Morgunblaðið - 28.10.1984, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 25 kr. eintakiö.
Fjölbreytt
útvarpsstarf
Eins og sjá má af yfirliti
Morgunblaðsins í gær yfir
starfsemi frjálsra útvarps-
stöðva á vegum einstaklinga,
sem blómstraði eftir að
starfsmenn Ríkisútvarpsins
lögðu fyrirvaralaust niður
vinnu, er það almennur vilji
allra þeirra sem hafa haft eða
geta haft not af annarri þjón-
ustu en ríkisins á þessu sviði að
fá að halda þeirri þjónustu.
Hitt kemur einnig í ljós af
þessu yfirliti að eitt og hið
sama er ekki látið yfir menn
ganga í þessu efni, misjafnlega
er tekið á einkarekstri á út-
varpi. Sú spurning sækir á
þann sem þessi mál íhugar,
hvort ekki séu allir jafnir fyrir
útvarpslögunum.
Eiður Guðnason, þingmaður
Alþýðuflokksins, er kapps-
fyllstur þingmanna í því að
draga ráðherra og sérstaklega
forystumenn Sjálfstæðiflokks-
ins til ábyrgðar vegna þess sem
gerðist í útvarpsmálum eftir
útgöngu starfsmanna Ríkisút-
varpsins. Eiður er þingmaður
fyrir Vesturlandskjördæmi þar
sem menn hafa um árabil notið
þess, til dæmis í Ólafsvík og
Borgarnesi, að horfa á stað-
bundnar sjónvarpsstöðvar.
Varla hefur það farið fram hjá
jafn glöggum manni og Eiði
Guðnasyni, að þessar stöðvar
væru starfandi. Hefur hann
beitt sér fyrir því í útvarpsráði
að þessi starfsemi væri kærð?
Þótt jafnaðarhugsjón Alþýðu-
flokksins sé þingmönnum hans
kær á stórum stundum virðist
hún hafa gleymst núna þegar
þeir láta gamminn geysa um
„útvarpsglæpi" manna í
Reykjavík. — Gilda útvarps-
Iögin kannski ekki í Vestur-
landskjördæmi?
Morgunblaðið er síður en svo
að hvetja til þess að lögregla
verði send á vettvang til að
loka sjónvarpskerfum í Vestur-
landskjördæmi eða annars
staðar. Þessi starfsemi hefur
fengið að vera óáreitt svo lengi
að óþarfi er að verkfallsskjálfti
og pólitísk upphlaup raski
henni.
Áhugi einstaklinga á út-
varpsstarfsemi er mikill.
Óskynsamlegustu viðbrögð
stjórnvalda og stjórnmála-
manna við þeim áhuga er að
reyna að brjóta hann á bak aft-
ur með vísan til laga og réttar.
Ríkiseinokun á öldum ljósvak-
ans samrýmist ekki lengur
réttarvitund almennings.
Markús Örn Antonsson, ný-
skipaður útvarpsstjóri, er mað-
ur nýs tíma í þeim skilningi að
hann stefnir að því að laga út-
varp ríkisins að samkeppni eft-
ir að einokuninni hefur verið
aflétt. Á því er enginn vafi að
ríkið hefur svo mikið forskot að
þessu leyti að keppinautarnir
þurfa að vera vel í stakk búnir
til að brúa það bil.
Æsingur örfárra þingmanna
vegna frjálsrar útvarpsstarf-
semi er í hróplegri andstöðu
við vilja meginþorra manna
um land allt. Þessi æsingur ber
þess merki að menn sjáist ekki
fyrir vegna pólitískra fordóma.
Hið versta sem af þessu upp-
hlaupi þingmanna getur leitt
er að það tefji fyrir lögform-
legu afnámi á ríkiseinokun á
útvarpsrekstri.
