Morgunblaðið - 14.03.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLADID, FÖSTUDAGUR14. MARZ1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Áhrif úrslitanna
á Spáni
A
Ifyrsta sinn hefur verið efnt
til þjóðaratkvæðagreiðslu í
aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins um það, hvort aðildinni
skuli haldið áfram. Þrátt fyrir
vísbendingar skoðanakannana og
meirihlutaálit fjölmiðlamanna
þess efnis, að Spánveijar myndu
hafna aðild að bandalaginu í
atkvæðagreiðslunni á miðviku-
dag, hefur hið gagnstæða gerst.
Meirihluti Spánveija valdi NATO.
Spánn, sem varð 16. aðildarríki
bandalagsins 1982, heldur áfram
þátttöku í því. Spánveijar ætla
ekki að tengjast sameiginlegum
herstjómum bandalagsins eða
leyfa flutning kjamorkuvopna til
lands síns og ætlun þeirra er, að
bandarískum hermönnum í landi
þeirra fækki.
Tildrög þess að efnt var til
atkvæðagreiðslunnar eru næsta
sérkennileg. Felipe Gonzalez varð
forsætisráðherra haustið 1982,
eftir að Spánn gerðist aðili að
NATO. Flokkur hans, Sósíalista-
flokkurinn, var andvígur aðildinni
og Gonzalez líka. í kosningabar-
áttunni 1982 lofaði Gonzalez
þjóðaratkvæðagreiðslu um málið
og hafði þá að markmiði að
hnekkja ákvörðun hægri manna
um NATO-aðild. Foringja sósíal-
ista snerist hugur, eftir að hann
varð forsætisráðherra. Hann
frestaði þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni eins lengi og honum var
fært. Síðustu forvöð voru nú, þar
sem kjörtímabil stjómarinnar
rennur út í haust. Kosningabar-
áttan snerist í raun um það að
lokum, hvort forsætisráðherrann
hefði þau tök á eigin flokksmönn-
um, að þeir styddu sjónarmið
hans í málinu. Hægrimenn, sem
leiddu Spánveija í NATO, hvöttu
kjósendur til að sitja heima i von
um að þeir gætu komið höggi á
Gonzalez. Þegar upp er staðið eru
úrslitin í raun margfaldur sigur
fyrir forsætisráðherrann. Hann
lagði allt undir með því að skipta
sjálfur um skoðun á ágreinings-
efninu en halda fast í kosninga-
loforðið um að bera það undir
þjóðina.
Afstaða hægrimanna undir
forystu Manuels Fraga er ill skilj-
anleg. Hún á rætur að rekja til
valdabaráttu innan Spánar og
tilrauna stjómarandstæðinga til
að koma Felipe Gonzalez í sem
mestan vanda. Hægrimenn hafa
lengi verið þeirrar skoðunar, að
ekki ætti að kjósa um NATO-.
aðildina. Þeir töldu, að atkvæða-
greiðsla rétt fyrir þingkosningar
væri í raun kosningabragð sósíal-
ista og sögðust ekki ljá því lið.
Ýmsir töldu meira að segja, að
fylgismenn NATO-aðildar myndu
greiða atkvæði gegn henni til að
koma sósíalistum í sem mesta
klípu; hægri menn myndu hvort
eð er vinna í þingkosningunum í
haust og ekki leiða Spán úr
NATO. Sigurlíkur hægrimanna í
haust eru nú minni en áður, en
Spánn fer ekki úr NATO.
Niðurstaðan á Spáni er fagn-
aðarefni fyrir alla, sem eru þeirr-
ar skoðunar, að besta leiðin til
að tiyggja frið í okkar heimshluta
sé, að þjóðir beggja vegna Atl-
antshafs taki höndum saman í
öryggismálum. Brottför Spánar
úr Atlantshafsbandalaginu hefði
ekki haft áhrif á vamarstefnu
bandalagsins eða framkvæmd
hennar; hún hefði hinsvegar haft
pólitísk og sálræn áhrif langt út
fyrir landamæri Spánar. Á fyrstu
árunum eftir að ísland gerðist
stofnaðili Atlantshafsbandalags-
ins 1949, var sú krafa ofarlega
á baugi hjá andstæðingum aðild-
arinnar hér á landi, að efna ætti
til þjóðaratkvæðagreiðslu um
hana. Þessi krafa hefur raunar
skotið upp kollinum á stundum
síðan og enginn vafí er á því, að
hún hefði orðið ofarlega á baugi
hjá ýmsum vinstrisinnum hér á
landi, ef úrslitin á Spáni hefðu
orðið önnur en raun ber vitni.
Enginn íslenskur vinstrisinni
hefur þó þorað að taka áhættu í
þessu máli með sama hætti og
Felipe Gonzalez. Tómt mál er
auðvitað að tala um þjóðarat-
kvæðagreiðslu hér á landi nú eins
oft og tekist hefur verið á um
þetta mál í kosningum á undan-
fömum 37 ámm.
