Morgunblaðið - 24.08.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. ÁGÚST 1984
25
Leiðangurinn kom að gröf Jörgen Brönlunds, Grænlendingsins sem iést síðastur þremenninganna, sennilega í byrjun
desember 1907 á austurhluta Lambertslands og fannst þar 19. mars 1908. Leiðangursmenn afsönnuðu þá kviksögu,
að í gröf Brönlunds hefðu fundist bein af fleiri en einum manni og hlóðu nýjan minnisvarða á gröfinni á 79.
breiddargráðu.
Hvíld.
(Ljósmyndirnar tóku þeir að sjáifsögðu sjálfir.)
Vanasti jöklafari hópsins, Nils Ole Coops Olsen, sígur niður í jökulsprungu í
79-skriðjöklinum til hjálpar Hans M. Petersen. En sá síðarnefndi sat fastur í
27 metra dýpi með brotinn fót — á haus — uns tókst að ná honum upp.
Á stærra kortinu má sjá rannsóknarsvæði leiðangursins. Neðst til vinstri er
„79-fjörðurinn“ og Lamberts Land, þar sem Jörgen Brönlund bar beinin. Á
því minna er heildarumfang leiðangursins.
staðarákvarðanir og úttektir á
leiðangrinum, að því er Andersen
sagði.
Fundu forsögulega byggð
„Við fundum sem sagt hvorki
tangur né tetur af Eriksen né Ha-
gen í þessari ferð. En í Jomfru
Tidsfordriv-Fjord fundum við
hins vegar leifar af mannabústöð-
um frá forsögulegum tíma. Heilt
þorp, á u.þ.b. 40.000 fermetra
svæði, fjöldann allan af verkfær-
um úr tinnu og beini og dýragildr-
ur,“ sögðu leiðangursmenn og vildi
einn þeirra giska á tíu þúsund ár,
sem aldur þessa fundar, sem því
miður gafst ekki tími til að ræða
nánar.
Sorg í Kaumannahöfn 1909
Sumir leiðangursmanna Brön-
lund-leiðangursins þekktust áður
en upp var lagt, aðrir ekki og eins
og sjá má af stöðuheitunum koma
þeir úr ýmsum áttum. Er þeir
voru spurðir um tildrög leiðang-
ursins, svaraði Vagn Lundby því
til, að hann sjálfur, Preben And-
ersen og Einar Gade-Jörgensen
hefðu í upphafi komið saman og
rætt þá hugmynd, að halda upp á
75 ára afmæli Danmark-leiðang-
ursins með eftirminnilegum hætti.
„Það ríkti sorg í Kaupmanna-
höfn þegar Danmark-leiðangurinn
kom í höfn. Skipin sigldu inn á
heimahöfn sína með fána dregna
til hálfs að hún, á hafnarbakkan-
um stóðu þúsundir þungbúinna
Dana og margir grétu, vegna
mannanna sem ekki snéru aftur,"
sagði Lundby. „En þvf má ekki
gleyma að þetta var stórmerkur
leiðangur. I honum var unnið
gagnmerkt vísindastarf á fjölda-
mörgum sviðum og margir þátt-
takendanna tuttugu og átta áttu
eftir að geta sér orð sem bestu
vísindamenn sins tima. Einn
þeirra var Alfred Wegener, faðir
landrekskenningarinnar. En hana
setti hann einmitt fram í fyrsta
sinn í fimmta bindi frásagnarinn-
ar af Danmark-leiðangrinum, sem
taldi 3.000 blaðsiður þegar hún
kom út. Wegener fórst við rann-
sóknir á Grænlandsjökli árið 1930.
Þá kortlögðu leiðangursmenn síð-
asta hluta Grænlands, sem eftir
var að kortleggja og það vó þyngst
á metunum þegar Alþjóðadóm-
stóllinn í Haag dæmdi Dönum og
ekki Norðmönnum óskoruð yfirráð
yfir Austur-Grænlandi árið 1933.
