Morgunblaðið - 01.06.1986, Blaðsíða 8

» G
SÁSÍUNGI
Borges er
genginn í
það heilaga
Argentgínski skáldjöfurinn
Jorge Luis Borges gekk í
hjónaband um miðjan síðasta mán-
uð og fór vígslan fram í nágranna-
ríkinu Paraguay með milligöngu
staðgengils. Ætla mætti, að þessi
atburður væri varla í frásögur
færandi en landar Borges tóku þó
tíðindunum eins og um væri að
ræða hálfgerða þjóðhátíð.
Eiginkona Borges er Maria
Kodama, samstarfsmaður hans,
einkaritari og félagi síðustu 12 árin
og var skýrt frá hjónavígslunni á
forsíðum dagblaðanna auk þess sem
henni voru gerð rækileg skil á
innsíðunum. Var um málið fjallað
eins og þau hjónin væru af kon-
ungakyni og einstaklega nærfæm-
um höndum farið um aldursmuninn,
sem með þeim er. Borges er meira
en hniginn á efri aldur því að hann
er árinu eldri en öldin, blindur og
farinn að heilsu en konan hans,
frú Kodama, er aðeins 41 árs.
Blaðamenn, fréttaskýrendur, rit-
höfundar og næstum því allir aðrir
vom nú allt í einu orðnir að við-
hlæjendum þessa manns, sem eng-
inn efast nú um að beri höfuð og
herðar yfír skáldbræður sína arg-
entínska. Fyrir aðeins fimm ámm
hefði þó viðmótið verið annað.
ÞJÓÐHETJA - og hundrað
árum á undan samtíð sinni.
Borges hefur ekki alltaf haft
beggja skauta byr í argentínsku
samfélagi og stundum sagt um
sjálfan sig, að hann væri „stjóm-
leysingi". Var hann þá jafnan út-
hrópaður sem undirróðursmaður
meðal þjóðar, sem varð æ bældari
eftir því sem döpm árin drógust á
langinn.
Þegar Argentínumenn stóðu
flestir á öndinni yfir Peron var
Borges eins og hrópandinn í eyði-
mörkinni og hæddist óspart að
„Verkamanninum fremsta" eins og
lýðskmmarinn kallaði sig. Verra
var þó, að hann hlífði ekki heldur
Evitu, „Álfakroppnum ljósa", hinni
fögm en undirhyggjufullu eigin-
konu Perons, en líklegt þykir, að
hún hafi í raun haldið um valda-
taumana.
Ósigurinn í Falklandseyjastríðinu
varð til þess, að Borges var tekinn
í sátt. Þegar landslýðurinn hyllti
Galtieri hershöfðingja sagði Borges
um styrjöldina, að hún væri eins
og „tveir sköllóttir menn að slást
um hárgreiðslu". Hann geymdi allt-
af naprasta háðið handa hemum,
sem hann sagði vera samsafn þijóta
og illmenna.
Þrátt fyrir háan aldur virðist
strákurinn í Borges vera samur við
sig, þessi hrekkvísi sem hann hefur
verið lofaður fyrir utanlands en
útskúfaður fyrir hjá sinni eigin þjóð.
Þegar blöðin sögðu frá hjóna-
bandi Borges var lítið úr því gert
að 1970 skildi hann við konu, sem
hann var kvæntur í hálft ijórða ár.
Það má nefnilega segja að Borges
sé tvíkvænismaður. Argentína er
eitt af sex vestrænum löndum þar
sem skilnaðir em ekki leyfðir lögum
samkvæmt, hvað þá að ganga f
annað hjónaband.
Sagt er, að staðgengill Borges
við vígsluathöfína í Asuneion í
Paraguay hafí ekki verið neinn
annar en argentínski ræðismaður-
inn í borginni. Það er því ekki ólík-
legt að ríkisstjómin sjálf hafi átt
þátt í þessum óvænta leik skáldsins
Borges, sem virðist, þótt fæddur
sé á annarri öld, alltaf hafa verið
árhundmðum á undan sinni argent-
ínsku samtíð.
- JEREMY MORGAN
GRÓÐAVEGUR
Sífellt auðveldara að
koma klónum í klámið
egar myndbandaleigan í mið-
stéttarhverfínu okkar í Was-
hington var opnuð með viðhöfn var
það engin önnur en leikkonan Gin-
ger Lynn, sem tók á móti gestunum.
Það hefur alltaf verið sterka hliðin
hjá henni Lynn að leika stúlkur, sem
geta ekki sagt nei — og segðu ekki
nei þótt þær gætu það. Lynn er
með öðmm orðum klámmynda-
stjama og í flestum myndanna
hennar má sjá í nærmynd og fullum
litum það, sem fólk er vant að gera
í svefnherberginu sínu. Og yfirleitt
ekkialvegeinsoft.
Lynn gerði mikla lukku við opn-
unina þótt hún væri allan tímann
fullklædd og atburðurinn minnti
helst á það þegar rithöfundur
kemur sér fyrir í bókaverslun til
að árita bækumar sínar.