BSRB og
ASÍ sættist
Víða þarf að leita sátta í
kjaradeilunum. Nú sýnist
loks komið að því að forystu-
menn BSRB og ASÍ átti sig á
því að þeir verða að sættast
innbyrðis um það hvort farin
skuli launahækkunarleið eða
skattalækkunarleið við lausn
kjaradeilunnar.
Fram til þessa hafa fulltrúar
félaga í Alþýðusambandandinu
og forystumenn sambandsins
setið fund eftir fund með
vinnuveitendum til að ræða
skattalækkunarleiðina og fóta
sig á lausn samkvæmt henni.
Ríkisstjórnin hefur lýst fylgi
við slíka leið. Opinberir starfs-
menn vilja hins vegar fara
launahækkunarleiðina.
Það lýsir vel eðli kjaradeil-
unnar nú, að til þess að for-
ystumenn ASl og BSRB geti
leyst úr ágreiningi sín á milli
um það hvaða leið skuli farin
að lokum þarf að efna til sátta-
funda á vettvangi Alþýðu-
bandalagsins. Ef tekið er mið
af afstöðu Svavars Gestssonar
og félaga er Ijóst að þeir vilja
ekki fara skattalækkunarleið-
ina, þeim finnst hún líklega of
hagkvæm fyrir ríkisstjórnina
— en það er einmitt staða rík-
isstjórnarinnar sem skiptir
kommúnista meira máli í
kjaradeilunum en afkoma
launþega. Enginn þarf að fara í
grafgötur um það.
Morgunblaðið hvetur for-
ystumenn BSRB og ASÍ til að
komast sem fyrst að niður-
stöðu um það hvort þeir ætli nú
að standa saman um lausn í
kjaramálunum eða togast á um
hana. Opinberir starfsmenn
hafa verið tæpar fjórar vikur í
verkfalli. Mörgum þeirra er
misboðið og það rennur upp
fyrir æ fleirum að staðan á
heimavígstöðvunum, sundur-
lyndi verkalýðsrekenda, hefur
tafið fyrir lausn þess og gerir
Kristófer í
Kalmanstungu
annlífið í Borg-
arfjarðardölum
fyrir rúmum
þremur áratugum
var eftirminnilegt
þeim aðkomu-
mönnum er því
kynntust. Á nán-
ast hverjum bæ í Flókadal, Lundarreykja-
dal og Reykholtsdal bjuggu bændur, sem
voru svo sterkir persónuleikar margir
hverjir, að þeir líða ekki úr minni. Þetta
voru — og eru — góðar sveitir. Uppbygg-
ing var mikil á húsum og híbýlum og rækt-
unarstarf svo öflugt, að á hverju sumri
bættust við nýir túnblettir á flestum bæj-
um. Það var auðvelt fyrir unglinga að
heillast af þessu fólki og því lífi, sem lifað
var í þessum sveitum.
Kalmanstunga var fjarlæg, efsti bær í
byggð, yfir henni hvíldi dularfullur blær.
Orð fór af því, að Kalmanstungubændur
væru svo miklir búmenn, að þeir ættu
fyrningar frá því fyrir stríð, enda veitti
sjálfsagt ekki af að vera sjálfum sér nógur,
þegar búið var á jörð sem Kalmanstungu.
Aðdrættir hljóta að hafa verið erfiðir mik-
inn hluta úr ári.
Kristófer ólafssoii, bóndi í Kalmans-
tungu, sem nú er látinn, var einn þeirra
bændahöfðingja í Borgarfirði, sem höf-
undi þessa Reykjavíkurbréfs eru eftir-
minnilegastir frá þessum árum. Hann var
mikill fyrir mann að sjá. Yfir honum
hvíldi sérstæð reisn. Það var og er gott að
koma í Kalmanstungu. Einhvern tíma á
sjötta áratugnum var það sannreynt að
fyrningar frá því fyrir stríð voru til.
Síðari árin mátti oft sjá Kristófer í
Kalmanstungu á götu í Reykjavík. Þar
skar hann sig úr. Hann var einn þeirra
manna, sem settu svip á umhverfi sitt.
