Morgunblaðið - 18.11.1984, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1984
Sigurför
Chrístophers Isherwood
Stephen Spender skrifar um rithöfundinn áttrœðan
Chris, eins og vinir Isherwoods á Vestur-
ströndinni kalla hann, stendur í stofunni
miðri og starir á eitthvað eða einhvern sem
virðist valda honum undrun (það þarf ekki að
vera annað en blettur á veggnum). Hann er
næstum snoðklipptur og beinar og skarpar
línur höfuðsins valda því að hann minnir á
málaða myndastyttu. Hrukkurnar á enninu
eru djúpar og þráðbeinar og ganga út á gagn-
augun. Tvær skarpar og lóðréttar skorur eru
upp frá miðsnesinu og sveigðar línur eru hvor
sínu megin við einbeittan munninn.
Rétt hjá honum
stendur vinur hans,
málarinn Don
Bachardy, sem
hann hefur búið
með í rúm þrjátíu
ár (fundum þeirra
bar fyrst saman árið 1953). Don
er næstum þrjátíu árum yngri
en Christopher. Hann horfir á
Christopher dökkbrúnum augum
og tillitið er ekki síður þýð-
ingarmikið en augnaráð Christ-
ophers sem er með blá augu. Með
augunum skilur hann allt sem
Christopher vildi sagt hafa, seg-
ir Christopher sjálfur og hlær að
þvi. Maður hefur á tilfinning-
unni að Chris og Don finnist þeir
tveir vera eina fólkið í stofunni.
Christopher er beðinn um að
halda ræðu (þetta á sér stað í
íbúð sameiginlegs vinar í New
York fyrir tveimur árum) þegar
afhjúpaður verður veggskjöldur
á húsi við St. Mark’s Place dag-
inn eftir. Skjöldurinn er í minn-
ingu þess að þarna bjó Auden í
íbúð einni um árabil. Christoph-
er veifar handleggjunum og
minnir á mörgæs. Hann er sam-
anrekinn en hefur þó gengið dá-
lítið saman á síðustu fimmtíu
árum. „Þó það nú væri,“ segir
hann, „ég tala bara ekki lengur
en svo að ég þurfi ekki að undir-
búa mig. Stundum þegar ég þarf
að tala opinberlega hef ég ekki
hugmynd um hvað ég ætla að
segja fyrr en ég opna munninn.
Og þegar það kemur getur vel
verið að allir gapi af undrun og
þá ekki sízt ég sjálfur." Um leið
og orðið „gapi“ gengur fram af
munni hans rennir hann til aug-
unum og rekur upp hláturroku
og allir hinir hlæja líka.
Þegar við erum á leiðinni út
segi ég við Don: „Nú ert þú búinn
að hlæja að Christopher í meir
en þrjátíu ár.“ Hann hlær og
svarar: „Já, og ég get sagt þér að
það er ekki hlæjandi að því.“
Þetta var í New York og það er
staður sem Christopher er ekki
ýkja hrifinn af. Eg geri mér
grein fyrir því að hugur hans
hvarflar heim í Santa Monica í
námunda við Los Angeles þar
sem Don og hann eiga heimili.
Hvítmálaða húsið þeirra stendur
hátt á gilbarminum og þaðan er
útsýni yfir húsin og garðana
hinum megin þar sem framand-
legan trjágróður ber við himin.
Svalir eru á húsinu. Gluggarnir
eru stórir, stofurnar bjartar og
rúmgóðar, og á veggjunum eru
myndir eftir Hockney og Keith
Vaughan, auk mynda eftir fjölda
málara sem þeir eru í vinfengi
við í Kaliforníu. í öðrum enda
dagstofunnar er pallur og á hon-
um borð til að matast við. Hand-
an við borðið er spegilveggur.
Hér eta þeir og drekka ásamt
vinum sínum. Þegar þeir eru ein-
ir þá snæða þeir í eldhúsinu.
