Morgunblaðið - 05.12.1985, Síða 59

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER1985
59
Breiða hlvkkjótta línan frá Jöklu norðan við Geirastaði og áfram sunnan við
Hól austur Jökullæk og út Selfljót táknar hinn forna farveg vatnanna. Þó gat
Jökla fallið utar og raunar víðar en sýnt er spölinn austur í Lagarfljót, en hér
er fylgt farvegi Geirastaðakvíslar. Uppdráttur eftir Svein l»órarinsson verk-
fræðing á Egilsstöðum.
gamalt nafn, gæti verið kenndur
við Einar langafa minn sem bjó á
Hóli fyrir um 180 árum. Þarna við
Jökullækinn hyggur Ásgrímur að
býlið Bakki hafi staðið til forna,
býlið sem Bakkavað er kennt við.
Einmitt á þessum stað virðist hið
mikla vatnsfall hafa runnið í tveim
kvíslum, á milli þeirra er ofurlítill
hávaði. Þarna virðist ekki hafa
verið holbekkt, en svo mun víða
hafa verið, enda þetta mikla vatns-
fall verið óreitt þar sem það féll í
einu lagi. Vaðs þessa er getið bæði
í Fljótsdælu og Njálu, og þarna
blífa ennþá örnefnin Bakkatættur
og Bakkatóttavegur. Ekki hefur
mér orðið auðið að krækja eða
kanna allan þennan farveg, sem
hefur lotið halla landsins á ýmsa
vegu, en í Selfljót hefur þessi elfa
fallið innan við Klúku sem næst
því býli sem Engilækur hét og nú
fyrir löngu komið í eyði. Fljótið
hefur eftir samruna við Jökulsá
verið feikna vatnsfall og eftir að
það féll í Selfljót verið óreitt nema
á áðurnefndum stað, Bakkavaði.
VI.
Liösbón Flosa
FIosi er í þessari liðsbón látinn
fara yfir fljótið á Bakkavaði. Þetta
er kunnugum kátleg frásögn. Hváð
varðar Flosa um fljótið, bráð-
ókunnugan mann og fljótið á stál-
ís? Ekki neitt. Sjálfgefið er að
hann fari beinustu leið um hávetur
öðruhvorumegin við það eða eftir
því alla leið að Lagarfossi. Það
þarf töluvert hugmyndaflug af
ókunnugum manni að fara að
krækja út að Steinboga og fyrir
neðan það.
Leynist hér ekki saga bak við
söguna? Að hyggju Barða Guð-
mundssonar er Flosi í þessari liðs-
bón í gervi Þorvarðar Þórarinsson-
ar. Þarna er um aðra liðsbón að
ræða, hefndina eftir Odd Þórarins-
son. Sé tilgáta Barða rétt gætum
við kannski kynnst Þorvarði nán-
ar, en sú kynning á honum virðist
af rithöfundum Sturlungaaldar
falin, nema falsritið, ævisaga
Þorgils skarða í Sturlungu. Þetta
á sammerkt við Snorra Sturluson
sem ekki er kenndur við annað en
fégræðgi og hugleysi. Þessir menn
hafa líkt og fleiri stórmenni verið
ausnir auri ásamt því að reyna að
þegja þá í hel. Þorvarður gat ekki
valið sér líkari persónugerving en
Flosa. Báðir eru höfðingjar, karl-
menni og hika ekki við neitt til
að verja rétt sinn og sæmd á þeirra
tínia mælikvarða, þó sáttfúsir með
því að minnka sig ekki í neinu. í
raun vildu þeir sættir þótt um sárt
væri að binda, en þar kom annað
til, sem ekki verður hér rakið.
Báðir hverfa þeir í mistur sögunn-
ar sáttir við alla sína mótstöðu-
menn.
VII.
I þessari liðsbón Þorvarðar eftir
Odd er ekki víst að hann hafi
komið frá Bessastöðum. Þó gat
slíkt verið hefði hann komið
Smjörvatnsheiði. Þetta var að
sumarlagi og þá getur hann hafa
farið út með fljóti og yfir það hvar
sem var á vöðum fyrir utan foss.
Hafi hann aftur komið Hellisheiði
ríður hann kvíslar Jöklu, hlemmi-
skeið yfir Aurana og fyrir neðan
Steinbogann (fljótið) og gleymir
ekki hinni gömlu nafngift. Slíkt
þarf þó ekki til. í sögum með skáld-
legu ívafi má hnika mörgum hlut-
um til. Jafnvel þótt hann hefði
farið annars staðar yfir fljótið
gátu þetta verið hugrenninga-
tengsl, hafi hann oftar farið Hell-
isheiði á yfirreiðum sínum, sem á
ekkert skylt við ísareið Flosa.
VerÖlauna-
bók frá
Hollandi
KOMIN ER út hjá Iðunni bók
eftir Theu Beckman, Krossferð á
gallabuxum, en hún hlaut hol-
lensku gullverðlaunin fyrir bestu
unglingabók ársins 1976. Margrét
Jónsdóttir þýddi.
Efni bókarinnar er þannig
kynnt í fréttatilkynningu: „Rúd-
ólf frá Amsterdam er 14 ára
gamall. Hann getur engum sagt
leyndarmál sitt, að hann sé 20.
aldar maður, sendur með tíma-
vél til stuttrar dvalar á 13. öld.
Trúir nokkur slíkri sögu um
venjulegan 14 ára ungling sem
helst af öllu vill vera með foreld-
rum sínum og fjölskyldu? — En
Rúdólf frá Amsterdam er foringi
barnanna sem lögðu af stað í
krossferðina til að frelsa Jerú-
salem. Hann var hvorki útsend-
ari hins illa né heilagur maður.