Verkfall BSRB
Verkföll opinberra starfsmanna eru rek-
in af meiri hörku en tíðkazt hefur í verk-
föllum hér, líklega frá 1955. Þetta hefur
komið berlega í ljós nú, alveg eins og 1977.
Komið hefur til átaka af því tagi, sem eru
að verða óþekkt fyrirbrigði í verkföllum á
hinum almenna vinnumarkaði.
Að einhverju leyti stafar þessi harka af
því, að samtök opinberra starfsmanna eru
einfaldlega óvön því að standa að verkföll-
um. Stríðsgleðin verður meiri en hjá þeim
sem langa reynslu hafa á þessu sviði. Að
öðru leyti er ástæðan sú, að löggjöf um
samningsrétt opinberra starfsmanna er
gölluð og línur óljósar um það hvað ber að
stöðva og hvað ekki. Loks má nefna, að
BSRB hefur hvað eftir annað neitað að
viðurkenna úrskurði kjaradeilunefndar,
þótt þeir lögum samkvæmt eigi að vera
bindandi fyrir báða aðila. Það er að sjálf-
sögðu mikið alvörumál og gersamlega
óviðunandi fyrir ríkisstjórn. Löggjöfin um
samningsréttinn byggir á samkomulagi,
sem gert var í þá tíð við samtök opinberra
starfsmanna. Þess vegna hefði mátt búast
við því, að þau mundu standa við sitt, en
svo hefur því miður ekki orðið.
Harkan í verkföllum opinberra starfs-
manna er hættuleg fyrir margra hluta
sakir. Hún kallar á mótaðgerðir af ann-
arra hálfu af svipuðum toga. Þótt þeirra
hafi ekki orðið vart að ráði í vinnudeilum á
þessu hausti, hefur þó flogið fyrir, að eitt
fyrirtæki t.d., hafi ráðið í sína þjónustu
sérþjálfaða átakamenn til þess að verja
ákveðinn vinnustað. Þegar svo er komið
erum við náttúrulega komin a.m.k. eina
öld aftur í tímann, þegar reynt var að
berja verkalýðinn til hlýðni.
Væntanlega eru þeir fáir, sem hafa
áhuga á að mál þróist með þeim hætti hér.
Um þetta ættu BSRB-menn að hugsa.
Verkföll BSRB koma með miklum þunga
niður á fólki, sem ekkert hefur til saka
unnið. Nægir þar að nefna, að stöðvun
framhaldsskóla um skeið getur haft al-
varleg áhrif á skólahald og valdið því, að
skólar verði starfræktir lengur fram á
sumar með þeim afleiðingum, að tekju-
möguleikar skólanema rýrna verulega.
Annað dæmi af svipuðum toga má nefna.
Erlendis hafa íslenzkir námsmenn beðið
vikum saman eftir lánum frá Lánasjóði
íslenzkra námsmanna. Ekki þarf að hafa
mörg orð um þau vandræði, sem af því
hljóta að leiða fyrir þetta unga fólk að
tafir verði á þessum greiðslum. Vestur við
ísafjarðardjúp er veturinn fyrr á ferðinni
en hér í Reykjavík og samgöngur teppast
fyrr. Þá er síminn eina leiðin til þess að
halda uppi samskiptum og sambandi milli
fólks. Af einhverjum ástæðum hefur stað-
ið stríð um það, hvort þessi fámenna byggð
í afdölum við Djúp má vera i símasam-
bandi við umheiminn eða ekki. Hér eru
dæmi um áhrif verkfalls BSRB sem engu
máli skipta um framgang kjaradeilunnar
en valda verulegum búsifjum.
Eftir verkfall opinberra starfsmanna
1977 urðu ekki mörg eftirmál. Nú er
óhjákvæmilegt, að ríkisstjórn og Alþingi
hafi forystu um að sníða þá vankanta af
lögum um samningsrétt opinberra
starfsmanna, sem framkvæmd þessa verk-
falls hefur berlega leitt í ljós. Það þjónar
ekki síður hagsmunum BSRB en almanna-
valdsins, að þetta verði gert.
