá Vestur-Evrópu.
í meginatriðum eru hagsmunir
Bandaríkjanna og Vestur-Evrópu
samþættir. Það má ef til vill orða
þetta á eftirfarandi hátt: Það
myndi að sínu leyti tákna endalok
og tortímingu Vestur-Evrópu, ef
Ráðstjórnarríkin gerðu innrás í
lönd okkar, en Bandaríkin eiga sér
heldur enga lífsvon, hafi sovét-
veldinu á annað borð tekizt að
hreiðra um sig í Vestur-Evrópu.
Hótunin um einhliða heim-
kvaðningu bandarísks herafla frá
Vestur-Evrópu virðist því ekki
sérlega vel til fundin, séð frá
bandarískum sjónarhóli, nema því
aðeins að Bandaríkjamenn hafi
öðlast annan og nýjan skilning á
því, hverjir séu raunverulega
bandarískir þjóðarhagsmunir,
þegar öllu er á botninn hvolft.
Ef til þess kæmi, að Bandaríkja-
menn breyttu þeim skilningi, sem
þeir sjálfir leggja í þjóðarhags-
muni sína, gefur það auga leið, að
kringumstæður okkar í Vestur-
Evrópu og viðhorf öll myndu
breytast að sama skapi.
Bandaríkin geta haft annan
hátt á en þann, sem þau beita sem
stendur, við að ná fram þeim
markmiðum sem álitin eru hafa
mesta þýðingu fyrir framtíðar-
heill ríkisins. Þær umræður, sem
um þessar mundir fara fram í
Bandaríkjunum um þessi efni,
sýna að margvísleg sjónarmið eru
við lýði, er eiga sér sína vissu
áhangendur: Einangrunarsinnar
og heimsyfirráðasinnar eru fyrir
hendi þar í landi, þeir sem álíta,
að Evrópa sé þýðingarmest, og svo
þeir sem eru þeirrar skoðunar, að
bandarískum hagsmunum sé bet-
ur borgið með því að beina athygl-
inni meir að Kyrrahafssvæðunum
heldur en að Atlantshafssvæðinu.
Við skulum annars ganga út frá
því, að Vestur-Evrópuríkin haldi
uppi vörnum, sem talizt geti
sómasamlegar eftir efnum og að-
stæðum hvers og eins eða um það
bil af þeim styrkleika sem þessar
varnir eru um þessar mundir, og
eins skulum við gera ráða fyrir
því, að það sem úlfaþytnum veldur
Utanríkisráðherrar Atlantshafsbandalagsríkjanna k einkafundi í Washington í lok maí sfðastliðins.