Morgunblaðið - 06.04.1986, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. APRÍL1986
23
og öðrum tilfallandi gögnum sem eru þó
engan veginn nógu góð.“
Hvaða áhrif hefði það á náttúru landsins
að refir yrðu vemdaðir með lögum og refa-
veiðar lagðar niður? Páll: „Aftur er stórt
spurt og þá eins og oft áður fátt um svör.
Þó held ég að það hefði ekki afgerandi
áhrif á varpfiigla ef marka má, að á land-
námsöld var hér á landi gnægð af fugli og
refastofn sem hafði sannarlega notið vemd-
ar. Á hinn bóginn tel ég að það beri að
fara afar varlega í öll friðunarmál og alls
ekki friða refi á ákveðnum svæðum án þess
að skipuleggja um leið eins viðamiklar
rannsóknir og framast er unnt. Ég teldi það
t.d. algert glapræði að friða refi á Hom-
ströndum án þess að fylgjast náið með þeim
áhrifum sem yrðu í kjölfarið. Það yrði að
fylgjast með mörgum þáttum, t.d. breyting-
um á §ölda grenja, og fjölda yrðlinga, sem
og flæði refa út af friðunarsvæðinu og áhrif
vert, að sambærilegur fjöldi refa er ekki á
Austfjörðum þótt landslag sé þar ekki ósvip-
að og á VestQörðum. Þá er og refakjörlendi
á Sléttu og Langanesi, Snæfellsnesi og
Reykjanesskaga. Refir em miklu stijálli á
hálendinu, enda em fæðumöguleikar þar
mun minni en þar sem sjávarsíðan býður
fram nægtarbúr sitt. Þó em refir víða á
hálendinu."
Hvað segir refasérfræðingur um allar
sögumar um fluggáfur skolla? Páll. „Ja, ég
get að minnsta kosti fullyrt að hann er
greindari á okkar mælikvarða en minkur
þó að það segi kannski ekki mikið. Hins
vegar er hann fljótur að læra og getur verið
mönnum erfiður ef hann verður fyrir slæmri
reynslu af þeirra völdum. Þá er ég sann-
færður um að yrðlingamir geta lært að ótt-
ast manninn án þess að hafa nokkum tfma
séð hann. Það sést á því að fullorðnir refir
sé talið að litblind dýr sjái betur í myrkri
en önnur. Svo rammt kveður að trausti
því sem refurinn setur á þefskyn sitt, að
missi hann fæðubita úr kjaftinum, þefar
hann bitann upp á ný þótt hann liggi við
hliðina á honum og bókstaflega blasi við.“
Hefur íslenski refurinn einhver sérkenni
sem refir sömu tegundar í öðmm löndum
hafa ekki: Páll: „Það er rétt, þetta er sama
tegundin allt í kring um norðurheimskautið
þótt einstaklingar geti verið býsna ólíkir að
stærð og litarhætti. Helsti munurinn liggur
í lifnaðarháttunum, en nær alls staðar utan
Islands lifa refir fyrst og fremst á læmingj-
um, en sem kunnugt er, em miklar sveiflur
í stofnstærð þeirra og refimir fylgja þeim
í þeim efnum. í góðum læmingjaárum eiga
refir að jafnaði 9—12 yrðlinga, en þegar
hmn læmingjastofnsins verður, hrynur refa-
stofninn einnig og þá fer yrðlingafjöldinn
niður á núll. Hér á landi em engir læmingj-
Páll að leik við
taminn ref norður á
Ströndum. Refur
þessi hagaði sér í
einu og öllu eins og
undirgefinn hundur,
en féll samt fyrir
hendi byssumanns
sem mun hafa fengið
540 krónur fyrir
skottið.
þess á fjölda refa í nágrannabyggðunum.
Það yrði að fylgjast með lífríkinu til þess
að athuga hvort refafjölgun hefði áhrif á
það o.s.frv. o.s.frv. Svona rannsóknir á frið-
unarsvæði þyrfti að framkvæma og Hom-
strandir er kjörið svæði til slíks, því sauðfé
er þar ekkert, en talsvert af ref.“
En hvar er mest af ref og á hverju lifa
þeir úr því að flestir éta aðeins lambakjöt
af hræjum? Páll: „Refir éta næstum því
hvað sem kjafti kemur. Alls konar hræ em
þar ofarlega á lista. Við sjávarsíðuna éta
þeir bæði fuglahræ og selshræ, á Aust-
fjarðahálendinu t.d. hreindýrahræ. En þeir
em líka duglegir að veiða sér til matar.