Sundrungí laun-
þegahreyfingu
Staðan í vinnudeilum á þessu hausti hef-
ur verið óvenjulega flókin. Það er eins-
dæmi, að saman fari harðar vinnudeilur
opinberra starfsmanna og annarra laun-
þega. Snemma í september var jafnvel
hægt að búast við, að saman gætu farið
verkföll opinberra starfsmanna og á hin-
um almenna vinnumarkaði. Þá hefði þjóð-
félagið stöðvazt gersamlega. Af því hefur
ekki orðið. Hins vegar gæti farið svo að
verkföll almennra launþega tækju við af
verkföllum opinberra starfsmanna í nóv-
ember og er álitamál hvort það er nokkuð
betri kostur.
Mesta athygli vekur þó, að launþega-
hreyfingin hefur í þessum vinnudeilum
stefnt í tvær gjörólíkar áttir og lítið fer
fyrir samstöðu í röðum samtaka launa-
fólks. BSRB leggur mikla áherzlu á að ná
fram háum kauphækkunum i þessum
samningum. Á sama tíma hafa fulltrúar
Verkamannasambands íslands og Land-
sambands iðnverkafólks setið vikum sam-
an við samningaborðið með fulltrúum
Vinnuveitendasambandsins til þess að
ræða allt aðra leið í kjaramálum, þ.e. hóf-
sama kauphækkun gegn miklum skatta-
lækkunum af hálfu ríkisvalds og sveitarfé-
laga.
Margar ástæður eru fyrir gjörólíkum
viðhorfum launþegahreyfingarinnar til
kjaramála nú. Forystumenn almennra
verkalýðsfélaga hafa langa reynslu af því,
að miklar kauphækkanir segja ekki alla
söguna. Þeir finna áreiðanlega sterkan
vilja félagsmanna sinna fyrir því, að verð-
bólgan fari ekki á skrið á ný. Á hinn bóg-
inn er það útbreidd skoðun meðal opin-
berra starfsmanna, að launakjör þeirra
séu orðin mun lakari en tíðkast á hinum
almenna vinnumarkaði og hafa þeir vafa-
laust nokkuð til síns máls. Þess vegna hafa
forystumenn BSRB talið, að stefna sam-
takanna hlyti að vera sú að ná fram veru-
legum kauphækkunum.
Þetta eru hinar málefnalegu forsendur,
sem geta legið til grundvallar mismunandi
stefnumiðum verkalýðshreyfingarinnar og
BSRB að þessu sinni. En jafnframt er
augljóst, að það er ASÍ og Verkamanna-
sambandinu metnaðarmál að þessir aðilar
marki stefnuna í launamálum en láti ekki
opinbera starfsmenn verða til þess. Það er
líka skoðun Vinnuveitendasambands ís-
lands, að eðlilegra sé að það leggi línurnar
í launamálum en að sveitarfélög eins og
t.d. Reykjavíkurborg, eða ríkisvaldið, geri
það.
Til viðbótar þessu fer ekki á milli mála,
að verulegur ágreiningur er milli forystu
Alþýðusambands íslands, Verkamanna-
sambands íslands og Dagsbrúnar. Þessir
aðilar hafa átt í hörðum deilum sín í milli
allt þetta ár og kannski lengur. Lítið hefur
farið fyrir foringjum Alþýðusambands ís-
lands í þessari vinnudeilu, en forystan ver-
ið í höndum Guðmundar J. Guðmundsson-
ar og Þrastar ólafssonar. Nú sýnast
tvímenningarnir komnir í tímaþröng og
alþýðusambandsforystan að koma inn í
myndina af meiri krafti.