Allt ber þetta að sama brunni
og sá er nú heldur en ekki
ánægjulegur. Mér — sem er bú-
inn að þekkja Christopher í 55 ár
— finnst að mikið samræmi hafi
verið í því hvernig líf hans og
starf hefur þróazt. Þrátt fyrir
meðbyr og mótbyr á víxl og kú-
vendingar ýmsar. Þegar við vor-
um báðir í Berlín upp úr 1930 var
hann byrjaður að skrifa söguna
þar sem misheppnuð, dásamlega
vitgrönn, elskuleg og aðlaðandi
ung leikkona að nafni Jean Ross
var að ummyndast í huga hans
og verða að Sally Bowles. Svo vel
tókst til að enn þann dag í dag er
Christopher sjálfur ekki fær um
að gera greinarmun á hinni
raunverulegu Jean og sðguper-
sónunni Sally. Sally Bowles fór í
gegnum meiri breytingu og birt-
ist nú i leikritinu I Am a Camera
eftir John van Druten, síðan í
kvikmynd, þá í söngleik , og loks
í líki gjörólíkrar persónu, Berl-
ínar-fiðrildisins sem Liza Min-
elli lék í kvikmyndinni Cabaret.
Þannig fór Sally Bowles, sem
átti ekki málungi matar í Berlín
árið 1930, að því að frelsa Christ-
opher frá fátæktinni sem veriö
hafði fylgikona hans lengst af.
En velgengni í fjármálum
hefði ekki haft nein áhrif á ham-
ingju Christophers hefði ekki
komið annað til sem var farið að
vega þungt í lífi hans er við vor-
um í Berlín. Hann sóttist eftir
vini og ástúðlegu kynvillusam-
bandi. Þessa gætir að mörgu
leyti mjög í öllum skrifum
Christophers, allt frá því að
hann fer að skrifa sögur sínar
frá Berlin og þar til hann lýkur
við síðustu setninguna í nýjustu
bókinni. Christopher og hans líkar
(Christopher and his Kind). Hér
ávarpar hann sjálfan sig og rifj-
ar upp þegar hann var f leit að
hinum fullkomna félaga sem
hann gæti afhjúpað sig algjör-
lega fyrir árið 1938: „Nú þegar er
hann búsettur í borginni sem þú
munt setjast að í. En það væri til
einskis ef þú hittir hann núna.
Hann er ekki orðinn nema fjög-
urra ára.“
Leitinni, sem svo oft komst
nærri því að verða honum um
megn, lauk þegar hann hitti Don
Bachardy og stofnaði til sam-
bands við hann. Þessi atburður
varð hinn afdrifaríkasti í lífi
beggja. Eflaust er ein megin-
ástæða þess hve sambandið er
traust að þeir hafa hvor sína
köllun og gegna ólíkum störfum.
Bachardy er mikils metinn
„portrett“-málari og vinnustofa
hans við hliðina á húsi þeirra er
öllum lokuð, meira að segja
Christopher.
Bachardy málar stórar mynd-
ir af Christopher og þær minna
mig á grímur. Þær eru á sinn
hátt enn einn tengiliðurinn milli
þess Isherwoods sem býr í per-
sónu hans, Otto Nowak, Sally
Bowles, Landauer, Norris — og
þess Chris sem nú blasir við.
f ('hristopher og hans líkar
varpar Isherwood ljósi á þau
tengsl sem eru milli raunveru-
legs fólks og sögupersónanna í
Berlínar-sögunum. Augljósasta
dæmið um þetta er Isherwood
sjálfur, sögumaðurinn. Christo-
pher lýsir því yfir að þessi
sjálfsmynd sé ekki sannferðug
þar sem sögumaðurinn viður-
kenni ekki kynvillu sína og að
hann hafi farið til Berlínar til að
eltast við stráka. En þetta kem-
ur fáum lesendum á óvart. Sá
hluti bókarinnar sem mestan
áhuga vekur er samanburður
Isherwoods á sögupersónunum
og þvi raunverulega fólki sem
var efniviður hans. Grima skáld-
skaparins er þrifin af og mann-
eskjan á bak við hana afhjúpuð,
— „sannleikurinn“ um hana
sagður. En vitaskuld veit
Christopher mætavel að sú
„raunverulega manneskja“ sem
hann er nú að lýsa er ekki annað
en ný grima úr hugarheimi hans
sjálfs, gríman sem er næst undir
yfirborði skáldskapargrímunn-
ar. Maður kynnist aldrei annarri
manneskju eins og hún raun-
verulega er og maður kynnist
jafnvel aldrei sjálfum sér eins og
maður er í raun og veru.
