Morgunblaðið - 14.03.1986, Blaðsíða 52

"52
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR14. MARZ1986
Erfiðleikar mjólkur-
framleiðslunnar
eftir Hákon Sigurgrímsson
Mjólkurkvótinn hefur orðið mönn-
um dijúgt umræðuefni síðustu vik-
ur og minnist ég þess ekki að
nokkurt eitt mál innan landbúnað-
arins hafí vakið jafn miklar hrær-
ingar hin síðari ár.
Margra og misjafnra grasa kenn-
ir í þessum umræðum en nokkur
^, atriði ganga þó eins og rauður þráð-
ur í gegnum umfjöllunina. Ég mun
í þessari grein raeða sum þeirra og
leitast við að skýra nokkuð hvað
að baki þeirra býr.
Afleiðing- — ekki orsök
Útreikningur fullvirðisréttarins
eða mjólkurkvótinn, eins og hann
er almennt kallaður, er umbúðalaus
staðfesting á þeirri stöðu sem ríkt
hefur í málefnum mjólkurfram-
leiðslunnar undanfarin ár, stöðu
sem allir hafa vitað um en fáir viljað
horfast f augu við. Kvótinn er því
afleiðing en ekki orsök í þessu máli.
Mjólkurframleiðendur hafa búið
wið framleiðslustjómun frá árinu
1979. í fyrstu tóku bændur stjóm-
unina mjög alvarlega, þeir fengu
útreiknað búmark og komið var á
skörnmtun á kjamfóðri.
Á tveimur ámm minnkaði fram-
leiðslan úr 117 milljónum lítra árið
1979 í 103 milljónir árið 1981.
Hins vegar hafði þetta kerfí þann
megingalla að möguleikar voru ekki
á að tilkynna hveijum einstökum
bónda fyrirffam hve mikið hann
mætti framleiða. Ástæðan var sú
Mcað ekki var vitað fyrirfram hve
miklir fjármunir yrðu til ráðstöfun-
ar til þess að greiða mjólkina fullu
verði og menn treystu sér ekki til
að axla þá ábyrgð sem því fylgdi
að áætla það.
Hætt var við kjamfóðurskömmt-
unina árið 1981 og í reynd varð
þessi stjómun aðeins aðferð til þess
að jafna niður eftirá þeim halla sem
var á mjólkurframleiðslunni, þ.e.
jafna niður því sem á vantaði að
innlendi markaðurinn og útflutn-
ingsbætumar nægðu til að greiða
fullt verð fyrir alla framleiðsluna.
Vegna þess hve kerfið var laust í
reipum sáu margir sér leik á borði
að auka ffamleiðsluna í von um að
fá a.m.k. hluta viðbótarinnar
greiddan fullu verði en aðrir virtu
hins vegar aðvaranir bændasam-
takanna og drógu úr framleiðslu.
Kerfíð gliðnaði smám saman, fram-
leiðslan tók að aukast á ný og varð
nímar 106 milljónir lítra árið 1983.
Á milli áranna 1983 og 1984 fjölg-
uðu bændur kúm sínum um eitt
þúsund. Allir gátu séð til hvers það
myndi leiða ekki síst þegar saman
fór batnandi árferði. Segja má að
það hafí verið mjólkin úr þessum
kúm sem stóð fram af við lok síð-
asta verðlagsárs, en það verðlagsár
jókst framleiðslan enn og varð 111
milljónir lítra. Almanaksárið 1985
varð framleiðslan 115,8 milljónir
lítra sem er 7,4 milljón lítra aukning
frá árinu á undan. Þar af var
aukningin 4,5 milijónir á 4 síðustu
mánuðum ársins. Þessu veldur fyrst
og fremst góðærið og það að enn
hafí kúm ijölgað um nær 700.
Samningurinn við ríkið
Gamla búmarkskerfíð réð ekki
við þessa þróun og því var óhjá-
kvæmilegt að fínna nýja aðferð til
að stjórna framleiðslunni.
Með búvörulögunum sem sam-
þykkt voru í júní sl. var landbúnað-
arráðherra heimilað að gera samn-
ing við Stéttarsamband bænda um
ákveðið magn mjólkur sem ríkið
ábyrgðist bændum fullt verð fyrir.