Þessi mismunandi viðhorf og sá mál-
efnalegi og persónulegi ágreiningur, sem
hefur verið til staðar innan launþega-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1984
33
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 27. október
hreyfingarinnar, hefur tafið fyrir lausn
vinnudeilna. Þessi átök endurspeglast að
sjálfsögðu í Alþýðubandalaginu og hafa
lamað það að töluverðu leyti. Það hefur
lítið Iátið til sín taka í þessum kjaradeil-
um.
Augljóst er, að ríkisstjórnin hefur ekki
átt hægt um vik að ganga til samninga við
opinbera starfsmenn um háar kauphækk-
anir á sama tíma og hún hefur boðið fram
miklar skattalækkanir til þess að stuðla að
hófsömum kauphækkunum á hinum al-
menna vinnumarkaði. Þess vegna hefur sá
mikli tími, sem farið hefur í að ræða
skattalækkunarleiðina milli VSÍ og Verka-
mannasambandsins, að sjálfsögðu tafið
fyrir því, að gengið yrði til alvarlegra
samninga milli BSRB og ríkisstjórnarinn-
ar. En vel má vera, að BSRB hafi ekki
verið tilbúið í slíkar viðræður fyrr en nú.
Ekki er hægt að búast við því, að ríkis-
stjórnin bjóði fram miklar kauphækkanir,
ef hún þarf einnig að leggja fram miklar
skattalækkanir. Að vísu hefur ríkisstjórn-
in nú þegar boðið BSRB ívið hærri samn-
inga en samið var um hjá Reykjavíkurborg
og raunar mjög svipaða samninga og gerð-
ir voru við Félag bókagerðarmanna á dög-
unum, en það tilboð kom fram á þeim
timapunkti, þegar talið var að skatta-
lækkunarleiðin væri úr sögunni. Hún hef-
ur hins vegar reynzt býsna lffseig og segir
það út af fyrir sig töluverða sögu um ríka
löngun manna til þess að gera þá samn-
inga í þessum kjaradeilum, sem hleypa
ekki verðbólgunni á skrið.
Hlutur
ríkisstjórnar
Ríkisstjórnin getur ekki firrt sig ábyrgð
á því, hvernig komið er. Það er hennar
hlutverk að stjórna landinu og þegar þjóð-
félagið nánast leysist upp á nokkrum vik-
um er hennar ábyrgð mikil.
Til þess eru stjórnmálamenn m.a. að
koma í veg fyrir stöðvun þjóðfélagsins eins
og við höfum horft á undanfarnar vikur.
Þeir eiga að meta hvernig landið liggur
hverju sinni, hvað er hægt og hvað er ekki
hægt. Þeir hafa bersýnilega lagt kolrangt
mat á það síðla sumars. Um það eru fá
dæmi í verkalýðssögu landsins að hófsam-
ir samningar hafi tekizt upp úr löngum
verkföllum. Þeir hafa hins vegar oft verið
gerðir án verkfalla.
Ríkisstjórnin lagði í upphafi ferils síns
mikla áherzlu á afnám vísitölutengingar
kaupgjalds, sem varð kjarninn í baráttu
hennar gegn verðbólgunni. Launþegar
sættu sig við það og árangur í verðbólgu-
baráttunni varð ótrúlega mikill. Vilji al-
mennings til þess að halda verðbólgunni á
núverandi stigi er áreiðanlega mikill.
Stuðningur við þá hugmynd að leysa
kjaradeilurnar með miklum skattalækk-
unum er verulegur. Jafn ljóst er, að al-
menningur telur að kjaraskerðingin sé
orðin of mikil og að færa verði fórnir með
einhverjum öðrum hætti einnig.