Þeir ná sér í bjargfugl, bæði múkka og
svartfugl við sjóinn og æðarfuglinn er ekki
síður vinsæll. Þeir em miklir tækifæris-
sinnar, þannig éta þeir rauðmaga sem ijarar
undan í pollum, þangflugur og lirfur þeirra,
skelfisk og marfló, sem og hagamýs og
krækiber á haustin. Inn til landsins er rjúpan
aðalfæðan á vetuma, en farfuglar ýmiskon-
ar á sumrin. Heiðagæsin, egg hennar og
ungar, er t.d. aðalfæðan að sumrinu inni á
hálendinu.
Um útbreiðsluna er það að segja, að þétt-
leiki refa er mestur á vestan- og norðan-
verðum Vestfjarðakjálkanum, þar virðist
vera jjeirra kjörlendi en á móti er athyglis-
fara í mikið uppnám þegar þeir ramba fram
á nýja slóð eftir mann. Ef yrðlingamir em
með, læra þeir að þetta sé lykt sem ber að
varast og þá komum við að því sem allt
snýst um hjá refnum, þ.e.a.s. lyktinni. Við
lifum í sjónheimi, en refir hins vegar í heimi
lyktarinnar. Mín rejmsla er sú, að refir sjái
kyrrstæða hluti afar illa þótt þeir séu fótviss-
ir í urðinni, þannig hefur refur rölt fram
hjá mér þar sem ég sat utan í steini aðeins
3 metra frá honum. Hann áttaði sig ekki á
mannskepnunni þótt hann horfði til mín.
Vindur stóð af honum þannig af þefskynið
sveik hann. Þetta næma þefskyn er svo
mikilvægt, að jafnvel blindir refir geta lifað
og dafnað. Blindur refur var skotinn á
Amarvatnsheiði fyrir nokkmm ámm. Hann
var á leið í grenið með heiðargæs í kjaftin-
um. Frægasta dæmið er þó rauðrefur einn
á Bretlandseyjum sem fylgst var með frá
því hann var yrðlingur. Hann var blindur
og fékk hálsól með rafeindabúnaði og vís-
indamenn fylgdust með öllum ferðum hans.
Þessi refur lifði í 2 ár og veiddi sér til
matar eins og aðrir refir. Hann beitti þef-
skyninu. Að vísu endaði hann ævina undir
bn.
Við þetta má bæta, að refir em litblindir
og er það sjóninni ekki til bóta, þótt reyndar
ar og refastoftiinn því jafnari. Hér er got-
stærðin 5,6 yrðlingar að jafnaði og á því
em litlar breytingar frá ári til árs. Þá heijar
hundaæði á refi víða erlendis í kjölfar
læmingjaskorts, en hundaæði er landlægt í
öllum löndum þessarar refategundar að ís-
landi, Norðurlöndum og Svalbarða undan-
skildum."
En hvað með íslenska refinn gagnvart
þeim refum sem aldir em hér í refabúum,
en sleppa gjaman og lifa villtir: Páll: „Hér
er aðallega um bláref að ræða, hann er
uppmnninn í Alaska og Grænlandi en hing-
að kominn frá Noregi, þar sem hann á 50
ára ræktunarsögu. Þessir blárefir em sama
tegund og íslenski refurinn en með ræktun-
inni hefur hann stækkað mikið og feldurinn
ber annan lit en feldur villtra blárefa. Og
vegna uppmna síns em þessir refir fijósam-
ari en þeir íslensku. Það er skemmst frá
því að segja, að það er að verða allmikið
um þessa búrrefi, einkum á Reykjanesskaga
og þeir em fljótir að aðlagast náttúmnni.
Þá geta þeir átt afkvæmi með villtum ís-
lenskum refum og því er blóðblöndun hafin
og ekki séð fyrir hvaða áhrif þetta kann
að hafa á íslenska refastofninn, sérstaklega
þar sem honum er haldið niðri með veiðum.
Við emm farnir að fylgjast með þessu
nokkrir eins og hægt er, tökum blóð- og
vefjasýni úr íslenskum refum og með þeim
hætti er ætlunin að reyna að fylgjast með
blönduninni."