í ágústmánuði var gerður samning-
ur um að ríkið ábyrgðist verð á 107
milljónum lítra en það er því sem
næst sama magn mjólkur og ffarn-
leitt var árið 1983 áður en kýmar
1000 bættust í kúaflota lands-
manna.
Samningur þessi markar þátta-
skil í framleiðslustjómuninni. Hann
setur mjókurframleiðslunni skýr
mörk sem gefa ekki færi á að fara
út fyrir. Menn geta ekki lengur
„gert út á kerfíð" eins og áður var.
Jafnframt veitir samningurinn
framleiðendum öryggi sem áður var
ekki fyrir hendi.
Um hvaö er deilt?
Almenn ánægja ríkti meðal
bænda sl. haust um samninginn við
ríkið. Ég man ekki eftir einni ein-
ustu gagnrýnisrödd þá í garð hans
og á aðalfundi Stéttarsambandsins
á Laugarvatni var samningurinn
samþykktur með atkvæðum allra
fundarmanna.
Það er því ekki samningurinn
sem deilum veldur nú heldur það
hvemig mjókurmagninu — fullvirð-
isréttinum — er skipt milli einstakra
ffamleiðenda.
Það er misskilningur sem fram
kemur í grein eftir Tryggva Stein-
arsson í Hlíð í Morgunblaðinu ný-
lega að svæðabúmarkið sé „sérstakt
hugarfóstur Stéttarsambands
bænda". Þvert á móti hefur hug-
myndinni um svæðabúmark frá
upphafí verið tekið með nokkurri
varfæmi hjá Stéttarsambandinu.
Hugmyndin mun upphaflega vera
komin frá bændum í Austur-Húna-
vatnssýslu. Með svæðabúmarki
hugðust menn tryggja bændum á
einstökum landsvæðum tiltekinn
framleiðslurétt og um leið tryggja
vinnslustöðvum á þessum svæðum
verkefni. Pálmi Jónsson þáverandi
landbúnaðarráðherra skipaði nefnd
til þess að kanna kosti og galla við
slíka skiptingu sfðla árs 1982. Sú
nefíid mælti með því að tekið yrði
upp héraðabúmark og á aðalfundi
Stéttarsambandsins árið 1984 var
samþykkt að láta vinna tillögur um
Hákon Sigurgrímsson
„Það er því ekki samn-
ingurinn sem deilum
veldur heldur það
hvernig mjólkurmagu-
inu — fullvirðisréttin-
um — er skipt milli
einstakra framleið-
enda“.
Fyrri grein
skiptingu heildarbúmarksins eftir
svaeðum.
Með nýju búvörulögunum var svo
landbúnaðarráðherra heimilað að
skipta umsömdu framleiðslumagni
milli héraða. Fól ráðherra Stéttar-
sambandi bænda og Framleiðslu-
ráði að gera tillögur um skiptingu
hins umsamda mjólkurmagns milli
héraða og einstaklinga.
Vandfundið réttlæti
Það reyndist bæði tafsamt verk
og erfítt að fínna leið til að skipta
fullvirðisréttinum. Það var ekki
vegna þess að allir hlutaðeigandi
væru að gæta hagsmuna héraða
sinna og kæmust þess vegna ekki
að samkomulagi, eins og Tryggvi í
Hlíð lætur liggja að í grein sinni.
Ástæðan var hins vegar sú að hér
var um frumsmíð að ræða sem
engan veginn lá ljóst fyrir hvemig
vera skyldi. Þegar menn komu heim
ffá aðalfundinum á Laugarvatni var
verkið að heita má óunnið. Aðeins
lágu fyrir tillögur um sjálfa svæða-
skiptinguna en skiptingu fram-
leiðsluréttarins var lítið farið að
ræða. Sú leið sem Laugarvatns-
fundurinn lagði til, að leggja bú-
markið 1980 til grundvallar, reynd-
ist við nánari athugun ófær vegna
þeirra miklu breytinga sem síðan
hafa orðið á því hvar mjólkin er
framleidd.
Finna varð leið sem gerði hvort
tveggja í senn, að tryggja þann rétt
sem upphaflega búmarkið veitir en
taka jafnframt nokkurt tillit til
þeirra breytinga sem síðan hafa
orðið bæði á búmarkinu og í dreif-
ingu framleiðslunnar.