Hér í Morgunblaðinu hefur, allt frá því
að ríkisstjórnin tók við völdum, verið lögð
á það mikil áherzla, að forsenda fyrir
raunverulegum og varanlegum árangri í
verðbólgubaráttunni væri sú að takast á
við vandamál sjávarútvegsins. Sjávarút-
vegur okkar íslendinga er kominn í ná-
kvæmlega sömu stöðu og hefðbundnar at-
vinnugreinar í vestrænum iðnríkjum á síð-
ustu áratugum. Þær hafa orðið úreltar og
ekki fylgzt með breytingum. Þetta hefur
kallað á algjöra uppstokkun i atvinnulífi
Vesturlanda. Sjávarútvegur okkar er þjak-
aður af of mikilli fjárfestingu og of mikl-
um rekstrarkostnaði. Bylting i samgöng-
um kann einnig að kalla á grundvallar-
breytingar í uppbyggingu hans. Ríkis-
stjórn og Alþingi hafa gersamlega van-
rækt að snúa sér að þessu vandamáli,
kannski vegna þess, að þessir aðilar
treysta sér einfaldlega ekki til þess, af
pólitískum ástæðum. Þessi vanræksla er
ein af meginástæðunum fyrir þvi, að svo er
komið sem raun ber vitni.
Það hlýtur að vera mikið umhugsunar-
efni fyrir forystusveit Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks, að þetta er í annað
sinn á nokkrum árum, sem ríkisstjórn
þessara tveggja flokka stendur frammi
fyrir stórfelldum vandamálum á vinnu-
markaðnum, sem lama þjóðlífið að veru-
legu leyti og stöðva hjól atvinnulífsins.
Stjórnlistin er auðvitað fólgin i því að
koma í veg fyrir uppgjör af þessu tagi.
Ríkisstjórn getur aldrei unnið sigur í slíku
uppgjöri. Raunar á það ekki að vera henn-
ar markmið. Hún á að koma í veg fyrir að
stríðið hefjist. Það eru alvarleg mistök í
landstjórn að láta mál þróast á þennan
veg. Sá eldur brennur á núverandi ríkis-
stjórn og stjórnarflokkunum.
Vinnulag og
vinnuagi
í sex vikur stöðvaðist allur prentiðnaður
í landinu, þ.ám. dagblöðin. Sú stöðvun
hafði að sjálfsögðu keðjuverkun í för með
sér annars staðar. Verkfall opinberra
starfsmanna hefur staðið á fjórðu viku og
að sjálfsögðu haft lamandi áhrif á at-
vinnulifið.
Til viðbótar við sérstæðan munað af
þessu tagi tökum við okkur lengstu sumar-
frí, sem þekkjast, og aðrir frídagar eru
fleiri hjá okkur en algengt er annars stað-
ar. Þessar miklu fjarvistir frá vinnu hafa
að sjálfsögðu áhrif á þjóðarframleiðslu.
Vinnan er undirstaða efna og auðs. Það á
jafnt við um þjóðir sem einstaklinga.
Við íslendingar höfum lengi haldið því
fram, að við vinnum meira en aðrar þjóðir.
Þetta er rangt. í nálægum löndum beggja
vegna Atlantshafs hefja menn vinnudag-
inn fyrr en við og halda sér betur að vinnu
en hér tíðkast. Þar er algjör undantekning,
að farið sé af vinnustað í vinnutíma, og þá
þykir sjálfsagt að sá timi sé unninn upp.
Vinnuagi er mun meiri en hér. Sumarfrí
eru í mörgum löndum styttri en hér.
Við kvörtum undan því að búa ekki við
jafn góð lífskjör og aðrar þjóðir. Ein að-
ferðin til þess er að vinna jafn mikið og
þær og auka vinnuaga.
„Þaö hlýtur að
vera mikið um-
hugsunarefni fyr-
ir forystusveit
Sjálfstæðisflokks
og Framsóknar-
flokks, að þetta ^
er í annað sinn á
nokkrum árum,
sem ríkisstjórn
þessara tveggja
flokka stendur
frammi fyrir
stórfelldum
vandamálum á
vinnumarkaðn-
um sem lamar
þjóðlífíð að veru-
legu leyti og
stöðvar hjól at-
vinnulífsins/4