Því sögðum við, þegar við lögð-
um upp í þennan leiðangur, að við
værum með honum að endur-
gjalda sjötíu og fimm ára gamla
þakkarskuld dönsku þjóðarinnar
við mæta og hugrakka menn,“
sagði Lundbye.
Nær sögunni
Þegar hér var komið sögu, var
komið að brottfarartíma leiðang-
ursmanna og síðustu forvöð að
eiga nokkur orð til viðbótar við
leiðangursstjórann. En eins og
kom fram hér á undan, var það
hann, sem fann jarðneskar leifar
Jörgen Brönlund í annað sinn,
fimmtíu og sex árum eftir napur-
legan dauðdaga þessa grænlenska
veiðimanns. En nú lagði Brön-
lund-leiðangurinn einnig leið sina
að gröf þess, sem hann heitir eftir,
reisti þar nýja vörðu, rannsakaði
vegsummerki og færði bein Brön-
lunds í nýja kistu.
„Þessi leiðangur hefur verið
virði hverrar mínútu þeirra fjöru-
tíu og þriggja sólarhringa og
nítján klukkustunda, sem við
dvöldum á Grænlandi," sagði
Andersen, nákvæmur eins og
sæmir leiðangursstjóra í heimsk-
autaleiðangri.
„Þegar við sáum hvað gröf
Brönlunds hefur varðveist vel í öll
þessi ár, varð það okkur hvatning
til þess að leita að vegsummerkj-
um eftir hina tvo. Sérstaklega þar
sem jörð er að hluta auð á þessum
slóðum að sumarlagi. Hingað til
hefur verið leitað þegar ís og
hjarn er yfir öllu og stundum mest
úr flugvélum. Við álitum hins veg-
ar að það yrði árangursríkast að
ferðast fótgangandi eins og menn-
irnir gerðu sem við vorum að leita
að sporum eftir. Fram að seinni
heimsstyrjöldinni varð að fara á
hundasleðum alla leið til þess að
komast á þetta svæði. Tæknin
gerði okkur kleift að komast loft-
leiðina að Station Nord, en þaðan
fórum við fótgangandi eins og
þessir þrír menn gerðu síðasta
hluta sinnar ferðar.
Þeirra hefur verið leitað áður,
árið 1910, einhvern tímann upp úr
1930 og oftar. f sumar fann
Kajak-leiðangurinn leifar af búð-
um, sem þeir höfðu hafst við í og
sá fundur á vonandi eftir að varpa
ljósi á margt. En síðasta lífsmark-
ið, sem fundist hefur frá þeim Er-
iksen og Hagen, er varða, sem þeir
hlóðu með Brönlund 12. september
1907. Þá áttu þeir nokkra mánuði
eftir ólifaða, en síðan veit enginn
neitt.
Það er mjög líklegt, að þeir hafi
hlaðið fleiri vörður, a.m.k. eina, og
reynt að koma í hana upplýsingum
þegar þeim var orðið ljóst að
hverju dró. Og hver er skýringin
ef þeir gerðu það ekki? Við feng-
um engin bein svör við þessum
spurningum á Grænlandi nú. En
við erum hins vegar alls ekki
vonsviknir yfir því að hafa ekki
fundið jarðneskar leifar þessara
manna, það var ekki aðalatriðið,"
sagði Preben Andersen.
„Mikilvægast er, að með því að
hafa gengið svo að segja aftur á
bak í sporin þeirra, höfum við
færst nær því að geta sagt söguna
frá þeirra sjónarhóli.“
H.HA
Læknirinn Erik Jansen og rithöfundurinn Vagn Lundbye voru í góðu formi
eftir Grænlandsferðina, Ifkt og aðrir leiðangursmenn. Örlög heimskautafara
hafa löngum verið Lundbye hugleikin. Hann skrifaði bókina „Omkom 79
Fjorden“ um afdrif þeirra þriggja meðlima „Danmark-leiðangursins“ er hér
segir af og kvaðst vera með aðra í smíðum, byggða að hluta á Brönlund-
leiðangrinum. Morfninbiadiö/Árni Sæberg.