Áratugur er ekki liðinn síðan
kosið var til þings á Spáni eftir
fráfall Francos og konungdæmi
var endurreist þar í landi. Á
þessum skamma tíma hafa Spán-
veijar hins vegar bæði þolað
miklar sviptingar í stjómmálum
heima fyrir og vegna samskipta
við önnur riki. Um síðustu áira-
mót gerðust þeir aðilar að Evr-
ópubandalaginu og nú hafa þeir
endanlega staðfest aðild sína að
Atlantshafsbandalaginu. Stjóm-
mál, efnahagsmál og öryggismál
Spánveija taka því í framtíðinni
mið af þvi, sem gerist meðal
evrópskra bandamanna og þeirra,
sem em í Norður-Ameríku. En
hinu mega menn ekki gleyma,
að hugur Spánveija dvelst ekki
sfst hjá hinum spönskumælandi
þjóðum í Mið- og Suður-Ameríku.
Þeir líta á sig sem tengilið milli
þessara þjóða og þess heimshluta,
sem við byggjurn. Ekki er vafi á
því, að Spánverjar eiga eftir að
gegna miklu hiutverki við að
rækta þessi tengsl. Þá er og við
því að búast, að úrslit þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar verði til þess,
að erlend fyrirtæki, ekki síst
bandarísk, hafí meiri áhuga en
áður á að fjárfesta á Spáni.
Hlutur Spánveija í efnahagsmál-
um og alþjóðlegum viðskiptum á
því einnig eftir að aukast.
Kosningar í Frakk
ÞINGKOSNINGAR verða í Frakklandi á sunnudag. Þar takast á
hægri og vinstri menn eftir að stjóm sósialista hefur setið við völd
í eitt kjörtimabil. Líkur era taldar á því, að flokkum hægri manna
takist að ná meirihluta á franska þinginu, þótt flokkur sósíalista
verði áfram stærsti þingflokkurinn. Þar með rynni upp nýtt skeið
i frönskum stjórnmálum, þar eð fors
stjórn annarra en flokksbræðra. Á þ
landi siðan Charles de Gaulle fékk st
samþykkta i lok sjötta áratugarins.
Hér birtist úttekt breska vikuritsi
F orsetinn velur
forsætisráðherra
Staða laus i Matignon-höll; ekki
er krafist sjálfstæðis i starfi; sá
kemur helst til greina sem er
með foringjalegt yfirbragð, er
líklegastur til að njóta trúnaðar
samsteypustjóraar hægri manna
og er búinn þeim hæfileika að
sýna sveigjanleika, þegar hans
er þörf, sem kannski gerist oft.
í grófum dráttum má segja, að
mann þessarar gerðar vildi Francois
Mitterrand fá, gæti hann auglýst
eftir þeim, sem tæki að sér stjómina
í Matignon, aðsetri franska forsæt-
isráðherrans, að kosningum lokn-
um. í textanum er miðað við senni-
legustu niðurstöðu kosninganna, að
hægri menn sigri í þeim og forset-
inn verði að skipa einn þeirra til
að veita ríkisstjóminni forsæti. Lýs-
ingin á ekki beinlínis við um þann
mann, sem stendur starfinu næst:
Jacques Chirac, borgarstjóra f
París, leiðtoga ný-gaullista hreyf-
ingarinnar í Frakklandi, fyirum
forsætisráðherra, sem stjómaði af
hörku á áttunda áratugnum og vill
ógjaman lúta stjóm annarra. Hinn
53ja ára gamli Chirac er þó sveigj-
anlegri en einstrengingslegar fram-
boðsræður hans gefa til kynna, en
sem forsætisráðherra Mitterrands
myndi hann vilja ráða stjómarstefn-
unni.
Fleiri kunna að vera um hituna.
Má þá nefna Jacques Chaban-
Delmas, annan gaullista og fyrrum
forsætisráðherra, sem myndi lynda
betur við Mitterrand. Þeir vom fé-
lagar í andspymuhreyfíngunni og
þérast ekki í einkasamtölum. Þeim
ætti að geta komið vel saman, þótt
þeir kynnu að sýnast dálítið gamal-
dags tveir saman á toppnum.
Valery Giscard d’Estaing, fyrr-
um forseti, er nefiidur af sumum,
þótt einkennilegt þætti að sjá þá
Mitterrand starfa saman (í einka-
samtali hefur Mitterrand sagt, að
það líktist helst óperettu). Þá er
það Simone Veil, fyrrum forseti
Evrópuþingsins. Þótt hún sé líklega
vinsæl meðal almennings em sam-
hetjar hennar á hægri kanti í
frönskum stjómmálum ekkert yfir
sighrifiiirafhenni.