Vendum okkar kvæði í kross og ræðum
aðeins um minkinn, er einhver von til þess
að honum verði eytt? Páll: „Það er hæpið,
hann er geysi algengur og veiðamar megna
varla að halda honum niðri. Við getum tekið
tvær tölur sem dæmi um ársveiði, 1980
vora 5000 dýr unnin, en 1984 aðeins 3500
dýr, þannig að dregið hefur úr veiðum.
Þetta segir samt litla sögu um stofnstærð-
ina, það hafa engar merkingar verið á
minkahvolpum og engar athuganir á aldurs-
dreifingu minka þannig að óvíst er með
afföll. Þó er líklegt að veðurfar hafi mikil
áhrif á tímgun minka. Til dæmis mun fijó-
semi hafa verið mikil meðal minka eftir
hinn milda vetur 1984—85. En veiðin er
breytileg eftir áram, eins og tölumar sem
ég nefndi áðan gefa til kynna, en engin
fullnægjandi skýring er til á því.
Þótt dýri þessu verði seint eytt, virðist
hafa reynst unnt að halda því niðri á vissum
svæðum með skipulögðum veiðum. Til
dæmis má nefna Mývatn, þar hefur slíkt
tekist með ágætum.“
En hvaða skaða veldur minkurinn? Páll:
„Það hefur í rauninni aldrei verið metið
tölulega, en minkurinn getur verið býsna
harðskeyttur í þéttum fuglavörpum svo sem
lunda- og æðarvörpum. Annars er minkur-
inn mest í fiski þegar á heildina er litið og
gerir hugsanlega skaða með því að éta laxa-
og silungaseiði, auk þess sem hann getur
spillt fuglalífi meðafram ám og vötnum. Þar
sem hann er við sjávarsíðuna er hann tals-
vert í sprettfiski og marfló að vetrinum en
snýr sér meira að fugli að sumrinu. Af þessu
sést, að minkur og refur keppa ekki alvar-
lega innbyrðis um viðurværi. Satt best að
segja, þá em gífurleg verkefni framundan
varðandi minkarannsóknir, en spurning þó
hvað hægt sé að gera þar sem embættið
er í íjársvelti."
Engir peningar? Páll: „Nei, engir pening-
ar á fjárlögum til rannsókna. Það virðist
hafa verið stefna fjármálaráðuneytisins um
árabil að leyfa ekkert nýtt, aðeins að hjakka
áfram í sama farinu. Mér skilst á forstöðu-
mönnum ýmissa stofnana, og öðmm sem
reynslu hafa af viðskiptum við „kerfið", að
eina leiðin til að gera eitthvað nýtt sé að
hliðra við peningum, því að úteltir fjárlaga-
liðir fá að standa um aldur og ævi, þótt nýir
liðir og brýnir fái ekki náð fyrir augum Qár-
málaráðuneytisins. Þetta kallast „aðhald í
fjármálum". Því miður hefur veiðistjóraemb-
ættið enga fjármuni til að hliðra, en rann-
sóknir kosta peninga.
Við þetta má bæta, að tækjabúnaður sá,
sem ég þarf til rannsókna er með fullum
tollum og rúmlega það. Fyrir nokkmm áram
gengust Sameinuðu þjóðimar fyrir því að
svokallaður „Flórens-sáttmáli" var undirrit-
aður af vel flestum þjóðum innan þeirra
vébanda. ísland var ekki þar á meðal. Sátt-
máli þessi er ætlaður sem lyftistöng vísinda-
legra rannsókna meðal vanþróaðra ríkja,
m.a. með niðurfellingu tolla á rannsóknar-
tækjum, enda er það viðurkennt að öflug
rannsóknarstarfsemi sé ein af undirstöðum
þess að þjóðir komist í tölu „þróaðra" rílq'a.
Sennilega telja ráðamenn á íslandi að við
séum svo háþróuð að þessu leyti, að óþarfi
sé fyrir okkur að undirrita sáttmálann. Það
em a.m.k. engin teikn á lofti um að við
gemm það á næstunni. Að mínu viti heitir
þetta að spara eyrinn og kasta krónunni,
því að rannsókmr af þessu tagi koma þjóð-
félaginu til góða með tímanum og borga
þá þann kostnað sem í þær er lagður,“ sagði
veiðistjóri að lokum. — gg.
Hljóðkútar — púströr — pústklemmur
Allt í pústkerfið

Ath. Opið laugardaga
frá kl. 10.00-14.00.
®naust h.t
íIðumúla 7-9 Sími 82722.