Hér er ekki rúm til þess að skýra
útreikning fullvirðisréttarins í ein-
stökum atriðum. Það er mjög eðli-
legt að um hann sé deilt því að í
málum sem þessum er ekkert algilt
réttlæti til og næstum óhjákvæmi-
legt að einhveijir telji á rétt sinn
gengið. Menn ættu því að hafa það
í huga að reglugerðin er aðeins
sett til eins árs og á þeim tíma
hafa komið og munu koma fram
vankantar sem unnt verður að sníða
af fyrir næsta verðlagsár. Einnig
ber að hafa í huga að eftir er að
úthluta 6,5 milljónum lítra sem
nota á til leiðréttinga. Margir eiga
því eftir að rétta nokkuð hlut sinn.
Höfundur er fromkvæmdastjóri
Stéttarsambands bænda.
Kátír dagar
á Selfossi
Selfossi.
HEFÐBUNDIÐ skólastarf var
lagt niður í FjölbrautaskóLa
Suðurlands í nokkra daga og
teknir upp svonefndir „Kátir
dagar“ þar sem nemendur unnu
að ýmsum verkefnum í gamni
og alvöru.
Meðal þess sem bryddað var upp
á þessa kátu daga var snyrtinám-
skeið þar sem þátttakendum var
„ boðið upp á betra útlit. Þessi þáttur
* fór fram á snyrtistofum hér í bæ.
Skiptimarkaður var haldinn og
nemendur kepptu við kennara í
brids, auk þess sem fjöltefli var
haldið. Kappganga var háð á götum
bæjarins og vakin athygli á
skemmtilegri íþróttagrein.
Fjölmiðlun voru gerð skil og gefið
út blað ásamt því að starfrækt var
sjónvarpsstöð, „Sjónvarp KD“.
Nemendur unnu upp fréttir úr
skóla- og bæjarlífínu sem síðan
voru sýndar í sérstökum fréttatíma.
Fréttir teknar upp i sjónvarpi KD. Snorri Sigfinnsson við myndavél-
ina, Soffía Stefánsdóttir les fréttirnar.
Mýrdælingar með tilbúið efni fyrir átthagakynninguna: Guðbjörg Jónsdóttir, Sigriður Gunnarsdóttir,
Olafía Guðbjörnsdóttir, Sigurður Ó. Eyþórsson og Sigurlaug Guðmundsdóttir.
Þetta var vinsælt af bæjarbúum,
en nemendur komu fyrir sjónvarps-
tæki í Vöruhúsi KÁ þar sem fólk
gat fylgst með fréttatímunum.
Starfshópur um athyglisverð
uppátæki setti sér það markmið að
setja heimsmet f mjólkurdryklq'u.
Hópurinn fékk stuðning MBF sem
lagði til mjólkina. Vöruhús KA og
Fossnesti sáu fyrir diykkjarílátum.
Nemendur voru síðan hvattir til að
drekka sem mest þeir máttu dagana
27. og 28. febrúar. Alls innbyrtu
nemendur 180 lítra af mjólk og
ofan í þann sem mest teygaði í einu
runnu 3 lítrar. Hvort nemendur
hafa sett mjólkurdrykkjuheimsmet
er ekki staðfest en tiltækið vakti
verðuga athygli á mjólkinni og
hollustu hennar. Kjörorð drykkj-
unnar var: „Mjólk fyrir skólafólk."
Átthagakynning var eitt af verk-
efnunum sem nemendur unnu. Þeir
mynduðu starfshópa úr hveiju
byggðarlagi og unnu upp efni og
vöktu með því athygli á sínu byggð-
arlagi, mannlífi, umhverfí og at-
vinnuháttum. Almenningi gafst síð-
an kostur á að skoða það sem
nemendur settu upp.
Ekki var annað að sjá en Kátir
dagar Fjölbrautaskólans bæru
nafnið með réttu því hvar sem
komið var voru nemendur önnum
kafnir og léttir í lund. Það er ávallt
vinsælt að bijóta upp skolastarfið
og hafa skipulagi þannig að nem-
endur sjálfír séu driffjöðrin starfs-
ins. Sig. Jóns.