Ef hægri menn rétt meija það
Fylgishrun kommúnista
flokksins, útilokaði sjálfan sig er
hann nýverið gaf út bók þar sem
hann fordæmdi undirgefni fiokksins
undir Sovétmenn. Harðlínumenn-
imir, sem gegna æðstu valdastöð-
um í flokknum, urðu æfir af bræði
yfír því að Juquin skyldi birta frá-
sögn af för Marchais á fund Leonids
Brezhnev eftir innrás Sovétmanna
í Afganistan til þess eins að spyrja
hvemig hann ætti að útskýra hana
í Frakklandi. Juquin var útilokaður,
þrátt fyrir að augljóst væri að
sambandið við Sovétmenn skaðaði
fiokkinn.
Einnig má rekja þjóðfélagslegar
ástæður fyrir falli Kommúnista-
flokksins. ítök þeirra em mest í
stéttarfélögum í gömlum iðngrein-
FRANSKI Kommúnistaflokkur-
inn virðist ófær um að stöðva
fylgishrunið og bendir allt til
þess að hann skreppi niður í
smáflokk í þingkosningum á
sunnudag. Kommúnistar voru
mestanpart sterkasta aflið tii
vinstri í frönskum stjóramálum
eftir stríð. Sósíalistaflokknum
tókst fyrst að ná fylgi stóra bróð-
ur undir forustu and-kommúnist-
ans Francois Mitterrand í þing-
kosningunum 1978. En þá hlutu
kommúnistar þó rúm 20 prósent
atkvæða. Að þessu sinni er við-
búið að Kommúnistaflokkurinn
hljóti um 10 prósent fylgi, en
Sósíalistar 28 til 30 prósent, ef
Þær blikur, sem á lofti eru, hafa
knúið Georges Marchais, leiðtoga
Kommúnistaflokksins, til að setja
markið lágt í kosningunum. Stefnir
hann nú aðeins á það að ná meira
fylgi en Jean-Marie le Pen og öfga-
flokkur hans til hægri, Front Nat-
ional. Kommúnistarnir hafa enn sín
vígi í verkamannahverfúm Parísar,
í Marseilles og iðnhéruðum f norður-
hluta landsins. En einnig þar virðast
þeir vera að tapa fylgi. Marchais
sjálfur virðist með úreltu orðaskaki
sínu eiga þar hlut að máli. Helsti
vandi á höndum Kommúnista-
flokksins franska er þó sá að enginn
hæfur eftirmaður Marchais lætur á
sér kræla.
Pierre Juquin, fyrrum talsmaður
Jacques Chirac, leiðtogi gaullista, er líklegasti forsætisráðherrann
að kosningum loknum. Valery Giscard d’Estaing, fyrrum forseti,
(t.h.) er einnig nefndur en Mitterrand skipar þennan fyrrum forvera
sinn seint í forsæti ríkisstjórnar.
Chaban Delmas
var í and-
spyrauhreyf-
ingunni með
Mitterrand.
Simone Veil er
vinsælli meðal
almennings en
skoðanabræðra
í áhrifastöðum.
að fá þingmeirihluta í kosningunum
kynni forsetinn að telja sér fært
að velja miðjumann úr hópi sósíal-
ista eins og Laurent Fabius, núver-
andi forsætisráðherra, eða Pierre
Bérégovoy, viðkunnalegan flár-
málaráðherra sinn.
Chirac sigur-
stranglegastur
Flestir telja Chirac sigurstrangleg-
astan. Fyrir því eru tvær ástæðun
hann langar í starfið og kann að
hafa rétt á því. Fari kosningamar
eins og skoðanakannanir gefa til
kynna, að flokkur Chiracs, Ras-
semblement pour la République
(RPR), verði öflugri aðilinn í sigur-
bandalaginu við Union pour ia
Démocratie Francaise (UDF), flokk
d’Estaing, þá getur Mitterrand
tæplega gengið fram hjá Chirac.
Viss um líkumar á sigri hefur
Chirac sett skilyrði. Frá hægri vill
hann njóta stuðnings ótvíræðs
meirihluta á þingi. Þá vill hann fá
heimild Mittrerrands til að fram-
kvæma „án nokkurra undanbragða
eða málamiðlunar" stjómarstefnu
hægri flokkanna. Þessu er ekki
auðvelt að kyngja. Sagt er, að
Chirac telji sig meira að segja geta
krafist þess af Mitterrand, að hann
losi sig við ýmsa af einkaráðgjöfum
sínum í Elysée-höll, aðsetri forset-
ans.
Mitterrand er gramur yfir þess-
um orðrómi. Hann sagði stuttara-
lega í sjónvarpsviðtali 2. mars, að
menn yrðu að átta sig á því, að
þejr gætu ekki ferðast um landið
og sett forsetanum kosti. Hinar
stríðandi fylkingar eiga áreiðanlega
eftir að bíta í skjaldarrendur, áður
en þær gera með sér kaupmálann.
Stjómarskráin, sem setur Mitter-
rand skorður, segir, að forsætisráð-
herrann stjómi ríkisstjóminni og
ríkisstjómin „ákveði og framkvæmi
stefnu þjóðarinnar". Hafi Fabius
látið við það sitja að starfa sem
umboðsmaður forsetans, má rekja