Lögulegar stúlkur á borð við
Ginger Lynn og aðrar stórstjömur
klámsins, t.d. Tracy Lords og
Christie Canyon, em hálaunaðar,
ef ekki bara stórríkar á þann
mælikvarða, sem notaður er í
Hollywood. Það tekur um viku að
gera venjulega klámmynd og þær
fá sem svarar rúmum 60.000 ís-
ienskum krónum á dag og meira
ef þær em í stjömuhópnum. Karl-
mennimir, sem em yfirleitt fremur
valdir eftir úthaldi en útliti, fá helm-
ingi minna. Jafnrétti kynjanna á
sem sagt ekki upp á pallborðið í
klámmyndaiðnaðinum.
í Bandaríkjunum em á ári hveiju
gerðar um 100 harðsoðnar klám-
myndir í fullri lengd. Fyrst em þær
sýndar f kvikmyndahúsum fyrir
„fullorðna", um 700 talsins í öilu
landinu, en mesti gróðinn kemur
seinna af myndböndunum. Altalað
er, að Mafían sé með finguma í
öllum greinum þessa iðnaðar.
Atburðarásin í þessum myndum
er eins og gefur að skilja dálítið
einhæf en þegar ég kom við á leig-
unni vom þar hjón að fá sér mynd-
ina „Eldvagnana" og önnur, alveg
jafn óaðfinnanlega klædd, að taka
með sér „Deep Throat" og „Alla
leiðina inn“. Bæði hjónin vom af-
greidd með sömu glaðvæm kurteis-
inni og stelpumar í ísbúðinni neðar
við götuna og ekkert var um flótta-
iegar augnagotur.
Sannleikurinn er sá, að klámið í
Bandaríkjunum er orðið dálítið
miðstéttarlegt og allt að því virðu-
legt. Það er að sjálfsögðu mynd-
böndunum að þakka. Fólk, sem léti
sér aldrei til hugar koma að fara á
eitthvert skuggalegt kvikmyndahús
í-miðbænum, getur nú horft á sóða-
skapinn heima hjá sér, til dæmis
hjónin saman. Nú er svo komið að
sumra mati, að fimmta hvert mynd-
band, sem gert er í Bandaríkjunum,
er stimplað með „X“ eða fyrir „full-
orðna" en það þýðir orðið sjaldnast
annað en kámmynd.
Myndböndin eru aðeins ein hliðin
á þessu smáborgaralega klámi.
Tölfræðilegar upplýsingar eru ekki
fyrir hendi en vitað er, að vaxandi
markaður er fyrir svokallað síma-
klám en það fer þannig fram, að
sá, sem hringir, borgar konu fyrir
að þyija upp alls kyns kynferðisóra.
Kosturinn við þetta klám er sá, að
það er öruggt, erfitt að standa
menn að verki og alveg laust við
kynsjúkdóma.
Gerðar hafa verið nokkrar til-
raunir til að stemma stigu við klám-
inu og hafa þær dálítinn árangur
borið. Nefna má það líka, að í síð-
asta mánuði kvað hæstiréttur upp
dóm, sem hefur það í för með sér,
að lögreglan fær ftjálsari hendur
við að gera upptækt efni, sem hún
telur klámfengið. Þá ætlar nefnd,
sem dómsmálaráðuneytið skipaði til
að fjalla um klámið, að gera það
að tillögu sinni, að símaklámið verði
bannað.
Allt kann þetta þó að vera orðið
um seinan. „Klámiðnaðurinn" er
taiinn velta sjö milljörðum dollara
árlega og eitthvert fitl með laga-
greinar er ekki líklegt til að iækka
þá tölu verulega.
— SIMON HOGGART
Raskið ekki — næstu
tuttugu þúsund árin
w
Imarga mánuði hafa vísindamenn í Vesturheimi velt því fyrir
sér hvernig auðkenna skuli staði, sem geyma geislavirkan úr-
gang, og er niðurstaðan sú, að það verði best gert með minnis-
merki, merkilega líku Steinhengjunni í Bretlandi.
Við athuganir sínar skoðuðu
vísindamennimir pýramídana
miklu í Egyptalandi, Kínamúrinn
og línumar fomu í eyðimörk
Perú, en best leist þeim á, að
geymslustaðurinn skyldi varðaður
25 einsteinungum úr graníti, sjö
metra háum súlum, sem hver um
sig vægi 25 tonn. Á miðju svæðinu
verður upphækkun, 200 metrar á
hvom veg, og þar á að vera súla
úr þremur 200 tonna granítbjörg-
um. Segir í skýrslunni, að mann-
virki af þessu tagi eigi ekki að
vera nein hætta búin nema af
nýrri ísöld og mönnunum sjálfum
ef þeir vilja hafa það svo.
Skýrslan, sem er upp á 120
síður, er unnin af vinnuhópi á
vegum Bandaríkjastjórnar og var
tilgangurinn sá að ákveða í eitt
skípti fyrir öll hvemig auðkenna
skuli geislavirkan úrgang hvar
sem er í heiminum. Hafa fyrr-
greindar niðurstöður verið sam-
þykktar af Kjamorkurannsókna-
stofnuninni í Harwell.