Þetta kemur berlega í Ijós þeg-
ar Christopher ber saman sögu-
persónuna Hr. Norris úr Hr.
Norris skiptir um lest við fyrir-
myndina, Gerald Hamilton.
Norris er fyndinn og alúðlegur
ribbaldi sem fagnað er meðal
fólks sem lifir sjálfu sér og er
gagnsætt í augum annarra þar
sem það lifir sínu óreglusama en
tiltölulega saklausa lífi. En Ish-
erwood hefur sterkan grun um
það að Hamilton hafi svikizt um
að útvega þýzkum vini hans,
Heinz, mexíkanskan ríkisborg-
ararétt og gjalda fyrir hann þús-
und sterlingspund. Hann grunar
líka að Hamilton eigi sök á því
að Heinz var sendur aftur til
Hitlers-Þýskalands og um leið
læðist að Christopher sá grunur
að heimur Hamiltons hafi raun-
ar verið gróðrastia fyrir illvirki
og hryllileg ódæði. Það var ekki
bara heimur þeirrar knæpu sem
svo réttilega var nefnd Cosy
Corner. I Berlínar-sögunum
forðast Isherwood að gera skil
illsku heimsins enda þótt hún sé
ávallt nálæg á næsta götuhorni.
Isherwood hefur verið brugðið
um skort á ímyndunarafli og
frumleika. Sumir segja að hann
hafi ekki skapað neina velheppn-
aða og algjörlega sjálfstæða
persónu sem ekki hafi átt sér
neina stoð í raunveruleikanum.
En hin merkilega gáfa hans er
einmitt í því fólgin að breyta
„raunverulegu" fólki í söguper-
sónur sem virðast enn raunveru-
legri, rétt eins og raunveru-
leikinn væri skáldskapur, og
skáldskapurinn raunveruleiki.
Sally Bowles tók við af Jean
Ross, og aðdáendur Gerald
Hamiltons þegar hann var kom-
inn að leiðarlokum voru að-
dáendur hans af því að hann var
i hlutverki hr. Norris.
Isherwood, Herr Issyvoo,
Christopher, Chris, Gerald
Hamilton, hr. Norris — allt eru
þetta grímur undir öðrum grím-
um. Grímur og afhjúpun gefa
tilefni til þess að draga úr
spennu I frásögninni. í síðari
verkum sínum gefur Christopher
gaum að því að Ifða tekur á frá-
sögnina og þá kemur fram vera
sem nefnir ekki ' vitund sína
ákveðnu nafni heldur leggur
megináherzlu á það að hún er
nafnlaus. í þeirri skáldsögu þar
sem Christopher gengur lengst í
því að kanna ókunnar slóðir, The
Meeting by the River, en sagan
gerist á Indlandi og fjallar um
mann sem gerist hindúamunkur,
kannar hann dauða síns eigin
sjálfs og sjálfsmyndarinnar sem
ber hans eigið nafn, og síðan
endurfæðingu sína í samfélagi
þar sem enginn hefur neitt sem
kallazt getur „sjálf“ og allir eru
búnir að týna nafni sinu.
Að baki frægðarferils Chris og
hins annálaða sambands hans og
Don, sem hefur gert þá að yfir-
dýrlingum í hommasamfélaginu
í Kalifornfu, er Christopher sér
þess meðvitandi að hann á
heima i annars konar raunveru-
leika. Það er þess vegna sem
Chris og Don, sem svo augljós-
lega eru par, virðast vera einir
innan um annað fólk.
(Úr The Sunday Times',