Þar veit enginn hvaðan hann ber
að og allir undrast þennan stóra,
sterka pilt sem breytir umkomu-
lausum barnahópi í vel skipu-
lagðan her. Hann talar undar-
legt mál, þekkir fjarlæg lönd og
veit meira en aðrir. Loddararnir
óska honum dauða en börnin dá
Rúdólf og undir stjórn hans
berjast þau við óvini og erfið-
leika."
Oddi hf. prentaði. Kápa er
hönnuð á Auglýsingastofunni
Octavo.
Eg hef áður getið þess að eg sjái
ekkert því til fyrirstöðu að Þor-
varður Þórarinsson hafi skrifað
Njálu. Hann hefur áreiðanlega
gengið í skóla hjá Brandi Jónssyni
föðurbróður sínum sem þá var
talinn lærðasti maður á Islandi,
og ekki er ótrúlegt að hann hafi
lumað á heimildum sem Þorvarður
gat hagnýtt sér.
Allt, sem við vitum um Þorvarð
með sannindum, bendir til gáfna,
stórmennsku og glæsileiks. Sagan
gat ekki nagað þetta af honum.
Hver, sem les Sturlungu, sér að
aðeins þrjú stórmenni komust lífs
af úr orrahríð aldarinnar, en eng-
inn með eins mikinn manndóm og
Þorvarður. Hans mesta skyssa var
dráp Þorgils skarða. Ekki vegna
þess að þar væri um mannskaða
að ræða, heldur hins, að með því
vannst ekkert. Um sakleysi var
ekki að ræða þar sem Þorgils sat
yfir sæmd hans og hafði gert aðför
að honum, þótt hún mistækist.
Bætur Þorvarðar fyrir víg þetta
benda til að hann hafi iðrast þess,
enda ekkert þar til sparað. Hvergi
er þess getið að hann hafi átt í
illdeilum í sínu umdæmi, heldur
aðeins þar sem hann þurfti að
verja sæmd sína og réttindi þjóð-
arinnar. Skaða-Árni, sem Helgi
Pjeturss telur réttara að hafa,
mátti þó að síðustu lúta í lægra
haldi fyrir Þorvarði þótt hann
hefði bæði páfa- og konungsvaldið
að baki. Dr. Einar Ólafur Sveins-
son skellir hurð í lás við þeirri
hugdettu að Þorvarður hafi skrifað
Njálu. Þetta er svo ólíkt honum,
sem alltaf skrifar af hógværð og
prúðmennsku um þá sem um þessa
bók hafa skrifað þótt á milli hafi
borið. Sjálfur hef eg alltaf virt og
dáð hann. Samt getur hann ekki
neitað hinni óvenjulegu staðfræði
Njáluhöfundar á Austurlandi, sem
eg tel næstum einsdæmi í fornsög-
um okkar.
í bók Einars Ólafs Sveinssonar,
Um Njálu, stendur á bls. 230 um
skrif Baaths er telur bókina ritaða
af einum og sama manni: „Hér er
ekkert ofmælt, þessi orð eru dag-
sönn.“ Hann tekur undir þau orð
Baaths um höfundinn sem „hafði
að kalla síðustu línu í huga, þegar
hann ritaði hina fyrstu." Hafi
Þorvarður skrifað Njálu gæti þetta
vel átt við hann. Á öllum sínum
ferli frá æsku til efri ára mun
hann hafa haft lítinn tíma til
skrifta. Aftur á móti getur hann
hafa haft þetta í huga mestan
hluta ævinnar, skrifað punkta,
spurt fróða menn, þaulhugsað
efnið og raðað því. Við fáa menn
ætti þetta betur en við Þorvarð,
jafnþaulkunnugan á sögusvæðinu
austan, sunnan og víða um land.
Sjálfur hefur hann verið lögfróður
og líka kynnst lögum í Noregi er
hann var þar við samningu laga
handa okkur. Slíkt má laga í hendi
sér eftir ástæðum. Allt þetta er
margsoðið saman, fléttað og snyrt.
Inn í myndina kemur svo líkingin
á Njálutíma og þeim sem hann lifði
á. Söguna myndi hann hafa skrifað
í aldurdómi sínum í Arnarbæli í
Ölfusi.
Að síðustu vildi ég taka fram,
að rennsli vatnanna, Lagarfljóts
og Jökulsár á Brú, þyrfti að rann-
saka nánar, eins Steinbogann og
Jökullækinn. Kunnugum mönnum
fer nú að fækka þar um slóðir.
Sjálfur hef eg engin tækifæri, bíl-
laus með ellistyrkinn að heimdrag-
anda og 84 ár að baki.
Hötundur er rithöfundur.
ÆDDI fvún þd
son sinnfrum
\i getinn, vafði fumn
reifum og íagði
^ fumn í jötu,
*>? -* af því að eigi
^ vor rúm fumda
** þeim
í gistihúsV
* .
Ernjin saga er kœrari fún-
um foistna fteimi etijóía-
cjuðspjalíið. Þar á bams-
trúin sínar ijúpu rcetur.
Þó árin ííði (ifir texti
guðspjaílanna áfram skýr
í minnitujunni.
Jóíasagan er faííecj bók
sem í emfaíáleika sínum
ocj vcmduðum búnincji
heiííar íesendur á öCCum
atdri. Teiknarinn Jan
Pienkowski myndskreytir
hér texta cjuðspjaííanna
af mikiUi sniíM.
JóCasagan
- jóð jóCacjjöf