Geislavirkur úrgangur er
hættulegur í 20.000 ár og það
menningarskeið, sem lengst hefur
staðið, egypska menningin, varði
aðeins í 5500 ár. Af þessum
sökum þykir það ekki með öllu
ástæðulaust að reyna að vara
eftirkomenduma við og þau
menningarsamfélög, sem síðar
munu verða.
Vísindamennimir vom sam-
mála um, að efniviðurinn í vörðun-
um mætti ekki vera fémætur og
að ekki mætti vera hægt að endur-
vinna hann með góðu móti. Þá
átti að vera erfitt að hrófla við
þeim eða skemma. Einnig var
ákveðið að hafa á vörðunum
myndaröð, sem líklegt er að menn
skilji síðar meir hvert sem menn-
ingarstigið kann þá að vera, en
auk þess verður á þeim áletmn á
nokkmm helstu tungunum, sem
nú em talaðar. Er bent á, að
Egyptar hafí notast við grísku auk
sinnar eigin tungu af því að þeir
gátu ekki vitað hvort málið yrði
langlífara.
Vísindamennimir vilja, að vörð-
umar sjáist frá gervihnöttum og
að þær verði þegar tímar líða
færðar inn á öll kort. Það er svo
rúsínan í pylsuendanum, að
mannvirkin eiga að vera svo
myndarleg og falleg, að þau laði
til sín ferðafólk víðs vegar að.
- PAULBROWN
PLÁGUR
Tekst þeim loks að
kveða niður árblinduna?
Alþjóðlegt átak hefur verið gert
til þess að ráða niðurlögum
sjúkdómsins árblindu og hefur það
borið þann undarverða árangur að
eyðibæir hafa byggst að nýju og
jarðir í savannalöndum Vestur-
Afríku bera nú ríkulegan ávöxt.
Fram að þessu hafa menn einkum
einbeitt sér að því að ijúfa það ferli
sem sjúkdómurinn hlýzt af, en núna
er unnið að gerð lyfs sem gæti
vakið nýjar vonir hjá þeim sem
sýkzt hafa en það er um það bil
ein milljón Vestur-Afríkubúa. Þá
heyrir fortíðinni til sú sjón sem
hingað til hefur verið algeng á
þessum slóðum, að lítil böm leiði
blinda menn með langa stafi. Lyf
það, sem hér um ræðir nefnist
Invermectin. Einn skammtur af
því hefúr áhrif að sögn dr. Pie
Masumbuko en hann er fulltrúi
Alþjóða heilbrigðismálastofnunar-
innar í Abidjan á Fílabeinsströnd-
inni.
Invermectin hefur þann kost
fram yfir önnur lyf sem framleidd
hafa verið gegn þessum sjúkdómi
að því fylgja engar aukaverkanir
og það vinnur gegn sníkjudýrunum
sem borizt hafa í mannslíkamana.
Árblinda berst með svartmýi sem
verpir í flúðum fljóta og áa. Bit
sýktrar flugu veldur útbrotum á húð
og kýlum, og veldur því jafnframt
að ormar berast inn í líkamann,
tímgast þar ört og breiðast út. Loks
berast þeir inn í augun og valda
blindu.
Um 30 milljónir manna víðs
vegar um heim þjást af árblindu.
Verst er ástandið í savannalöndum
Vestur-Afríku. Þegar átak Alþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar
hófst í sjö löndum Vestur-Afríku
árið 1974 var talið að hálf önnur
milljón mana eða 10% íbúanna á
þessu svæði væru haldnir sjúk-
dómunm og 120 þúsund manns
hefðu misst sjónina af völdum hans.
Miðstöð þessarar baráttu er í
Ouagadougou og upplýsingafulltrúi
þar er Emile James Senghor. Hann
segir: „Fram að þessu hefur barátt-
an gegn árblindu einkum beinzt að
því að koma í veg fyrir að svartmýið
tímgist, en með því berst sjúk-
dómurinn. Smitberinn verpir í flóð-
um Volta og annarra fljóta í Vest-
ur-Afríku og hundruðum þúsund
lítra af skordýraeitri hefur verið úað
yfir þær úr flugvélum og þyrlum."
Fyrir skömmu var þessi barátta
hafin í fjórum löndum til viðbótar,
þ.e. Senegal, Gíneu Bissau, Guindea
Conakry og Sierra Leone, eða um
sex þúsund ferkílómetra svæði alls.
Þar með nær aðstoðin til 24 milljóna
manna. Þetta framtak gerir það
jafnframt að verkum að auðveldara
er að koma í veg fyrir að sjúk-
dómurinn berist að nýju til héraðs
sem hafa verið hreinsuð. Svartmýið
getur farið um 150 km vegalengd
og því hefur verið töluverð hætta á
að því takist að nema land að nýju
á þeim slóðum þar sem því verði
útrýmt. sú hætta er einkum fyrir
hendi á regntímabilinu í Vestur-
Afríku.
- PETER BLACKBURN.